Heinrich Schliemann

Heinrich Schliemann, właściwie Johann Ludwig Heinrich Julius Schliemann (ur. 6 stycznia 1822 w Neubukowie, zm. 26 grudnia 1890 w Neapolu; pochowany 4 stycznia 1891 w Atenach) – niemiecki kupiec, poliglota,  archeolog amator, odkrywca Troi, Myken i Tyrynsu. Uczeni tacy jak Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff (1848–1931) krytykowali Schliemanna za lekceważenie rozkwitającej właśnie krytyki źródeł. Jednak dzięki niemu archeologia zyskała w Niemczech dużą popularność, a jego imię stało się jej synonimem. (wyznanie ewangelickie)

Heinrich Schliemann 
Heinrich Schliemann.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Ernst (1780–1870), od 1814 pastor w Neubukow, od 1823 w Ankershagen, syn pastora Davida (1739–1803) z Bergen (Rugia) i Sophii Mußehl (1754–98) z Friedrichshagen (Meklemburgia);
  • Matka: Louise (1793–1831), córka Joachima Bürgera (ur. 1754), burmistrza w Sternbergu (Meklemburgia)) i Elisabeth Schmidt;
  • Rodzeństwo: 4 siostry, 4 bracia oraz 2 bracia przyrodni i przyrodnia siostra;
  • Żona: 1) od 1852 (rozwód 1869) Jekaterina Petrowna Lyshin (1826–96), 2) od 1869 Sophia Engastromenos (Kastromenos) (1852–1932);
  • Dzieci: syn i 2 córki z 1) małżeństwa oraz córki i syn z 2) małżeństwa;

Życiorys

Okres nauki

Heinrich Schliemann urodził się 6 stycznia 1822 r, jako jedno z dziewięciorga dzieci ewangelickiego pastora w Neubukowie Ernsta Schliemanna (1780–1870) i jego żony Louise (1793–1831) z domu Bürger. Przy chrzcie otrzymał imię Julis, ale po śmierci jednego z braci nadano mu imię zmarłego brata. Uczęszczał do szkoły wiejskiej w Ankershagen. W wieku dziewięciu lat stracił matkę i trafił pod opiekę wujka Friedricha Schliemanna (1790–1861), który w tym czasie był pastorem w Kalkhorst. Ponieważ ojciec nie dysponował odpowiednimi funduszami, Schliemann jedynie przez kwartał uczył się w gimnazjum w Neustrelitz i do czternastego roku życia naukę kontynuował w tamtejszej szkole realnej. Od 1836 r. był przez 5½ roku pomocnikiem w sklepie w Fürstenbergu (Havel). Przy podnoszeniu beczki doznał krwotoku w klatce piersiowej i musiał przerwać naukę. W tym czasie również ojciec stracił posadę i popadł w ubóstwo. Heinrich Schliemann udał się pieszo do Hamburga, ale mało wprawiony w buchalterii i korespondencji nigdzie nie pracował zbyt długo.

Kariera kupiecka

Zdesperowany postanowił zostać marynarzem i zaciągnął się na bryg płynący do Wenezueli. Jednak statek 11 grudnia 1841 r. osiadł na mieliźnie u wybrzeży Holandii. 20 grudnia Schliemann przybył do Amsterdamu, gdzie otrzymał posadę gońca w firmie "Handelshaus Hoyack & Co.". Połowę zarobionych pieniędzy przeznaczał na naukę, uczył się prowadzenia kupieckich ksiąg i korespondencji. W wolnych chwilach zaczął uczyć się języków obcych. Uczył się na pamięć długich tekstów i w ciągu dwóch lat nauczył się holenderskiego, francuskiego, angielskiego, hiszpańskiego, włoskiego i portugalskiego. W wieku 22 lat, w 1844 r. awansował na pierwszego księgowego w hamburskiej firmie "B. H. Schröder & Co." Dzięki znajomości języka rosyjskiego założył w 1846 r. oddział firmy "B. H. Schröder & Co." w Sankt Petersburgu. Rok później otworzył własną firmę, która handlowała przede wszystkim indygiem. W interesach podróżował do Holandii, Anglii, Francji, Belgii i Prus. Po roku przyjęto go w Sankt Petersburgu do gildii hurtowników.

