Hans Zender

Hans Zender (ur. 22 listopada 1936 w Wiesbaden, zm. 23 października 2019 w Meersburgu) – niemiecki dyrygent, kompozytor i profesor kompozycji w Wyższej Szkole Muzycznej we Frankfurcie nad Menem. W 2004 r. opublikował obszerny zbiór esejów pod tytułem Die Sinne denken (Zmysły myślą), a w 2014 r. wydał zbiór Waches Hören (Świadome słuchanie).

Życiorys

Hans Zender ukończył w latach 1956–1963 klasy mistrzowskie z zakresu kompozycji, fortepianu i dyrygentury w Hochschule für Musik und Darstellende Kunst we Frankfurcie nad Menem i w Hochschule für Musik we Fryburgu Bryzgowijskim. We Frankfurcie był uczniem Kurta Hessenberga (1908–1994). Już w trakcie studiów pracował jako dyrygent w teatrze we Fryburgu (Städtische Bühnen Freiburg). Po rocznym pobycie w 1963–64 w Deutsche Akademie Rom Villa Massimo, rozpoczął w 1964 r. karierę głównego dyrygenta w operze w Bonn, gdzie działał do 1968 roku. Od 1968 do 1969 r. przebywał ponownie w Rzymie. Po powrocie był od 1969 do 1972 r. generalnym dyrektorem muzycznym w Kilonii, od 1971 do 1984 głównym dyrygentem orkiestry symfonicznej Rundfunk-Sinfonieorchesters Saarbrücken i od 1984 do 1987 generalnym dyrektorem muzycznym opery w Hamburgu. W tym czasie brał udział w festiwalach muzycznych w Bayreuth, Salzburgu, Berlinie i Wiedniu. Potem był głównym dyrygentem orkiestry rozgłośni holenderskiej Radio Kamer Orkest i pierwszym dyrygentem gościnnym w Operze Narodowej w Brukseli, jak również od 1999 do 2010 r. stałym dyrygentem gościnnym orkiestry symfonicznej rozgłośni SWR Baden-Baden i Fryburga Bryzgowijskiego.

Od 1988 do 2000 r. działał jak profesor kompozycji w Wyższej Szkole Muzycznej we Frankfurcie nad Menem. W 1999 r. jako honorowy gość przebywał w Villa Massimo w Rzymie. W 2004 r. małżeństwo Zenderów założyło fundację „Hans und Gertrud Zender-Stiftung“, która od 2011 r. nadaje we współpracy z Akademią Sztuk Pięknych, Musica Viva München i BR Klassik des Bayerischen Rundfunks co dwa lata nagrodę, służącą promowaniu i wspieraniu nowej muzyki.

Hans Zender jest członkiem Akademii Sztuki w Berlinie (od 1989) i Bawarskiej Akademii Sztuki w Monachium (od 1994). Uhonorowany został licznymi wyróżnieniami m.in. w 1997 r. nagrodą im. Goethego przyznawaną przez miasto Frankfurt nad Menem, w 2002 r. nagrodą kulturalną miasta Hessen i w 2011 r. nagrodą Europejskiej Muzyki Kościelnej miasta Schwäbisch Gmünd.

