Gustaf Kossinna
Gustaf Kossinna (ur. 28 września 1858 w Tylży; zm. 20 grudnia 1931 w Berlinie) – niemiecki językoznawca, archeolog specjalizujący się w historii starożytnej kultury germańskiej, profesor na Friedrich-Wilhelms-Universität (obecnie Uniwersytet Humboldtów) w Berlinie. Razem z Carlem Schuchhardtem był jednym z najbardziej wpływowych archeologów w swoim czasie. Jego teorie nacjonalistyczne na temat pochodzenia ludów germańskich wpłynęły na aspekty ideologii nazistowskiej, chociaż sami naziści uważali raczej Schuchhardta za naukowego gwaranta swoich idei. (wyznanie ewangelickie)
 |
| Gustaf Kossinna. Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
- Ojciec: Hermann, profesor w gimnazjum;
- Matka: Natalie, córka właściciela dóbr rycerskich i lekarza powiatowego w Kwidzynie Wilhelma Genzmera i Anny Rosine Runge;
- Kuzyni: Felix Genzmer (zm. 1929), Ewald (zm. 1932), obaj architekci;
- Żona: 1) od 1889 Katharina van Hauten (zm. 1905), 2) od 1906 Margarete, córka właściciela drukarni Goldsche w Friesack;
- Dzieci: syn z 1) małżeństwa i córka z 2).
Życiorys
Na młodość i okres szkolny Gustafa Kossinny silny wpływ wywarł konserwatywny dom rodzinny, uczęszczanie do gimnazjum humanistycznego, etniczne napięcia na pograniczu niemiecko-litewskim oraz świadome podkreślanie niemieckości w mieszczańskich kręgach miasta Tylży. Od 1876 r. studiował w Getyndze, Lipsku, Berlinie i Strasburgu. Pod wpływem berlińskiego profesora Karla Müllenhoffa zainteresował się niemieckim pochodzeniem. Promował się w 1881 r. dysertacją Die ältesten hochfränkischen Sprachdenkmäler in Straßburg (Najstarsze zabytki języka wysokofrankońskiego w Strasburgu). Również jego drugie pismo Die Sweben im Zusammenhang der ältesten deutschen Völkerbewegungen (Swebowie w kontekście najstarszych niemieckich wędrówek ludów), które ukazało się w 1890 w „Westdeutsche Zeitschrift für Geschichte und Kunst”, oparte było całkowicie na podstawach filologicznych. Już podczas studiów stało się dla niego jasne, że pochodzenie starożytnych ludów germańskich można badać jedynie sięgając do świadectw rzeczowych.
Gustaf Kossinna pracował jako bibliotekarz w Halle (od 1881), Berlinie (od 1886), Bonn (od 1887) i od 1892 ponownie w Berlinie. W tym czasie zainteresował się bardziej archeologią, o czym świadczy ubieganie się o stanowisko w berlińskim muzeum w 1890 roku. W 1895 r. w wykładzie o „starożytnym rozprzestrzenianiu się Germanów w Niemczech” skierował uwagę na możliwość badania rozprzestrzeniania się ludów na podstawie archeologicznie zbadanych „prowincji kulturowych”. O swojej metodzie, której aksjomat brzmiał: „archeologiczne prowincje kulturowe pokrywają się we wszystkich czasach z całkiem określonymi ludami i plemionami”, napisał dopiero w 1911 r. w pracy Die Herkunft der Germanen; zur Methode der Siedlungsarchäologie (Pochodzenie Germanów; na temat metody archeologii osadniczej). Metoda badania rozprzestrzeniania się wczesnych ludów przez badanie rozpowszechnienia rozpoznanych archeologicznie „kultur” mogła nawiązywać do myśli szwedzkiego przyrodnika i archeologa Gustawa Oscara Monteliusa. W 1902 r. Kossinna został profesorem nadzwyczajnym na katedrze archeologii niemieckiej połączonej z germanistyką na uniwersytecie w Berlinie. Nie pojawiła się jednak oczekiwana praca z materiałem źródłowym i szczegółowym objaśnieniem jego metody. Najlepsza praca Kossinny z tego okresu Verzierte Lanzenspitzen als Kennzeichen der Ostgermanen (Ozdobne szpice lanc jako cecha charakterystyczna dla plemion wschodniogermańskich), opublikowana w czasopiśmie „Zeitschrift für Ethnologie” (1905), przekazała przynajmniej pewne wyobrażenie o możliwościach jego sposobu pracy.
