Hans Henny Jahnn

Hans Henny Jahnn (ur. 17 grudnia 1894 r. w Stellingen jako Hans Henry Jahn; zm. 29 listopada 1959 r. w Hamburgu) - niemiecki pisarz, publicysta polityczny, organmistrz i wydawca muzyczny. (do 1920 r. wyznania ewangelickiego, później wolnomyśliciel)

Genealogia

Ojciec Gustav William (1855-1935),cieśla okrętowy; matka Maria Charlotte Petersen (zm. 1920); - ożenił się w Hamburgu w 1926 r. z Ellinorą Philips (1893-1970); miał córkę i przybranego syna.

Życiorys

Hans Henny Jahnn uczęszczał od 1904 r. do szkoły realnej w St. Pauli. Od 1911 r. uczył się w wyższej szkole realnej Kaiser-Friedrich-Ufer w Hamburg-Eimsbüttel i ukończył naukę budowniczego organów. W 1915 r. wyemigrował do Norwegii, aby uniknąć służby wojskowej w czasie I wojny światowej. W 1918 r. wrócił do Hamburga i wkrótce przeprowadził się na wieś koło Eckel (obecnie część Rosengarten w Dolnej Saksonii), gdzie poznał swoją przyszłą żonę.

Chociaż publicznie nigdy się nie przyznał - homoseksualizm był prawnie zabroniony - uważa się w większości literatury, że od młodości utrzymywał kontakty homoseksualne[1] m.in. z Gottliebem Harmsem (1893-1931), z którym przebywał w Norwegii i Eckel oraz który był jego wielką miłością.[2] Później połączyła go przyjaźń z dużo młodszym Hubertem Fichte (1935-1986).

W 1919 r. Jahnn, Harms i Franz Buse (1900-1971) założyli towarzystwo artystyczne Ugrino. Celem towarzystwa było zachowanie wszystkich gatunków dzieł sztuki i tworzenie nowych. Planowali kupno działki w Eckel (co częściowo zrealizowali) i wzniesienie tam sakralnych budowli wg projektu Jahnna. Ostatecznie większość planów towarzystwa Ugrino nie została zrealizowana. W 1921 r. założył z Harmsem wydawnictwo Ugrino-Verlag, w którym ukazały się dzieła kompozytorów barkowych i przedbarokowych i znalazły uznanie w środowisku fachowców. Wydawnictwo prowadził, aż do śmierci.

W 1919 r. opublikował Jahnn także dramat »Pastor Ephraim Magnus«, za który w 1920 roku otrzymał nagrodę Kleist-Preis. W 1925 r. powstała tragedia »Medea«, która została wystawiona w 1926 r. i do dzisiaj pojawiają się jej nowe inscenizacje. Niektóre czasopisma odrzucały sztuki Jahnna, gdyż przedstawiały często ekstremalne sytuacje uczuciowe i czyny (np. kazirodztwo, homoseksualizm, okaleczenia, sodomię). Dramaty zostały częściowo ostro skrytykowane, częściowo także bardzo chwalone np. przez Thomasa Manna (1875-1955).

W 1926 r. Hans Henny Jahnn ożenił się z Ellinorą Philips. Ich córka Signe Jahnn urodziła się w 1929 roku. Było to małżeństwo niezwykłe, dzięki bliskości i dystansowi, ale także wzajemnej trosce o siebie, bez tabu, które przetrwało 33 lata, aż do śmierci Hansa Henny Jahnna. Informacje o małżeństwie pochodzą z listów Jahnna do żony.[3] W 1928 r. odbył się ślub siostry Ellinory Philips, Sibylle Philips z przyjacielem Jahnna, Gottliebem Harmsem.

Jahnn był przewodniczącym związku Kartell Hamburger Künstlerverbände, który został założony 20 lutego 1929 roku. Związek był organizacją skupiającą wszystkich wolnych pisarzy Hamburga.

W 1929 r. ukazała się najbardziej ekspresjonistyczna powieść Jahnna » Perrudja« (tom 1), która została pozytywnie oceniona przez Alfreda Döblina (1878-1957) i Heinricha Manna (1871-1950), ale gwałtownie odrzucona przez media. Fragment 2 tomu został opublikowany na podstawie jego spuścizny.

