Heinrich Mann

Heinrich Mann (ur. 27 marca 1871 w Lubece; zm. 11 marca 1950 w Santa Monica w Kalifornii) - niemiecki pisarz. Światowe uznanie przyniosły mu powieści Profesor Unrat i Poddany, w których skrytykował przedwojenne mieszczaństwo niemieckie. (wyznanie ewangelickie)

Bundesarchiv Bild 183-R98911, Heinrich Mann
Heinrich Mann w 1906 roku.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec : Heinrich (1840–91), handlarz zbożem i spedytor, niderlandzki konsul i od 1877 senator Wolnego Miasta Lubeki, syn Johanna Siegmunda (1797–1863), kupca, niderlandzkiego konsula w Lubece i Elisabeth Marty;
  • Matka : Julia (1851–1923), córka Johanna Ludwiga Hermanna Bruhnsa (1821–93), kupca i plantatora w Brazylii i Marii da Silva;
  • Rodzeństwo : Thomas, pisarz i Viktor (1890–1949), pisarz oraz siostry Julia (1877–1927, po ślubie Löhr), Carla (1881–1910), aktorka;
  • Żona : 1) w 1914 (rozwód w 1928) z aktorką Marią Kanova (właściwie Kahn, 1886–1947) z Pragi, 2) w 1939 z Nelly Kröger (1898–1944) z Ahrensböck koło Lubecki;
  • Dzieci : z pierwszego małżeństwa miał córkę Leonie (1916–1986).

Życiorys

Heinrich Mann pokazał pierwszy raz swoje zdolności literackie w prowadzonym dzienniku z podróży w 1884 r. do Petersburga. W 1885 r. rozpoczął pierwsze próby literackie, a w 1887 poetyckie. Po ukończeniu w 1889 r. lubeckiego gimnazjum Katharineum rozpoczął w październiku w Dreźnie naukę zawodu księgarza, którą po roku przerwał. Od sierpnia 1890 do 1891 r. pracował jako wolontariusz w Berlinie w wydawnictwie S. Fischer Verlag. W tym czasie uczęszczał także na wykłady na uniwersytecie w Berlinie. Istotny wpływ na jego twórczość wywarł kontakt z literackimi szkołami naturalizmu i impresjonizmu. W 1892 r. z powodu choroby płuc przebywał w kurortach w Wiesbaden (Schwarzwald) i w Lozannie.

Familie Mann
Julia Mann z trzema najstarszymi dziećmi. Od prawej: Thomas, Heinrich i Julia.
Źródło: Wikimedia Commons

Po śmierci ojca i likwidacji firmy w 1891 r. Heinrich Mann, niezależny finansowo rozpoczął karierę jako pisarz. Opublikował pierwsze recenzje w czasopismach »Die Gesellschaft« i »Die Gegenwart«. Krytykował naturalizm Hermanna Bahra, jak również psychologizm Paula Bourgeta.

W 1893 r. przeniósł się z matką i rodzeństwem do Monachium i nigdy już nie odwiedził rodzinnego miasta. W latach 1892-98 przebywał przeważnie we Włoszech (przede wszystkim w Rzymie). W latach 1896-98 towarzyszył mu brat Thomas. W tym czasie rozpoczął pisanie swojej pierwszej psychologicznej powieści »In einer Familie«, której wydanie w 1894 r. sfinansowała matka. W latach 1895-96 był następcą Friedricha Lienharda jako wydawca konserwatywnego miesięcznika »Das Zwanzigste Jahrhundert, Blätter für deutsche Art und Wohlfahrt«. Jego własne artykuły przedstawiały przekrój oficjalnych poglądów cesarskich Niemiec. Znaleźć w nich można było antysocjalizm Fryderyka Nietzschego, usprawiedliwienie wojny przez religię chrześcijańską Friedricha Naumanna, antysemityzm berlińskiego kaznodziei Adolfa Stoeckera oraz poglądy Heinricha von Treitschke. Wszystkie te tematy Mann wkrótce zastosował jako satyrę w swoich społeczno-krytycznych powieściach.