Hans Zender dał się poznać od lat 60-tych XX wieku jako kompozytor przede wszystkim muzyki wokalnej (seria dziewięciu kantat Canto na różne instrumenty i formacje wokalne) i scenicznej – opery Don Quijote de la Mancha, (1989-1991), Stephen Climax (1979-1984) –, a także przez adaptacje lub orkiestracje: pięciu preludiów Claude'a Debussy'ego (1991) i Podróży zimowej Franza Schubert (1993). Najpierw pod wpływem Bernda Aloisa Zimmermanna (1918–1970) i Pierre'a Boulez'a (1925–2016) był pod wpływem serializmu (Drei Rondels nach Mallarmé, 1961) i Drei Liedern nach Gedichten von Joseph von Eichendorff, 1964), który odrzucił ze względu na jego aspekty zbyt dogmatyczne i zwrócił się ku duchowości, medytacji, sztuce i filozofii Dalekiego Wschodu. Wśród licznych utworów wiele inspirowanych jest kaligrafią i poematami orientalnymi, zwłaszcza japońskimi: cykl na orkiestrę Kaligrafia (1997–2004), Muji no kyo (1974), cykl Lo-Shu (1977–1997), Fûrin No Kyô (1989). Twórczość Hansa Zendera nawiązuje też do literatury i myśli Zachodu: Heraklita, Biblii, Mistrza Eckharta (Kantate nach Meister Eckhart, 1980), Jana od Krzyża (Tres canciones, 2005), Friedricha Hölderlina (Hölderlin lesen I, 1979), Marcina Lutra, Cervantesa (Don Quijote de la Mancha, 1989-1991) i Hugo Balla. Stworzył nowy gatunek: „interpretację kompozytorską”, transformację instrumentalno-myślową i reinterpretację wybitnej muzyki przeszłości (Schuberts „Winterreise, 1993); Schumann-Phantasie, 1997; 33 Veränderungen über 33 Veränderungen, 2011). W tej nowej interpretacji dawnych kompozycji dostosował je do współczesnych trendów, niektóre kontury wzmocnił, a inne przysłonił, jedne formy zdekonstruował, a inne utworzył na nowo. Te zmiany twórcze zwracają uwagę na dzieło oryginalne, a przez to chronią wielką muzykę przed jej bagatelizowaniem i zdegradowaniem do środka pobudzającego. W 2004 r. Hans Zender opublikował obszerny zbiór esejów pod tytułem Die Sinne denken (Zmysły myślą), a w 2014 r. wydał zbiór Waches Hören (Świadome słuchanie).

Dzieła (wybór)