Chociaż Jahnn od początku 1930 r. przestrzegał przed NSDAP i przystąpił do Radykalno-Demokratycznej Partii (niem. Radikaldemokratischen Partei (RDP))[4], odłamu Niemieckiej Partii Demokratycznej (niem. Deutschen Demokratischen Partei (DDP)), nie chciał emigrować i utracić kontaktu z ojczyzną. Był przekonany, że jako pisarz tylko w Niemczech może zapewnić sobie utrzymanie. Dlatego został też członkiem Izby Piśmiennictwa Rzeszy (niem. Reichsschrifttumskammer). Nacjonaliści byli wobec niego wrogo nastawieni (z powodu jego sztuk w prasie określano go m.in. jako "komunistę i pornografa") i przeszukiwali kilka razy jego mieszkanie w Hamburgu. Dlatego krótko po przejęciu władzy przez nazistów opuścił wiosną 1933 r. Niemcy i podczas dyktatury nacjonalistycznej przebywał na emigracji, ale sporadycznie wracał do Niemiec. Od 1934 r. mieszkał na Bornholmie w Danii, gdzie jego szwagierka Sibylle kupiła gospodarstwo rolne, którym zarządzał do 1950 roku.

Na Bornholmie napisał większą część swojego głównego dzieła »Fluß ohne Ufer«, trylogii o ponad 2000 stron: tom 1 »Das Holzschiff« (pierwsze wydanie 1949), tom 2 »Die Niederschrift des Gustav Anias Horn nachdem er 49 Jahre« (pierwsze wydanie 1949/50) i niedokończony epilog, który ukazał się w 1961 r. na podstawie jego spuścizny.

Pierwsza wersja dramatu »Armut, Reichtum, Mensch und Tier« powstała już w 1933 r. w Szwajcarii. Jahnn opracował go ponownie w latach 1935-45 w Danii, ale dopiero po wojnie, w 1948 r. został wystawiony na scenie teatralnej. Jeszcze na Bornholmie zaczął pisać tragedię »Thomas Chatterton«, której fragmenty ukazały się w 1954 r., w 1955 r. wydana był w formie książki, w 1956 r. miała miejsce jej prapremiera.

Do jego dramatów »Spur des dunklen Engels« (1952) i »Neuer Lübecker Totentanz« (1931) muzykę napisał jego chrześniak Yngve Jan Trede (1933-2010).

W 1950 r. Jahnn wrócił do Hamburga. Opowiadał się przede wszystkim przeciw rozwojowi broni atomowej, ponownemu zbrojeniu Republiki Federalnej Niemiec i przeciw doświadczeniom na zwierzętach. Był współzałożycielem i pierwszym prezydentem Freie Akademie der Künste w Hamburgu. W 1956 r. odbył podróż do Moskwy.

Hans Henny Jahnn zmarł 29 listopada 1959 r. w szpitalu Tabea w Hamburg-Blankenese. Mowę pogrzebową wygłosił jego przyjaciel Erich Nossack (1901-1977). [5] Jego ostatnia niedokończona powieść »Jeden ereilt es« ukazała się pośmiertnie w 1968 r., opowiadanie » Die Nacht aus Blei« fragment z tej powieści był już opublikowany w 1956 roku.

Spuścizna Hansa Henny Jahnna, która obejmuje nieopublikowane listy, znajduje się w Hamburgu w bibliotece Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg.

Pisarz Werner Helwig (1905-1985) napisał w latach 1963-1965 wspomnienie o swoim przyjacielu w książce biograficznej »Die Parabel vom gestörten Kristall«.

Literacka twórczość Jahnna była bardzo kontrowersyjna, bardzo chwalona lub ostro krytykowana. Jako publicysta polityczny i pacyfista walczył we wczesnych latach 50-tych przeciw bombie atomowej, remilitaryzacji Niemiec, ale także przeciw doświadczeniom na zwierzętach i degradacji środowiska. Odrzucał jednocześnie cywilne użycie energii atomowej ponieważ uważał już wówczas składowanie odpadów radioaktywnych za nieodpowiedzialne.

Twórczość

Jahnn określał człowieka jako "błąd stworzenia". W powieściach, esejach i mowach opisywał rozmiar okrucieństwa i destrukcji, do których zdolny jest człowiek. Ratunku szukał w naturze, której "piękno i harmonię" ukazywał w przedstawieniach krajobrazów (np. w trylogii »Fluß ohne Ufer«), jednocześnie przedstawiał okrutność natury. Pojednanie człowieka i przyrody mogłaby osiągnąć jedynie sztuka, zwłaszcza muzyka. Taki pogląd był impulsem jego pisarstwa.

