Hermann Scherchen

Hermann Scherchen. Źródło: Wikimedia Commons

Hermann Carl Julius Scherchen (ur. 21 czerwca 1891 w Berlinie; zm. 12 czerwca 1966 we Florencji) – niemiecki kompozytor, dyrygent i propagator muzyki nowoczesnej.

Genealogia

• Ojciec: Carl (1857–1912), karczmarz w Berlinie, syn pochodzącego ze Śląska krawca Carla Gottloba (1830–96) i Johanne Ranze (1830–66); dziadek Christian (1756–1833), cieśla na Śląsku;
• Matka: Bertha Burke (1862–1950), mieszkająca ostatnio w Gravesano;
• Ożenił się: 1) w 1918 (rozwód 1920) z Paulą Schramm, 2) w 1921 (rozwód 1927) z Auguste Maria Jansen, 3) w 1927 (rozwód 1932) z aktorką Gerdą Müller (1894–1951), 4) w Pekinie w 1936 (rozwód 1954) z kompozytorką i jego uczennicą Xiao Shuxian (Hsiao Shu-sien) (ur. 1905) z Tungshan (prowincja Kwantung), 5) w Londynie w 1954 z nauczycielką matematyki Pia Andronescu (zm. 1968) z Rumunii; od 1932 utrzymywał kontakty z aktorką Carolą Neher (1905–42);
• Dzieci: przedślubny syn z 2 małżeństwa: Karl Hermann Wulff (John Woolford) (ur. 1920), 2 córki i syn z 4 małżeństwa: Fété Manchua (ur. 1936), kompozytorka Tona Techua Scherchen(-Hsiao) (ur. 1938), Ludwig Sebastian Tsinan (ur. 1943), 2 synów i 3 córki z 5) małżeństwa: David (ur. 1952), Nathan (ur. 1957), producentka muzyczna Myriam (ur. 1951), założyła w 1991 La Fondation Hermann Scherchen w Bezons, Esther (ur. 1954), Alexandra (ur. 1960).

Życiorys

Od 7 roku życia Hermann Scherchen otrzymywał lekcje gry na skrzypcach. Po ukończeniu szkoły realnej grał w kapeli Kaffeehaus-Kapellen i w 1907 został zaangażowany jako altowiolinista w orkiestrze Blüthner-Orchester (obecnie Konzerthausorchester Berlin) w Berlinie. Wkrótce grał w Philharmonischer Orchester (obecnie Filharmonicy Berlińscy) i w Krolloper. W tym czasie studiował jako samouk partytury. W 1911 r. brał udział jako współpracownik dyrygenta w przygotowaniach do premiery Pierrot lunaire Arnolda Schönberga (1874–1951) i dyrygował kolejnymi przedstawieniami tego dzieła podczas tras koncertowych orkiestry.

W 1914 r. Hermann Scherchen otrzymał posadę dyrygenta w orkiestrze symfonicznej w Rydze, gdzie zastał go wybuch I wojny światowej i został internowany. W tym czasie skomponował kilka pieśni i kwartet smyczkowy, nauczył się języka rosyjskiego i poznał literaturę socjalistyczną.

Po powrocie do Berlina Hermann Scherchen rozwinął od 1918 r. działalność na rzecz muzyki nowoczesnej; założył kwartet smyczkowy (Scherchen-Quartett), Neue Musikgesellschaft Berlin, w 1920 r. czasopismo muzyczne „Melos” (kierował nim do 1921 r.) i prowadził wykłady w Wyższej Szkole Muzycznej (Hochschule für Musik Berlin) oraz kierował chórem robotniczym. W następnych latach dyrygował w Lipsku (1920/1921) orkiestrą Orchester des Konzertvereins i we Frankfurcie nad Menem od 1922 do 1924 r. jako następca Wilhelma Furtwänglera (1886–1954) kierował koncertami symfonicznymi organizowanymi przez Frankfurter Museumsgesellschaft. Na zlecenie przemysłowca i mecenasa sztuki Wernera Reinharta (1884–1951), z którym współpracował do 1950 r., dyrygował od 1923 koncertami w szwajcarskiej miejscowości Winterthur. Jako generalny dyrektor muzyczny działał w latach 1928–1931 w Królewcu, gdzie do 1933 r. był kierownikiem muzycznym tamtejszej rozgłośni radiowej.

Równolegle do tej działalności Hermann Scherchen brał udział w latach 1923–38 w festiwalach Międzynarodowego Towarzystwa Muzycznego (Internationale Musikgesellschaft, IGNM). Organizował też „posiedzenia robocze” („Arbeitstagungen“) m.in. w Strasburgu (1933) i Brukseli (1935) z koncertami i kursami dyrygenckimi. W 1935 r. założył czasopismo „Musica viva“ (wkrótce zamknięte) i w Brukseli wydawnictwo „Ars Viva“, które popadło w kłopoty finansowe.

