Herwarth Walden

Herwarth Walden, 1910. Źródło: Wikimedia Commons

Herwarth Walden (właściwie Georg Lewin; pseudonim Sturm Walter; ur. 16 września 1878 w Berlinie; zm. 31 października 1941 w Saratowie w Rosji) – pochodzenia żydowskiego niemiecki pisarz, wydawca, muzyk i kompozytor. Był jednym z najważniejszych propagatorów niemieckiej awangardy (ekspresjonizmu, futuryzmu, dadaizmu i nowej rzeczowości (niem. Neue Sachlichkeit)) na początku XX wieku. W 1910 r. założył czasopismo Der Sturm, które ukazywało się do 1932 roku. Od 1912 r. prowadził Sturm-Galerie. Jego pierwszą żoną była pisarka Else Lasker-Schüler (1869–1945).

Genealogia

Ojciec Viktor Lewin, lekarz urolog; matka Emma Rosenthal; – ożenił się 1) 30 listopada 1903 z Elsą Lasker-Schüler (1869–1945, rozwód 1912), 2) w 1912 ze szwedzką malarką Nell Roslund (1887–1975, rozwód 1924), 3) Ellen Bork; dzieci córka z 3 małżeństwa Sina Walden (ur. 1933).

Życiorys

Herwarth Walden pochodził z zamożnej rodziny żydowskiej. Uczęszczał do Königstädtisches i Leibniz Gymnasium w Berlinie. W rodzinnym mieście studiował kompozycję i grę na fortepianie m.in. u Conrada Ansorge (1862–1930) i Heinricha Hofmanna (1842–1902). W latach 1897-99 kontynuował naukę muzyki we Florencji dzięki stypendium fundacji Franz-Liszt-Stiftung. Jego talent muzyczny i wybrane przez niego wykształcenie artystyczne wcześnie oddaliło go od świata wielkomieszczańskiego rodzinnego domu. Pisał poezję i prozę, był krytykiem literatury, muzyki i sztuki. W 1903 r. założył związek „Verein für Kunst“, do którego należeli tacy wybitni pisarze jak: bracia Heinrich (1871–1950) i Thomas Mann (1875–1955), Frank Wedekind (1864–1918), Rainer Maria Rilke (1875–1926), Richard Dehmel (1863–1920), Alfred Döblin (1878–1957) i Else Lasker-Schüler (1869–1945).

Pseudonim „Herwarth Walden“ zawdzięczał Else Lasker-Schüler, który inspirowany był powieścią amerykańskiego pisarza Henry'ego Davida Thoreau (1817–1862) Walden, or Life in the Woods (Walden, czyli życie w lesie,1854).

Od 1910 do 1932 r. Herwarth Walden wydawał czasopismo Der Sturm, które było jedną z najważniejszych publikacji ekspresjonizmu. Do grona współpracowników czasopisma należeli m.in. Peter Altenberg (1859–1919), Max Brod (1884–1968), Richard Dehmel, Knut Hamsun (1859–1952), Arno Holz (1863–1929), Karl Kraus (1874–1936), Selma Lagerlöf (1858–1940), Adolf Loos (1870–1933), Heinrich Mann, Otto Nebel (1892–1973), Paul Scheerbart (1863–1915), René Schickele (1883–1940) i August Stramm (1874–1915). Za namową Waldena do Berlina przybył w 1910 r. Oskar Kokoschka (1886–1980), który współpracował z czasopismem. Wielkoformatowy portret Waldena, który namalował Kokoschka znajduje się obecnie w Staatsgalerie w Stuttgarcie. W kolejnych latach zajmował się prowadzeniem Sturm-Galerie, w której w 1912 r. prezentowane były m.in. obrazy włoskich futurystów. Odkrył i wpierał młode talenty jak np. Georga Gerharda Schrimpfa (1889–1938) i Marię Uhden (1892–1918).

W 1916 r. założył w duchu awangardy szkołę artystyczną Sturm-Kunstschule i organizował wieczory poetyckie Sturm-Abende, podczas których artyści (Sturm-Künstler) prezentowali swoją poezję. W następnym roku otworzył księgarnię Sturm-Buchhandlung, w 1918 sceną Sturm-Bühne i czasopismo o tej samej nazwie. Przedsięwziecia te miały na celu propagowanie scenicznej sztuki ekspresjonizmu.

Od 1918 r. Herwarth Walden był członkiem Komunistycznej Partii Niemiec (Kommunistische Partei Deutschlands, KPD). W 1927 r. odwiedził Związek Radziecki. W obliczu nadciągającego nacjonalizmu opuścił w 1932 r. Niemcy i udał się do Moskwy, gdzie poślubił Ellen Bork, która razem z nim podróżowała. W Moskwie pracował jako nauczyciel i publicysta. Jego sympatia do awangardy szybko zrodziła podejrzenia rządu stalinowskiego. W 1941 r. Walden został aresztowany. Jego żona i córka schroniły się w niemieckiej ambasadzie i ostatecznie wróciły do Berlina. Walden zmarł 31 października 1941 r. w sowieckim łagrze koło Saratowa.

Dzieła (wybór)

• Der Sturm (czasopismo, 1910–1932)
• Dafnislieder na śpiew i fortepian (1910)
• Das Buch der Menschenliebe (powieść, 1916)
• Die Härte der Weltenliebe (powieść, 1917)
• Einblick in Kunst. Expressionismus, Futurismus, Kubismus (esej, 1917)
• Das Begriffliche in der Dichtung (esej, 1918)
• Kind (dramat, 1918)
• Menschen (dramat, 1918)
• Unter den Sinnen (powieść, 1919)
• Die neue Malerei (esej, 1920)
• Glaube (dramat, 1920)
• Sünde (dramat, 1920)
• Die Beiden (dtamat, 1920)
• Erste Liebe (dramat, 1920)
• Letzte Liebe (dramat, 1920)
• Im Geschweig der Liebe (wierze, 1925)
• Vulgär-Expressionismus (essej, 1938)

Linki

• Biografia w de.wikipedia.org
• Biografia Herwartha Waldena w Kunstmuseum Olten.
• "Walden, Herwarth", w: Hermann Weber, Andreas Herbst: Deutsche Kommunisten. Biographisches Handbuch 1918 bis 1945. Karl Dietz Verlag, Berlin 2008, ISBN 978-3-320-02130-6, online.