Ernst Haeckel

Ernst Heinrich Philipp August Haeckel (ur. 16 lutego 1834 w Poczdamie; zm. 9 sierpnia 1919 w Jenie) – niemiecki lekarz, zoolog, filozof i wolnomyśliciel, który idee Karola Darwina (1809–1882) rozwinął w specjalną naukę o pochodzeniu gatunku. Dzięki swoim bardzo popularnym pismom przyczynił się do popularyzacji darwinizmu w Niemczech. Poza tym wypracował wyczerpującą argumentację embriologiczną dla teorii ewolucji i sformułował w tym kontekście podstawowe prawo biogenetyczne (prawo Haeckla).

Ernst Haeckel 2
Ernst Haeckel.
Źródło: Wikimedia Commons

Ernst Haeckel wprowadził dzisiaj powszechnie znane pojęcia typ (phylum)[1] jako najwyższy stopień w królestwie zwierząt i ekologia. Politykę określił jako biologię stosowaną.[2] Propagował monizm, był przywódcą związanego z nim ruchu i w 1906 r. założył Niemiecki Związek Monistów (Deutscher Monistenbund).

W ramach dyskusji z przenośnością kategorii rasistowskich na społeczny rozwój ludzkości Haeckel zalicza się do przeciwników swojego nauczyciela Rudolfa Virchowa (1821–1902) i jest zdecydowanym przedstawicielem „eugenicznej” polityki społecznej.[3] Na podstawie rozważań dotyczących „sztucznego (wymuszonego) chowu” ludzkości w nowoczesnym społeczeństwie Haeckel uchodzi za prekursora eugeniki i higieny rasowej w Niemczech. Później nacjonalistyczni ideologowie sięgnęli po fragmenty jego wypowiedzi, aby stworzyć ich rasizm i darwinizm społeczny, jednocześnie istotną część światopoglądu Haeckla uznali jako nie możliwą do pogodzenia ze sposobem widzenia narodowo-biologicznym nacjonalizmu.[4] (do 1910 wyznanie ewangelickie, później bezwyznaniowy)

Genealogia

Ojciec Carl (1781–1871), prawnik, pruski nadradca rządu ds. Kościoła i oświaty w Merseburgu; matka Charlotte Sethe (1799–1889); brat Karl (1824–97); – ożenił się 1) w Berlinie w 1862 z Anną Sethe (1835–64, kuzynka), 2) w Jenie w 1867 z Agnes Huschke (1842–1915); miał syna i dwie córki z drugiego małżeństwa: Waltera (1868–1939, malarz i pisarz), Elisabeth (ur. 1871) i Emma (1873, chora psychicznie).

Życiorys

Nauka i kariera zawodowa

Ernst Haeckel urodził się 16 lutego 1834 w Poczdamie jako drugi syn Carla Haeckla i Charlotte z domu Sethe. Rok po jego urodzeniu rodzina przeniosła się do Merseburga, gdzie uczęszczał do gimnazjum. Dzięki zainteresowaniom przyrodniczym ojca wcześnie miał styczność z pismami Matthiasa Jacoba Schleidena (1804–1881), Alexandra von Humboldta (1769–1859) i Karola Darwina (1809–1882).

Po zdanej w 1852 r. maturze rozpoczął studia medyczne w Berlinie. Jeszcze w tym samym roku przeniósł się na uniwersytet do Würzburga, gdzie wykładowcami byli znani profesorowie Rudolph Albert von Kölliker (1817–1905), Franz von Leydig (1821–1908) i Rudolf Virchow (1821–1902). W 1856 r. Haeckel był przez krótki czas asystentem Virchowa. Kierunek jego późniejszych prac zoologicznych wytyczył Johannes Peter Müller (1801–1858), który zachęcił go do studiowania niższych zwierząt morskich. W 1857 r. otrzymał w Berlinie tytuł doktora medycyny dzięki dysertacji o tkance raka rzecznego. W następnym roku zdał w Berlinie egzamin państwowy i rozpoczął karierę lekarską, aby później poświęcić się anatomii porównawczej i zoologii.

W czasie podróży edukacyjnej do Włoch (1859/60), która jednocześnie była przygotowaniem do pracy habilitacyjnej, odkrył i opisał 144 nowych gatunków promienic (Radiolaria). Odrzucały go tamtejsze obrzędy religijna, procesje i papiestwo, w związku z czym napisał do narzeczonej Anny Sethe, że podczas dłuższego pobytu w Rzymie z pewnością stałby się poganinem.[5] W 1861 r. habilitował się w Jenie u Karla Gegenbaura (1826–1903) pismem pt. De Rizopodum finibus et ordinibus. W 1862 r. został profesorem nadzwyczajnym i prowadził wykłady o powstaniu gatunków. Był niewiarygodnie pracowity, szczególnie po śmierci żony Anny (1864). W 1865 r. otrzymał tytuł doktora honoris causa filozofii i tytuł profesora zwyczajnego zoologii na uniwersytecie w Jenie. W 1882 r. założył Instytut Zoologiczny. Ernst Haeckel odrzucił oferty pracy uniwersytetów w Würzburgu, Wiedniu, Strasburgu oraz Bonn i do emerytury (1909) pracował na uniwersytecie w Jenie. W 1908 r. założył w Jenie Muzeum Filogenetyczne.

Do grona jego uczniów należeli m.in. Anton Dohrn (1840–1909), Richard Hertwig (1850–1937), Arnold Lang (1855–1914), Hans Driesch (1867–1941), Willy Kükenthal (1861–1922) i Johannes Walther (1860–1937).