  • Canto I–VI w różnej obsadzie
    • Canto I na chór, flet, fortepian, instrumenty smyczkowe i perkusję (1965)
    • Canto II na sopran, chór i orkiestrę według Canto XXXIX Ezra Pounda (1967)
    • Canto III (Der Mann von La Mancha, Człowiek z La Manchy): na sopran, baryton, 10 instrumentów, live-electronics (muzykę elektroniczną) według tekstu Cervantesa (1968)
    • Canto IV 4 Aspekte na 16 głosów i 16 instrumentów według tekstów Starego i Nowego Testamentu, Thomasa Müntzera, Marcina Lutra, Teilhard de Chardina (1969/72)
    • Canto V (Continuum und Fragmente) według Heraklita: na głosy z perkusją (1972/74)
    • Canto VI na bas-baryton, chór mieszany a capella i opcjonalnie taśma magnetofonowa według teksty psalmu 22 i 23 w języku hebrajskim (1988)
    • Canto VII (Nanzen no Kyō) na cztery chóry i 4 grupy instrumentalne (1992)
    • Canto VIII (Shir Hashirim - Cantique des Cantiques) na głos solowy, chór, live-electronics (muzykę elektroniczną) i orkiestrę (1992-1994)
    • Canto IX (Logos-Fragmente) na grupę 32 śpiewaków i 3 grupy orkiestr (2006-09)
  • 3 Rondels nach Mallarmé (Trzy ronda według Mallarmé) na alt, flet i altówkę (1961)
  • Tre Pezzi na obój (1963)
  • Drei Nocturnes (Trzy nokturny) na klawesyn (1963)
  • Vexilla regis, koncert na sopran, flet, trąbkę i instrumenty (1964)
  • Quartett (Kwartet) na flet, wiolonczelę, fortepian i perkusję (1964)
  • Bremen Wodu, muzyka elektroniczna (1967)
  • Schachspiel na dwie grupy orkiestrowe (1969)
  • Modelle na dowolny skład (minimum: pięć instrumentów ad libitum, maksimum: mała orkiestra; 1971–73)
  • Elemente, muzyka elektroniczna (1976)
  • Litanei (Litania) na trzy wiolonczele (1976)
  • Cykl Lo-Shu
    • Lo-Shu I na 1–3 flety, 1–3 wiolonczele i 1–3 perkusistów (1977)
    • Lo-Shu II (Mondschrift) na flet solo (1978)
    • Lo-Shu III na flet i zespół (1978)
    • Lo-Shu IV (Fünf Haiku) na flet i smyczki (1982)
    • Lo-Shu V na flet i wielką orkiestrę (1987)
    • Lo-Shu VI (Fünf Haiku) na flet i wiolonczelę (1989)
    • Lo-Shu VII (4 Enso) na dwa zespoły (1997)
  • Cykle Hölderlin lesen (Czytać Hölderlina)
    • Hölderlin lesen I na kwartet smyczkowy i głos recytujący (1979)
    • Hölderlin lesen II na głos recytujący, alt i live-electronics (muzykę elektroniczną) (1987)
    • Hölderlin lesen III (denn wiederkommen) na głos recytujący i kwartet smyczkowy (1991)
    • Hölderlin lesen IV (Mnemosyne) na głos, kwartet smyczkowy i taśmę magnetofonową ad libitum (2000)
  • Stephen Climax, opera w trzech aktach (1979–84)
  • Kantate nach Meister Eckhart (Kantata według Mistrza Eckharta) na alt, flet altowy, wiolonczelę i klawesyn (1980)
  • Dialog mit Haydn (Dialog z Haydnem) na dwa fortepiany i trzy grupy orkiestrowe (1982)
  • Schubert-Chöre (Chór Schuberta) na chór (z tenorem solo) i orkiestrę (1986)
  • Jours de Silence (Dni ciszy) do tekstu Henri Michaux (1899–1984), na baryton i wielką orkiestrę (1987–88)
  • Fûrin No Kyô na sopran, klarnet i zepół(1988–89)
  • Animula do tekstu T.S. Eliota (1888–1965) na chór żeński, flety solo (piccolo, altowy i basowy), cztery flety, trzy perkusje, osiem smyczków, harfę i taśmę (1988–96)
  • Memorial, trzy studia na fortepian (1989)
  • Don Quijote de la Mancha opera według Cervantesa (1989–91/1994)
  • Schuberts „Winterreise” („Podróż zimowa” Schuberta). Eine komponierte Interpretation na tenor i małą orkiestrę (1993)
  • Römer VIII, 26 na sopran, alt, organy i live electronics (1994)
  • Nanzen und die Katze (Nanzen i kot), sztuka radiowa (1995)
  • Koan (z Shir Hashirim) na orkiestrę (1996)
  • Johannes III, 1–15 na chór mieszany a cappella (1997)
  • Schumann-Fantasie (Fantazja Schumanna) na wielką orkiestrę (1997)
  • Bardo na wiolonczelę i orkiestrę (2000)
  • Cykl Kalligraphie (Kaligrafia) na orkiestrę (1997–98)
    • Kalligraphie I (2003)
    • Kalligraphie II (1998)
    • Kalligraphie III (1999)
    • Kalligraphie IV (1997/98)
    • Kalligraphie V (2003)
  • Cabaret Voltaire (Kabaret Voltaire) do tekstu Hugo Balla (1886–1927) na sopran i zespół (2001)
  • Angst, Wut und Schrecken (Lęk, gniew i strach) na głos solowy, chór i orkiestrę (2003)
  • ¿Adónde? / Wohin? (Dokąd?) do tekstu Jana od Krzyża, na sopran, skrzypce i zespół (2008)
  • Issei no kyô (Lied vom einen Ton) do tekstu Ikkyū Sōjun (1394–1481) na sopran, skrzypce i zespół (lub orkiestrę) (2008/09)
  • Die Hochzeit zu Kanaan (Wesele w Kanaanie) na grupę 32 śpiewaków i 3 grupy orkiestr (2010)
  • Oh bosques! / O Wälder (O lasy) do tekstu Jana od Krzyża, na sopran, echo sopranowe i małą orkiestrę (2010)
  • 33 Veränderungen über 33 Veränderungen (33 przeobrażenia o 33 zmianach) interpretacja kompozycyjna Wariacji na temat walca Diabellego Ludwiga van Beethovena (1770–1827), na zespół (lub orkiestrę) (2011)
  • Hannya Shin Gyo na baryton i wielką orkiestrę (2012).

Linki

Autor: Roman Penkała