Albert Paris Gütersloh

Albert Paris Gütersloh (właściwie Albert Conrad Kiehtreiber; ur. 5 lutego 1887 w Wiedniu; zm. 16 maja 1973 w Baden bei Wien) – austriacki pisarz i malarz uważany za duchowego ojca wiedeńskiej szkoły realizmu fantastycznego (niem. Wiener Schule des Phantastischen Realismus). (wyznanie katolickie)

Egon Schiele Albert Paris Gütersloh
Portret Alberta Paris von Gütersloha wykonany przez Egona Schiele (1918).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Josef Kiehtreiber; matka Mathilde z domu Kohlgruber; – ożenił się 1) 24 lutego 1914 z tancerką operową Emmą Anną Berger (zm. 1917), 2) w 1921 (rozwód 1932) z tancerką Verą Reichert; dzieci Wolfgang Hutter (1928–2014) był nieślubnym synem Gütersloha i Mileny Hutter, żony lekarza Karla Huttera. Gütersloh uznał syna dopiero w testamencie z 1973 roku.

Życiorys

Ponieważ rodzice Alberta Conrada Kiehtreibera uważali, że powinien zostać duchownym zatem uczęszczał od 1898 r. do gimnazjum humanistycznego Stiftsgymnasium Melk prowadzonego przez benedyktynów i od 1900 do prowadzonego przez franciszkanów gimnazjum w Bolzano. W 1904 r. brał pod pseudonimem Albert Matthäus lekcje aktorstwa i występował na różnych scenach. Max Reinhardt (1873–1943) zaangażował go do Teatru Niemieckiego (Deutsches Theater) w Berlinie.

Jako malarz pierwszy raz Albert Paris Gütersloh brał udział w 1909 r. w wystawie rysunków w Internationalen Kunstschau w Wiedniu. Po wydaniu w 1911 r. powieści ekspresjonistycznej Die tanzende Törin wyjechał do Paryża, gdzie w latach 1911/12 studiował malarstwo u Maurice'a Denis'a (1870–1943). Po powrocie do Wiednia został uczniem Gustava Klimta (1862–1918) i razem z Egonem Schiele (1890–1918) oraz Josefem Hoffmannem (1870–1956) należał do jego kręgu. Pisał artykuły do czasopism Der Ruf i Die Aktion, a w 1914 r. wydał razem z Karlem Adlerem czasopismo Der Knockabout. W czasie I wojny światowej pracował w cesarsko-królewskiej wojennej kwaterze prasowej, gdzie poznał Roberta Musila (1880–1942), Alfreda Kubina (1877–1959) , Egona Erwina Kischa (1885–1948), Leo Perutza (1882–1957), Alice Schalek (1874–1956), Hugo von Hofmannsthala (1874–1929) , Rainera Maria Rilke (1875–1926), Alfreda Polgara (1873–1955), Franza Theodora Csokora (1885–1969), Felixa Saltena (1869–1945), Stefana Zweiga (1881–1942) i Franza Werfela (1890–1945). W latach 1918/19 wydawał razem z Franzem Blei (1871–1942) czasopismo Die Rettung.

W 1922 r. Kiehtreiber zmienił oficjalnie swoje nazwisko na Albert Paris von Gütersloh, chociaż już go często używał od 1916 roku. Samo nazwisko pochodzi od nazwy małego miasteczka Gütersloh, w którym przebywał w 1914 roku.

W latach 1919–21 był reżyserem w Münchner Schauspielhaus, a oprócz tego pisał sztuki dla Wiener Burgtheater. W 1922 r. otrzymał nagrodę literacką Theodor-Fontane-Preis. W 1926 r. ukazała się jego biograficzna książka Bekenntnisse eines modernen Malers. Od 1930 do 1938 r. był profesorem na Uniwersytecie Sztuki Stosowanej (Universität für angewandte Kunst) w Wiedniu, od 1933 do 1939 r. członkiem stowarzyszenia Secesja Wiedeńska (Wiener Secession). W tym czasie stworzył mozaiki i witraże w wiedeńskich kościołach (Pfarrkirche Mauer (1934); Pfarrkirche Sandleiten (1935); Kirche Namen Jesu Wiedeń (1950)). Po aneksji Austrii przez Niemcy stracił posadę profesora, a w 1940 r. otrzymał zakaz wykonywania zawodu.

