Albert Paris Gütersloh
Albert Paris Gütersloh (właściwie Albert Conrad Kiehtreiber; ur. 5 lutego 1887 w Wiedniu; zm. 16 maja 1973 w Baden bei Wien) – austriacki pisarz i malarz uważany za duchowego ojca wiedeńskiej szkoły realizmu fantastycznego (niem. Wiener Schule des Phantastischen Realismus). (wyznanie katolickie)
Portret Alberta Paris von Gütersloha wykonany przez Egona Schiele (1918). Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
Ojciec Josef Kiehtreiber; matka Mathilde z domu Kohlgruber; – ożenił się 1) 24 lutego 1914 z tancerką operową Emmą Anną Berger (zm. 1917), 2) w 1921 (rozwód 1932) z tancerką Verą Reichert; dzieci Wolfgang Hutter (1928–2014) był nieślubnym synem Gütersloha i Mileny Hutter, żony lekarza Karla Huttera. Gütersloh uznał syna dopiero w testamencie z 1973 roku.
Życiorys
Ponieważ rodzice Alberta Conrada Kiehtreibera uważali, że powinien zostać duchownym zatem uczęszczał od 1898 r. do gimnazjum humanistycznego Stiftsgymnasium Melk prowadzonego przez benedyktynów i od 1900 do prowadzonego przez franciszkanów gimnazjum w Bolzano. W 1904 r. brał pod pseudonimem Albert Matthäus lekcje aktorstwa i występował na różnych scenach. Max Reinhardt (1873–1943) zaangażował go do Teatru Niemieckiego (Deutsches Theater) w Berlinie.
Jako malarz pierwszy raz Albert Paris Gütersloh brał udział w 1909 r. w wystawie rysunków w Internationalen Kunstschau w Wiedniu. Po wydaniu w 1911 r. powieści ekspresjonistycznej Die tanzende Törin wyjechał do Paryża, gdzie w latach 1911/12 studiował malarstwo u Maurice'a Denis'a (1870–1943). Po powrocie do Wiednia został uczniem Gustava Klimta (1862–1918) i razem z Egonem Schiele (1890–1918) oraz Josefem Hoffmannem (1870–1956) należał do jego kręgu. Pisał artykuły do czasopism Der Ruf i Die Aktion, a w 1914 r. wydał razem z Karlem Adlerem czasopismo Der Knockabout. W czasie I wojny światowej pracował w cesarsko-królewskiej wojennej kwaterze prasowej, gdzie poznał Roberta Musila (1880–1942), Alfreda Kubina (1877–1959) , Egona Erwina Kischa (1885–1948), Leo Perutza (1882–1957), Alice Schalek (1874–1956), Hugo von Hofmannsthala (1874–1929) , Rainera Maria Rilke (1875–1926), Alfreda Polgara (1873–1955), Franza Theodora Csokora (1885–1969), Felixa Saltena (1869–1945), Stefana Zweiga (1881–1942) i Franza Werfela (1890–1945). W latach 1918/19 wydawał razem z Franzem Blei (1871–1942) czasopismo Die Rettung.
W 1922 r. Kiehtreiber zmienił oficjalnie swoje nazwisko na Albert Paris von Gütersloh, chociaż już go często używał od 1916 roku. Samo nazwisko pochodzi od nazwy małego miasteczka Gütersloh, w którym przebywał w 1914 roku.
W latach 1919–21 był reżyserem w Münchner Schauspielhaus, a oprócz tego pisał sztuki dla Wiener Burgtheater. W 1922 r. otrzymał nagrodę literacką Theodor-Fontane-Preis. W 1926 r. ukazała się jego biograficzna książka Bekenntnisse eines modernen Malers. Od 1930 do 1938 r. był profesorem na Uniwersytecie Sztuki Stosowanej (Universität für angewandte Kunst) w Wiedniu, od 1933 do 1939 r. członkiem stowarzyszenia Secesja Wiedeńska (Wiener Secession). W tym czasie stworzył mozaiki i witraże w wiedeńskich kościołach (Pfarrkirche Mauer (1934); Pfarrkirche Sandleiten (1935); Kirche Namen Jesu Wiedeń (1950)). Po aneksji Austrii przez Niemcy stracił posadę profesora, a w 1940 r. otrzymał zakaz wykonywania zawodu.