Podróże

Od 1866 do 1867 r. Ernst Haeckel przebywał na Wyspach Kanaryjskich i brał tam udział w pierwszym zimowym zdobyciu szczytu Teide na Teneryfie. W tym czasie spotykał Karola Darwina, zoologa Thomasa Huxleya (1825–1895) i geologa Charlesa Lyella (1797–1875). W 1869 podróżował do Norwegii, w 1871 do Dalmacji, w 1873 do Egiptu, Turcji i Grecji. Do 1879 r. odbył także kilka podróży do Anglii i Szkocji oraz jedną podróż na Korfu. Od 1881 do 1882 przebywał w krajach tropikalnych, m.in. na Cejlonie. W 1887 r. podróżował do Palestyny, Syrii i Azji Mniejszej, w 1890 do Algierii, w 1897 do Finlandii i Rosji, w 1899 na Korsykę i w 1900–01 kolejny raz do krajów tropikalnych (Jawa i Sumatra). W 1907 r. odbył ostatnią podróż badawczą do Szwecji. W czasie podróży wykonywał sporo rysunków i akwareli.

Działalność polityczna

Haeckel udzielał się również politycznie. Był członkiem Związku Wszechniemieckiego (Liga Pangermańska, niem. Alldeutscher Verband) i w 1905 został honorowym członkiem Towarzystwa Higieny Ras (Gesellschaft für Rassenhygiene).

Aby propagować światopogląd monistyczny założył w 1906 r. Niemiecki Związek Monistów (Deutscher Monistenbund) przy Instytucie Zoologicznym. Oprócz tego Ernst Haeckel opowiadał się zdecydowanie po stronie pacyfistów, np. w 1910 r. razem z innymi wybitnymi osobistościami takimi jak Friedrich Naumann (1860–1919) i Max Weber (1864–1920) opublikował w gazetach niemieckich artykuł zatytułowany Aufruf zur Begründung eines Verbandes für internationale Verständigung (Wezwanie do założenia związku na rzecz międzynarodowego porozumienia), aby razem z innymi narodami zagwarantować pokój światowy.[6][7]

Dzieła (wybór)

  • De telis quibusdam Astaci fluviatilis. Dissertio inauguralis histologica. Die VII M. Martini A. Berolini, 1857.
  • De Rizopodum finibus et ordinibus. Dissertio pro venia legendi impetranda in litterarum universitate Jenensi. Die IV. M. Martini 1861, Berlin 1861.
  • Die Radiolarien (Rhizopoda radiata). Eine Monographie. 2 tomy, Berlin 1862.
  • Beiträge zur Naturgeschichte der Hydromedusen. Heft I. Die Familie der Rüsselquallen (Medusae Geryonidae). Eine Monographie. Leipzig 1865.
  • Generelle Morphologie der Organismen. 2 tomy. Berlin 1866 (wyd.pol. Zasady morfologii ogólnej organizmów, 1960).
  • Natürliche Schöpfungsgeschichte. Berlin: G. Reimer 1868.
  • Anthropogenie oder Entwicklungsgeschichte des Menschen. Leipzig: W. Engelmann 1874.
  • Arabische Korallen. ein Ausflug nach den Korallenbänken des Rothen Meeres und ein Blick in das Leben der Korallenthiere. Berlin 1876.
  • Die Perigenesis der Plastidule oder die Wellenerzeugung der Lebenstheilchen. Berlin 1876.
  • Indische Reisebriefe. Berlin, Paetel, 1883.
  • Systematische Phylogenie. 3 tomy. Berlin 1894–1896.
  • Die Welträthsel. Gemeinverständliche Studien über Monistische Philosophie. Bonn 1899.
  • Kunstformen der Natur. Bibliographisches Institut, Leipzig 1899–1904.
  • Aus Insulinde. Malayische Reisebriefe. Bonn, Strauß, 1901.
  • Die Lebenswunder. Gemeinverständliche Studien über Biologische Philosophie. Ergänzungsband zu dem Buche über die Welträthsel. Alfred Kröner Verlag, Stuttgart 1904.
  • Kristallseelen: Studien über das anorganische Leben. Alfred Kröner Verlag, Leipzig 1917.

Literatura

  • Bölsche, Wilhelm: Ernst Haeckel. Ein Lebensbild. Verlag: Seemann, Berlin ; Leipzig, 1900.
  • Georg Uschmann: Haeckel, Ernst Heinrich Philipp August. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 7, Duncker & Humblot, Berlin 1966, ISBN 3-428-00188-5, s. 423–425 (online).

Linki

Przypisy

  1. ↑ Ernst Haeckel: Generelle Morphologie der Organismen: allgemeine Grundzüge der organischen Formen-Wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte Descendenz-Theorie. G. Reimer Verlag, Berlin 1866, s. 408: Die Stämme des Thierreichs.
  2. ↑ Richard Langton Gregory: The Oxford companion to the mind, Oxford University Press, 2004, s. 385; Heinz Brücher, Karl Astel: Ernst Haeckels Bluts- und Geisteserbe: eine kulturbiologische Monographie, J. F. Lehmann, 1936, s. 9.
  3. ↑ Gunter Mann: Biologismus – Vorstufen und Elemente einer Medizin im NS. W: J. Bleker et al.: (Hrsg.): Medizin im „Dritten Reich“, Köln 1993, s. 25 ff.
  4. ↑ R. J. Richards: The tragic sense of life: Ernst Haeckel and the struggle over evolutionary thought. The University of Chicago Press (2008) s. 446.
  5. ↑ Ernst Haeckel: Italienfahrt: Briefe an die Braut, K. F. Koehler, Leipzig 1921, s. 8.
  6. ↑ Roger Chickering: A Voice of Moderation in Imperial Germany: The "Verband für internationale Verständigung" 1911–1914. W: Journal of Contemporary History. Vol. 8, No. 1 (1973), s. 147–164.
Autor: Roman Penkała