Istotna dla rozwoju Manna była w tych latach lektura pism Fryderyka Nietzschego i Georga Brandesa. Ich treść wpłynęła na krytykę Manna niemieckiego mieszczaństwa. Jesienią 1904 r. Heinrich Mann napisał powieść »Professor Unrat oder das Ende eines Tyrannen« (1905), której wersja filmowa »Der blaue Engel« (1930, pol. Błękitny anioł) przyniosła mu 25 lat później światowe uznanie. W filmie według scenariusza Carla Zuckmayera, w reżyserii Josefa von Sternberga zagrała Marlena Dietrich. W powieści tej skrytykował mieszczański rygor szkolny i ukazał apogeum podwójnej mieszczańskiej moralności. Powieść ta jest dokumentem mentalności w Niemczech w okresie przedwojennym. W rodzinnym mieście Lubece powieść ta była pomijana milczeniem lub ostro krytykowana. Faktycznie była ona bojkotowana.

Dwa lata później Heinrich Mann zaczął gromadzić materiały do swojej najbardziej znanej powieści »Der Untertan« (1914). Od stycznia 1914 r. powieść ukazywała się w czasopiśmie »Zeit im Bild«, a dopiero 1918 r. ukazała się jako książka. Powieść ta w sposób ironiczny przedstawia ówczesną epokę i analizuje panującą sytuację. W 1951 r. nakręcony został film na podstawie tej powieści. Reżyser Wolfgang Staudte i odtwórca głównej roli Werner Peters zostali wyróżnieni nagrodą »Nationalpreis der DDR«. Jednak w Republice Federalnej Niemiec film został objęty cenzurą.

W okresie Republiki Weimarskiej Heinrich Mann uczestniczył w ekspresjonistycznym pacyfistyczno-socjalistycznym ruchu »Aktivismus«. Podczas wybuchu I wojny światowej należał do nielicznych europejskich intelektualistów, którzy zwrócili się przeciw szowinistycznemu podziwowi wojny. Szczególnie protestował przeciw postawie brata Thomasa w eseju »Zola« (1915). Światopoglądowy konflikt braci trwał jako milcząca separacja do 1922 roku. Wielki sukces sprzedaży powieści »Untertan« po wojnie, jak również liczne wystawienia jego sztuk napisanych do 1920 r. utrwaliły jego uznanie w Niemczech. Ważne były także w latach 20-tych jego prace publicystyczne i eseistyczne. Opowiadał się w nich za francusko-niemieckim porozumieniem, jak również za paneuropejskim ruchem.

Po rozstaniu z pierwszą żoną, z którą od 1914 r. mieszkał w Monachium, przeniósł się w 1928 r. do Berlina. W 1931 r. został prezydentem Sekcji Poezji Pruskiej Akademii Sztuki, której członkiem był od 1926 roku. Razem z m.in. Käthe Kollwitz i Albertem Einsteinem podpisał w 1932 i w lutym 1933 r. tzw. »Dringender Appell«, w którym 33 znane osobistości wzywały do połączenia się Kommunistische Partei Deutschlands (KPD, pol.Komunistyczna Partia Niemiec) i Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD, pol. Socjaldemokratyczna Partia Niemiec) przeciw NSDAP (pol. Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników). W lutym 1933 r. emigrował do Francji i do 1940 r. mieszkał w Nicei. Z powodu podpisania »Dringender Appell« został 14 lutego wykluczony przez nacjonalistów z Pruskiej Akademii Sztuki, a w sierpniu 1933 r. pozbawiono go niemieckiego obywatelstwa.