W 1848 r. odkryto pierwsze złoto w Kalifornii. Na początku lat 50-tych Heinrich Schliemann podróżował do Ameryki. Sześć dni po przybyciu do Nowego Jorku udał się do Waszyngtonu, gdzie przyjął go prezydent USA Millard Fillmore (1800–1874). Osiem dni później skierował się do San Francisco. Notatki napisane po angielsku i hiszpańsku zawierają krótkie informacje o konstytucji kraju, charakterze mieszkańców i produktach rolnych. Po przybyciu do Kalifornii zaopiekował się grobem brata i założył firmę w Sacramento. Po kilkutygodniowej podróży w rejon kopalni złota otworzył dom bankowy, skupował złoto i współpracował z gałęzią londyńskich Rothschildów w San Francisco. W latach 1851-52 szybko podwoił swój majątek. Po powrocie do Sankt Petersburga poślubił w 1852 r. Rosjankę Ekaterinę Lyżinę (Екатерина Лыжинa), z którą rozwiódł się w 1869 roku. W tym czasie otworzył też oddział petersburskiej firmy w Moskwie. Do 1855 r. sześciokrotnie zwiększył majątek w czasie wojny krymskiej. Stagnacja w interesach wywołała w 1856 r. kryzys u Schliemanna; rozważał założenie plantacji w Ameryce lub odwiedzenie "ojczyzny ulubionego Homera" (list do ojca z 1856 r.). Zajmowanie się literaturą klasyczną w kręgu Friedricha Lorentza (1803–61) skłoniło go, po nauce nowożytnej greki, do nauki starożytnej greki i łaciny. W 1858/59 podróżował po Europie i Bliskim Wschodzie. Kolejne zyski i pomnożenie majątku Schliemanna nastąpiło podczas amerykańskiej wojny secesyjnej. W 1864 r. Heinrich Schlimann zlikwidował swój lukratywny interes, wiosną tego samego roku rozpoczął podróż dookoła świata, która zaprowadziła go do Tunezji i Egiptu, do Indii, na Jawę, do Chin oraz Japonii. Z podróży tej pisał reportaże do petersburskiej gazety, które wydał w formie książki pt. La Chine et le Japon au temps présent (Chiny i Japonia w czasach obecnych) w 1867 w Paryżu, gdzie ostatecznie osiadł w 1866 r. jako rentier.

Zainteresowanie archeologią

Na uniwersytecie w Paryżu uczył się perskiego i sanskrytu oraz studiował filozofię i literaturę. Heinrich Schliemann otrzymał amerykańskie obywatelstwo i miał posiadłości na Kubie. Prowadzony dziennik z czteromiesięcznej podróży do Ameryki Północnej i Środkowej od końca 1867 r. do początku 1868 zawiera istotne informacje o tamtejszych warunkach handlowych. W lecie 1868 r. podróżował przez Rzym i Pompeje do Grecji i Konstantynopola. Z książką Johna Murraya "Handbook for Travellers in Greece" podążał po Itace, ojczyźnie Odyseusza, pierwszy raz zainteresował się homerycką topografią i sięgnął po szpadel, aby tu i ówdzie kopać w poszukiwaniu mitycznej Troi. Przełom w życiu Schliemanna nastąpił po spotkaniu z brytyjskim, później amerykańskim konsulem i archeologiem Frankiem Calvertem (1828–1908), który zapoznał go z aktualnym stanem debaty na temat położenia homeryckiej Troi, wskazał mu wzgórze Hisarlık (także Hissarlik) w pobliżu wsi Tevfikiye w północno-zachodniej Turcji, jako przypuszczalne miejsce istnienia Troi i poinstruował o nowych technikach wykopalisk. Po pewnym czasie Schliemann uzyskał pozwolenie na wykopaliska władz tureckich.