Wraz z powołaniem w 1908 r. Carla Schuchhardta na dyrektora działu prehistorycznego muzeum „Vorgeschichtliche Abteilung der Königlichen Museen” (Museum für Vor- und Frühgeschichte) rozpoczął się ich dziesięcioletni konflikt, który doprowadził do podziału niemieckich badań prehistorycznych. W odpowiedzi na założone przez Schuchhardta czasopismo „Berliner Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte“ jako organ towarzystwa „Berliner Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte”, którego członkiem był Kossinna, założył w 1909 towarzystwo „Deutsche Gesellschaft für Vorgeschichte” (później Gesellschaft für Deutsche Vorgeschichte), którego założenie planowane było od 1905 roku. Organem prasowym tego towarzystwa było czasopismo „Mannus”. Efektem pracy pedagogicznej Kossinny były w następnych latach liczne warte uwagi prace dyplomowe jego uczniów, do których należeli: Polak Józef Kostrzewski, Ernst Wahle, Martin Jahn, Ernst Sprockhoff, Walter Matthes, Herbert Kühn, Hiszpanie Bosch-Gimpera i Castillo Juritta. W 1911 r. Kossinna napisał bardzo polemiczną książkę Die Herkunft der Germanen. Zur Methode der Siedlungsarchäologie (Pochodzenie Germanów. Na temat archeologii osadniczej), po której ukazała się w 1912, wywierająca silny wpływ na opinię publiczną, publikacja Die deutsche Vorgeschichte, eine hervorragend nationale Wissenschaft (Prehistoria niemiecka, doskonała nauka narodowa). W 1913 r. opublikował pierwszy tom Der germanische Goldreichtum in der Bronzezeit (Germańskie bogactwo złota w epoce brązu), w którym nawiązywał do znaleziska złotego skarbu przez Schuchhardta w Eberswalde. Podsumowanie jego prac na temat kwestii indogermańskiej nastąpiło w tomie Die Indogermanen (Indoeuropejczycy, 1921), który pokazał zmianę poglądów Kossinny w tej kwestii. Już w 1919 r. w artykule Die deutsche Ostmark, ein Heimatboden der Germanen (Niemiecka Marchia Wschodnia, ojczystą ziemią Germanów) opublikowanym w miesięczniku „Der Oberschlesier“ (Górnoślązak) bezskutecznie ingerował w negocjacje traktatu wersalskiego. Doprowadziło to przede wszystkim do zerwania z byłym uczniem Józefem Kostrzewskim, który reprezentował polskie badania prehistoryczne, które w oparciu o teorię Kossinny stały się teraz nauką narodową. W 1927 r. w niewielkiej książeczce Altgermanische Kulturhöhe (Starogermańskie wyżyny kultury) przedstawił nieco zmienioną treść wykładu wojennego z 1917 roku. Do studiów plemiennych powrócił tomem Germanische Kultur im 1. Jahrtausend nach Christus (Kultura germańska w I tysiącleciu n.e., 1932), co prawda bez zdecydowanego wzbogacenia nim studiów plemiennych.
Gustaf Kossinna należał do różnych ugrupowań narodowych i antysemickich. Był członkiem zarządu „Alldeutscher Verband” (Związku Wszechniemiecki, Liga Pangermańska), w 1928 r. został współzałożycielem „Nationalsozialistische Gesellschaft für deutsche Kultur” (NGDK, Narodowosocjalistyczne Towarzystwo na rzecz Kultury Niemieckiej) i był także członkiem „Nordische Gesellschaft” (Towarzystwo Nordyckie).
Niejasne pojęcia Kossinny i twierdzenia nie poparte dowodami spowodowały, że nie zrobił kariery w świecie nauki. Jego podejście do badań naukowych odpowiadało nacjonalistycznej koncepcji badań historycznych tamtego okresu. Istniała wielka grupa niemieckich prehistoryków, którzy nie podzielali jego koncepcji zasadniczej, ani nie uznawali jego metod. Mimo czasowej popularności nie okazał się pionierem w badaniach starożytności, w czym istotnie ograniczył go fanatyzm narodowy. Jego światem były małe znaleziska w muzeach i ich geograficzne rozprzestrzenienie, przedstawione za pomocą map znalezisk. Gustaf Kossinna nie prowadził badań w terenie, tak że nie wpłynął na rozwój nowoczesnych badań prehistorycznych. Nie zmienia to faktu, że jego myśl badania pochodzenia i rozgraniczenia ludów i plemion według ich form kulturowych znalazła zastosowanie także we współczesnych badaniach.
Pisma (wybór)
- Über die ältesten hochfränkischen Sprachdenkmäler: Ein Beitrag zur Grammatik des Althochdeutschen. Strassburg (Strasburg), 1881 (online).
- Die deutsche Vorgeschichte, eine hervorragend nationale Wissenschaft (Prehistoria niemiecka, doskonała nauka narodowa), Leipzig (Lipsk) 1912.
- Die Herkunft der Germanen. Zur Methode der Siedlungsarchäologie (Pochodzenie Germanów. Na temat archeologii osadniczej) Würzburg 1911.
- Der Goldfund vom Messingwerk bei Eberswalde und die goldenen Kultgefäße der Germanen. Würzburg 1913.
- Die deutsche Ostmark, ein Heimatboden der Germanen (Niemiecka Marchia Wschodnia, ojczystą ziemią Germanów), Berlin 1919.
- Das Weichselland. Ein uralter Heimatboden der Germanen (Kraj Nadwiślany. Pradawna ziemia ojczysta Germanów), Danzig (Gdańsk) 1919, (online).
- Altgermanische Kulturhöhe: eine Einführung in die deutsche Vor- und Frühgeschichte (Starogermańskie wyżyny kultury: wprowadzenie do niemieckiej prehistorii i wczesnej historii), München (Monachium), 1927.
- Germanische Kultur im 1. Jahrtausend nach Christus (Kultura germańska w I tysiącleciu n.e.), Leipzig (Lipsk), 1932.
- Ursprung und Verbreitung der Germanen in vor- und frühgeschichtlicher Zeit (Pochodzenie i rozmieszczenie Germanów w czasach prehistorycznych i wczesnohistorycznych), Leipzig (Lipsk), 1936, (online).