Od założenia w Paryżu w 1935 r. »Deutsche Volksfront« (pol. Niemiecki Front Ludowy) był jego przewodniczącym. W 1936 r. otrzymał czechosłowackie obywatelstwo. W czasie emigracji francuskiej napisał dwutomową powieść »Die Jugend des Königs Henri Quatre« (1935) i »Die Vollendung des Königs Henri Quatre« (1938). Znalazła ona uznanie u jego brata Thomasa Manna, Arnolda Zweiga, Liona Feuchtwangera, Bertolta Brechta i Hermanna Kestena.

W 1940 r. Heinrich Mann uciekł razem z Lionem Feuchtwangerem, Golo Mannem i Franzem Werfelem przez Hiszpanię i Portugalię do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Tam mieszkał w Hollywood, potem w innej części Los Angeles i wreszcie w Santa Monica. W tym czasie wspierał go finansowo brat Thomas. W 1944 r. samobójstwo popełniła jego druga małżonka, która miała problemy alkoholowe.

W 1947 r. Heinrich Mann otrzymał tytuł doktora honoris causa filozofii na uniwersytecie w Berlinie, w 1949 r. otrzymał nagrodę Nationalpreis 1. Klasse für Kunst und Literatur der DDR. W tym samym roku przyjął powołanie na prezydenta nowo założonej Deutsche Akademie der Künste w Berlinie Wschodnim. Jednak stanowiska nie objął, gdyż zmarł 11 marca 1950 r. w Santa Monica, tam też został pochowany. W 1961 r. jego prochy sprowadzono do Niemiec i złożono na cmentarzu Friedhof der Dorotheenstädtischen und Friedrichswerderschen Gemeinden w Berlinie.

W 1953 r. ustanowiono literacką nagrodę jego imienia »Heinrich-Mann-Preis«.

Dzieła (wybór)

  • In einer Familie. 1894.
  • Im Schlaraffenland. Ein Roman unter freien Leuten. 1900, (wyd. polskie 1953 - W krainie pieczonych gołąbków).
  • Die Göttinnen oder Die drei Romane der Herzogin von Assy. 1903, (wyd. polskie 1930 - Boginie).
  • Professor Unrat oder das Ende eines Tyrannen. 1905, (wyd. polskie 1930 - Profesor Unrat).
  • Der Jagd nach Liebe. 1904.
  • Flöten und Dolche. 1905.
  • Die kleine Stadt. 1909 (pol. Miasteczko).
  • Sieben Jahre. 1929, (pol. Siedem lat, zbiór esejów).
  • Das Kaiserreich. 1912-1914 (trylogia, pol. Cesarstwo).
  • Madame Legros. 1913.
  • Der Untertan. 1914, (pol. Poddany).
  • Die Armen. 1917, (pol. Biedacy).
  • Macht und Mensch. 1919, (pol. Władza i człowiek, zbiór esejów).
  • Diktatur der Vernunft. 1923, (pol. Dyktatura rozumu, zbiór esejów).
  • Der Kopf. 1925, (pol. Głowa).
  • Geist und Tat. 1910-1918, (pol. Duch i czyn, zbiór esejów).
  • Der Haß, deutsche Geschichte. 1933, (pol. Nienawiść, zbiór esejów).
  • Die Jugend des Königs Henri Quatre. 1935, (pol. Młodość króla Henryka IV).
  • Die Vollendung des Königs Henri Quatre. 1938, (pol. Lata dojrzałe króla Henryka IV, 1959).
  • Mut. 1939, (pol. Odwaga, zbiór esejów).
  • Ein Zeitalter wird besichtigt. 1944, (autobiografia).

Literatura

  • Klaus Schröter: "Mann, Heinrich". W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 16, Duncker & Humblot, Berlin 1990, ISBN 3-428-00197-4, s. 39–43 (online).
  • Rudolf Leonhard: Das Werk Heinrich Manns.
  • Manfred Flügge: Heinrich Mann. Eine Biographie. Rowohlt, Reinbek 2006, ISBN 3-498-02089-7.

Linki