We wrześniu 1868 r. wrócił do Paryża, gdzie napisał książkę Ithaka, der Peloponnes und Troja. Archäologische Forschungen (Itaka, Peloponez i Troja. Archeologiczne badania), która ukazała się w 1869 r. w wersji francuskiej i niemieckiej. Na podstawie tej pracy uniwersytet w Rostoku przyznał mu w 1869 r. tytuł doktora filozofii. W tym samym roku rozwiódł się z pierwszą żoną i poślubił 17-letnią Greczynkę Sofię Engastroménou (Σοφία Εγκαστρωμένου). Po podróży poślubnej przez Włochy i pobycie w Paryżu małżonkowie wrócili początkiem 1870 r. do Aten, gdzie Schliemann kupił willę.

Wykopaliska

Od 1870 r. do końca życia Heinrich Schliemann prowadził ustawicznie wykopaliska w Troi, od 1876 także w Tyrynsie i Mykenach oraz wielu innych miejscach świata antycznego. Nie troszcząc się o młodsze warstwy kulturowe szukał w latach 1871–73 na terenie pagórka długości 200 m i szerokości 150 m ruin Troi i zamku Priama, jak dzisiaj wiemy pochodzącego z 3 tysiąclecie p.n.e. Z upływem lat poprawił swoją metodykę, do czego istotnie przyczynił się jego pomocnik i architekt Wilhelm Dörpfeld (1853–1940) oraz zaufany przyjaciel antropolog Rudolf Virchow (1821–1902), który jako jedyny wytrzymywał ekscentryczność Schliemanna, i któremu archeolog zawdzięczał akceptację towarzyską w Niemczech. Dzięki publikacji z 5 sierpnia 1873 r. w gazecie "Augsburger Allgemeinen" na temat tak zwanego "skarbu Priama" (Schatz des Priamos) Schliemann stał się znaną postacią publiczną. Spektakularne odkrycie grobów szybowych w Mykenach w 1876 r. i znaleziona tam złota maska, będąca według Schliemanna wizerunkiem króla Agamemnona (obecnie znalezisko datuje się na połowę 16 wieku p.n.e.), pomnożyła jego publikacje. W 1881 r. Virchow przekazał wystawioną wcześniej w Londynie kolekcję z Troi Królewskiemu Muzeum w Berlinie jak dar narodu niemieckiego "na wieczne posiadanie i nierozdzielne przechowywanie". W zamian za to małżonkowie Schliemann otrzymali honorowe obywatelstwo stolicy Rzeszy. Nagła śmierć Schliemanna w Neapolu w święta Bożego Narodzenia w 1890 r., podczas powrotu z przeprowadzonej w Halle operacji ucha, zakończyła jego plany na kontynuację wykopalisk w Troi, które Dörpfeld doprowadził do tymczasowego zakończenia w latach 1893/94.

Pisma (wybór)

  • Ithaka, der Peloponnes und Troja archäologische Forschungen (Itaka, Peloponez i Troja. Archeologiczne badania), 1869, online.
  • Atlas des antiquités Troyennes (Atlas starożytności trojańskich), 1874.
  • Mykenae. Bericht über meine Forschungen und Entdeckungen in Mykenae und Tiryns (Mykeny. Informacja o moich badaniach i odkryciach w Mykenach i Tyrynsie), 1878, online.
  • Ilios. Stadt und Land der Trojaner ; Forschungen und Entdeckungen in der Troas und besonders auf der Baustelle von Troja ; mit einer Selbstbiographie des Verfassers (Ilion. Miasto i kraj Trojan; badania i odkrycia na terenie Troi; z autobiografią), 1881, online.
  • Tiryns. Der prähistorische Palast der Könige von Tiryns, Ergebnisse der neuesten Ausgrabungen (Tyryns. Prehistoryczny pałac króla Tyrynsu, wyniki najnowszych wykopalisk), 1886, online.
  • Heinrich Schliemann's Selbstbiographie (Autobiografia Heinricha Schliemanna), 1892.

Literatura

  • Cobet, Justus, "Schliemann, Heinrich", w: Neue Deutsche Biographie 23 (2007), s. 83-86, online.
  • Brueckner, Alfred, "Schliemann, Heinrich", w: Allgemeine Deutsche Biographie 55 (1910), s. 171-184, online.
  • Meyer, Ernst, "Heinrich Schliemann, Kaufmann und Forscher", 1969.

Tematy pokrewne

 

Autor: Roman Penkała