Od końca lat 20-tych Albert Paris Gütersloh utrzymywał ambiwalentne stosunki z Heimito von Dodererem (1896–1966), który także napisał o nim pierwszą monografię (Der Fall Gütersloh, 1930). Jesienią 1938 r. zamieszkał razem z Dodererem we wspólnym mieszkaniu, które zamieszkiwali do czerwca 1948 roku. Po ukazaniu się w 1962 r. powieści Gütersloha pt. Sonne und Mond, w której Doderer został przedstawiony w sposób karykaturalny jako "Ariovist von Wissendrum", doszło między nimi do waśni.
Po II wojnie światowej Gütersloh kierował w latach 1945–62 klasą mistrzowską malarstwa na Uniwersytecie Sztuki Stosowanej (Universität für angewandte Kunst) w Wiedniu oraz prowadził tam kurs malowania fresków. Stworzył tam szkołę fresków i gobelinów. Do jego uczniów należeli Ernst Fuchs (1930–2015) i Eva Nagy (1921–2003). W 1847 r. został profesorem nadzwyczajnym, w semestrze zimowym 1953/54 był rektorem uczelni, a w 1955 r. otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Od 1945 r. był członkiem wiedeńskiego związku artystów Art Club, którego był też prezydentem oraz stowarzyszenia Wiedeńska Secesja, której prezydentem był w latach 1950–54. W 1950 r. założył razem z Josefem Hoffmannem (1870–1956) stowarzyszenie Föderation moderner bildender Künstler Österreichs, którego w 1951 r. został pierwszym prezydentem.
Albert Paris Gütersloh zmarł 16 maja 1973 w Baden bei Wien, gdzie mieszkał od 1970 roku. Grób jego znajduje się na Cmentarzu Centralnym w Wiedniu (Wiener Zentralfriedhof, Gruppe 32 C, Nummer 35).
Dzieła (wybór)
Eseje
- Egon Schiele, 1911.
- Bekenntnisse eines modernen Malers, 1926.
- Zur Situation der modernen Kunst, 1963.
Powieści
- Die tanzende Törin, 1911.
- Der Lügner unter Bürgern, 1922.
- Innozenz oder Sinn und Fluch der Unschuld, 1922.
- Eine sagenhafte Figur, 1946.
- Sonne und Mond, 1962 (Słońce i księżyc : powieść historyczna z teraźniejszości, 2 tomy, przeł. Edda Werfel, [wstęp Henryk Bereza], 1967).
- Die Fabel von der Freundschaft : ein sokratischer Roman, 1969 (Historia o przyjaźni : powieść sokratyczna, przeł. Jan Koźbiał i Andrzej Sąpoliński; posłowiem opatrzył Hubert Orłowski, 1980).
Opowiadania
- Die Vision vom Alten und vom Neuen, 1921.
- Kain und Abel. Eine Legende, 1923 (Kain i Abel : legenda, przeł. Edda Werfel ; il. Aleksander Stefanowski ; [wstęp Stefan Lichański], 1965).
- Die Fabeln vom Eros, 1947 (Opowieści o Erosie, przeł. Janusz Sikorski, 1981).
Wiersze
- Musik zu einem Lebenslauf, 1957.
Literatura
- Heimito von Doderer: Der Fall Gütersloh. Ein Schicksal und seine Deutung. Haybach-Verlag, Wien 1930.
- Jeremy Adler (Hrsg.): Allegorie und Eros. Texte von und über Albert Paris Gütersloh. Piper Verlag, München 1986. ISBN 3-492-10682-X.
- Gerhard Habarta: Frühe Verhältnisse, Kunst in Wien nach 45. Verlag Der Apfel, Wien 1996. ISBN 3-85450-045-9.
- Rudolf Vierhaus (Hrsg.): Deutsche Biographische Enzyklopädie (DBE), Walter de Gruyter, 2006, s.253.
Linki
- „Albert Paris Gütersloh” w Wien Geschichte Wiki der Stadt Wien.