Od końca lat 20-tych Albert Paris Gütersloh utrzymywał ambiwalentne stosunki z Heimito von Dodererem (1896–1966), który także napisał o nim pierwszą monografię (Der Fall Gütersloh, 1930).  Jesienią 1938 r. zamieszkał razem z Dodererem we wspólnym mieszkaniu, które zamieszkiwali do czerwca 1948 roku. Po ukazaniu się w 1962 r. powieści Gütersloha pt. Sonne und Mond, w której Doderer został przedstawiony w sposób karykaturalny jako "Ariovist von Wissendrum", doszło między nimi do waśni.

Po II wojnie światowej Gütersloh kierował w latach 1945–62 klasą mistrzowską malarstwa na Uniwersytecie Sztuki Stosowanej (Universität für angewandte Kunst) w Wiedniu oraz prowadził tam kurs malowania fresków. Stworzył tam szkołę fresków i gobelinów. Do jego uczniów należeli Ernst Fuchs (1930–2015) i Eva Nagy (1921–2003). W 1847 r. został profesorem nadzwyczajnym, w semestrze zimowym 1953/54 był rektorem uczelni, a w 1955 r. otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Od 1945 r. był członkiem wiedeńskiego związku artystów Art Club, którego był też prezydentem oraz stowarzyszenia Wiedeńska Secesja, której prezydentem był w latach 1950–54. W 1950 r. założył razem z Josefem Hoffmannem (1870–1956) stowarzyszenie Föderation moderner bildender Künstler Österreichs, którego w 1951 r. został pierwszym prezydentem.

Albert Paris Gütersloh zmarł 16 maja 1973 w Baden bei Wien, gdzie mieszkał od 1970 roku. Grób jego znajduje się na Cmentarzu Centralnym w Wiedniu (Wiener Zentralfriedhof, Gruppe 32 C, Nummer 35).

Dzieła (wybór)

Eseje

  • Egon Schiele, 1911.
  • Bekenntnisse eines modernen Malers, 1926.
  • Zur Situation der modernen Kunst, 1963.

Powieści

  • Die tanzende Törin, 1911.
  • Der Lügner unter Bürgern, 1922.
  • Innozenz oder Sinn und Fluch der Unschuld, 1922.
  • Eine sagenhafte Figur, 1946.
  • Sonne und Mond, 1962 (Słońce i księżyc : powieść historyczna z teraźniejszości, 2 tomy, przeł. Edda Werfel, [wstęp Henryk Bereza], 1967).
  • Die Fabel von der Freundschaft : ein sokratischer Roman, 1969 (Historia o przyjaźni : powieść sokratyczna, przeł. Jan Koźbiał i Andrzej Sąpoliński; posłowiem opatrzył Hubert Orłowski, 1980).

Opowiadania

  • Die Vision vom Alten und vom Neuen, 1921.
  • Kain und Abel. Eine Legende, 1923 (Kain i Abel : legenda, przeł. Edda Werfel ; il. Aleksander Stefanowski ; [wstęp Stefan Lichański], 1965).
  • Die Fabeln vom Eros, 1947 (Opowieści o Erosie, przeł. Janusz Sikorski, 1981).

Wiersze

  • Musik zu einem Lebenslauf, 1957.

Literatura

  • Heimito von Doderer: Der Fall Gütersloh. Ein Schicksal und seine Deutung. Haybach-Verlag, Wien 1930.
  • Jeremy Adler (Hrsg.): Allegorie und Eros. Texte von und über Albert Paris Gütersloh. Piper Verlag, München 1986. ISBN 3-492-10682-X.
  • Gerhard Habarta: Frühe Verhältnisse, Kunst in Wien nach 45. Verlag Der Apfel, Wien 1996. ISBN 3-85450-045-9.
  • Rudolf Vierhaus (Hrsg.): Deutsche Biographische Enzyklopädie (DBE), Walter de Gruyter, 2006, s.253.

Linki