W 1937 r. zamieszkał w Szwajcarii, gdzie od 1945 do 1950 r. był kierownikiem muzycznym rozgłośni radiowej Beromünster i naczelnym dyrygentem Radia Szwajcarskiego. Po występach gościnnych w Czechosłowacji podejrzewano Hermanna Scherchena o tendencje socjalistyczne i musiał odejść ze wszystkich zajmowanych stanowisk w Szwajcarii. Od 1950 r. angażował się w darmstadzkich kursach wakacyjnych muzyki nowoczesnej (Internationale Ferienkurse für Neue Musik) i dopomógł wielu ówczesnym kompozytorom awangardowym w wystawieniu ich utworów. W tym samym roku założył w Zurychu wydawnictwo muzyczne „Ars viva”. W 1951 r. kierował w Operze Państwowej w Berlinie premierą Skazanie Lukullusa (Die Verurteilung des Lukullus) Paula Dessau (1894–1979).

Po zamieszkaniu w Gravesano Hermann Scherchen założył w 1954 r. studio muzyczne, w którym intensywnie zajmował się kwestiami elektro-akustycznymi i próbował nowe możliwości oddziaływania muzyki. Pod patronatem UNESCO miało miejsce w tym samym roku posiedzenie z czołowymi naukowcami, eletrotechnikami i muzykami z Europy. Projekt ten finansowany był przez Hermanna Scherchena z honorariów otrzymanych za koncerty gościnne m.in. w Ameryce Południowej i Stanach Zjednoczonych Ameryki. Do 1962 r. wydawał kwartalnik „Gravesaner Blätter”. Poza tym opublikował kilka pisma m.in. Podręcznik dyrygowania (Lehrbuch des Dirigierens, 1929) i O istocie Muzyki (Vom Wesen der Musik, 1946).

Podczas koncertu w Maggio Musicale we Florencji Hermann Scherchen doznał ataku serca i zmarł kilka dni później 12 czerwca 1966 roku.

Hermann Scherchen jako jeden z najważniejszych dyrygentów muzyki nowoczesnej wystawił ponad 200 kompozycji, wśród nich Koncert skrzypcowy „pamięci Anioła” Albana Berga (1885–1935), Mojżesz i Aron Arnolda Schönberga (1874–1951), jak również dzieła Antona Weberna (1883–1945), Paula Hindemitha (1895–1963), Ernsta Křeneka (1900–1991), Richarda Straussa (1864–1949), Karla Amadeusa Hartmanna (1905–1963), Paula Dessau (1894–1979), Borisa Blachera (1903–1975), Hansa Wernera Henze (1926–2012) i Karlheinza Stockhausena (1928–2007). Z taką samą pasją poświęcał się także muzyce klasyków m.in. Jana Sebastiana Bacha (1685–1750) i Gustava Mahlera (1860–1911). Od sobie podległych muzyków wymagał dokładnej realizacji zapisu nutowego, dzięki czemu stał się ich wybitnym wychowawcą. Do grona jego uczniów zaliczają się m.in. Karl Amadeus Hartmann (1905–1963), Bruno Maderna (1920–1973) i Rolf Liebermann (1910–1999).

Dzieła (wybór)

• Lehrbuch des Dirigierens (Podręcznik dyrygentury), Lipsk 1929.
• Vom Wesen der Musik (O istocie muzyki), Winterthur 1946.
• Musik für Jedermann (Muzyka dla każdego), Winterthur 1950.
• Alles hörbar machen: Briefe eines Dirigenten 1920–1939 (Uczynić wszystko słyszalnym: Listy dyrygenta 1920–1939), Berlin 1976.
• Aus meinem Leben (Z mojego życia), Berlin 1984.

Literatura

• Ingrid Bigler-Marschall: Biografia w: Andreas Kotte (Hrsg.): Theaterlexikon der Schweiz. Tom 3, Chronos, Zürich 2005, ISBN 3-0340-0715-9, s. 1599.
• Marion Brück: „Scherchen, Hermann” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 22, Duncker & Humblot, Berlin 2005, ISBN 3-428-11203-2, s. 686 (online).
• Hansjörg Pauli (wydawca): Hermann Scherchen, Musiker. Ein Lesebuch. Edition Hentrich, Berlin 1986, ISBN 3-926175-01-X.

Linki

• Pisma Scherchena i o nim w Deutsche Digitale Bibliothek.
• Biografia w Lexikon verfolgter Musiker und Musikerinnen der NS-Zeit (LexM).

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.