Znamienna dla jego twórczości jest główna myśl "antychrześcijańskiej mitologii stworzenia" będąca pod wpływem starobabilońskiego eposu o Gilgameszu. Jego "radykalizm erotyczny" ukazuje się w motywie sodomii i w prawie wszystkich dziełach złamaniu tabu kazirodztwa, w sadyzmie jak również w różnorodnych homoseksualnych stosunkach i motywach.[6]

Hans Henny Jahnn zajmował się także budowaniem organów. Opowiadał się za odnawianiem północnoniemieckich barokowych organów (np. w Kościle Głównym św. Jakuba w Hamburgu (niem. Hauptkirche Sankt Jacobi (Hamburg)) i żądał zmiany orientacji w budowie organ, co już wcześniej opisał Arp Schnitger (1648-1719). Chociaż np. Albert Schweitzer (1875-1965) wysuwał podobne postulaty, to żądania Jahnna spotkały się z dezaprobatą do czego również przyczyniała się jego renoma jako autora kontrowersyjnych sztuk. Z tego też powodu nie zlecano mu budowy organów, ale działał jako ich konstruktor i doradca przy ich budowaniu, o czym świadczą pozostałe w jego spuściźnie rysunki i ponad 1000 kartek z menzurami (obliczeniami stosunku długości korpusu do jego szerokości). Zbudowane przez Karla Kempera (1844-1933) w 1931 r. organy Hans-Henny-Jahnn-Orgel wg projektu Jahnna w Heinrich-Hertz-Schule w Hamburgu rozbrzmiewają do dzisiaj regularnie w trakcie koncertów. Jednak większość organów zaprojektowanych przez Jahnna nie jest dzisiaj w stanie pozwalającym na ich używanie. Również do dzisiaj działają zbudowane w 1931 r. organy w kościele Ansgarkirche w Hamburgu-Langenhorn, chociaż firma P. Furtwängler & Hammer wykonała je niezgodnie z planem Jahnna.

Zajmowanie się organami i ich budową znalazło odzwierciedlenie w jego literaturze w poszukiwaniu harmonii obrazu świata.

Dzieła (wybór)

Proza

  • Perrudja.1 część 1929, 2 część niedokończona (powieść).
  • Fluß ohne Ufer (Rzeka bez brzegów, trylogia)
    • Das Holzschiff. 1949, nowa wersja w 1959 (pol. Drewniany statek, tłum. Herbert Edwin, 1969)
    • Die Niederschrift des Gustav Anias Horn nachdem er 49 Jahre alt geworden war. 1949/50.
    • Epilog. 1961
  • Die Nacht aus Blei, Erzählung. 1956.
  • Ugrino und Ingrabanien. 1968 (fragmenty opublikowane ze spuścizny).
  • Jeden ereilt es. 1968 (fragmenty opublikowane ze spuścizny).

Dramaty

  • Pastor Ephraim Magnus. 1919.
  • Die Krönung Richards III. 1921.
  • Der Arzt / Sein Weib / Sein Sohn. 1922.
  • Der gestohlene Gott. 1924.
  • Medea. 1926, nowa wersja 1959 (tragedia).
  • Neuer Lübecker Totentanz. 1931, (wspólnie z Wernerem Helwigiem)
  • Straßenecke. 1931.
  • Armut, Reichtum, Mensch und Tier. 1933, druga wersja 1948.
  • Spur des dunklen Engels. 1952.
  • Thomas Chatterton. 1955 (tragedia).
  • Die Trümmer des Gewissens. 1959.

Polskie edycje

  • Drewniany statek / Hans Henny Jahnn. 1969, przeł. Edwin Herbert.
  • 13 niesamowitych opowieści / Hans Henny Jahnn. 1990, przeł. Stefan Lichański i Ryszard Wojnakowski.

Literatura

  • Rüdiger Frommholz: „Jahnn, Hans Henny” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 10, Duncker & Humblot, Berlin 1974, ISBN 3-428-00191-5, s. 307–310 (online).
  • Biografia w de.wikipedia.org.

Przypisy

  1. ↑ Michael Rutschky: Rezension zu Jan Bürger, Der gestrandete Wal. Das maßlose Leben des Hans Henny Jahnn. Aufbau Verlag, 2003; Sendung: Büchermarkt. Deutschlandfunk, 13. April 2003
  2. ↑ Jahnn wybrał miejsce pochówku koło swego przyjaciela.
  3. ↑ Hans Henny Jahnn: "Liebe ist Quatsch". Briefe an Ellinor. Briefwechsel zwischen Hans Henny Jahnn und Ellinor Philips aus dem Nachlass. Vorankündigung des Verlags Hoffmann und Campe für November 2014.
  4. ↑ dotyczy członkostwa w RDP: Stephan Reinhardt (Hrsg.): Die Schriftsteller und die Weimarer Republik. Ein Lesebuch. Berlin 1982, s. 202.
  5. ↑ Der Mensch Hans Henny Jahnn. Arbeitskreis Hans-Henny-Jahnn, 2010.
  6. ↑ Sozialgeschichte der deutschen Literatur, 1981, s. 253, 341, 342.
Autor: Roman Penkała