Johann Christian Günther


Johann Christian Günther (ur. 8 kwietnia 1695 w Strzegomiu (niem. Striegau); zm. 15 marca 1723 r. w Jenie) - śląski poeta piszący w języku niemieckim. (wyznania luterańskiego)

Johann Christian Günther
Johann Christian Günther.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia


Ojciec Johann (1659-1728?), lekarz, syn Christiana z Aschersleben (Saksonia-Anhalt) i Dorothea Reinert z Löbenitz; matka Anna Eichbänder (1658-1724); kawaler.

Życiorys


Johann Christian Günther uczył się w latach 1710-15 w ewangelickiej »szkole łaski« (niem. Gnadenschule - gimnazjum powstałe w 1708 r. przy Kościele Pokoju dzięki naciskom króla szwedzkiego) w Świdnicy (niem. Schweidnitz), gdzie był wspierany przez jej rektora Johanna Christiana Leubschera i Benjamina Schmolcka, późniejszego przedstawiciela »drugiej poetyckiej szkoły śląskiej«. W tym czasie Günther zarabiał już pisząc wiersze okolicznościowe. Dużą część liryki miłosnej poświęcił Magdalenie Eleonorze Jachmann, w której zakochał się w lecie 1714 r. i zaręczył w kwietniu 1715 roku. Występuje ona w jego wierszach jako »Leonore«. W gimnazjum napisał dramat »Die von Theodosio bereute Eifersucht« (Zazdrość, której żałował Theodosio). W ostatnim okresie pobytu w Świdnicy powstała pierwsza część satyr »Crispin-Satiren», w których zwrócił się otwarcie przeciw wydawcy »Vergnügung Müßiger Stunden« Theodorowi Krause. Krause w swoim czasopiśmie powątpiewał w uczciwość i czystość stosunków zaręczonych i od wyjazdu Günthera ze Świdnicy stał się orędownikiem mieszczańskich kręgów Śląska, które w upadłym studencie i jego wierszach widziały tylko wyraz jego niemoralności.

11 listopada 1715 r. Johann Christian Günther immatrykulował jako student medycyny na uniwersytet we Frankfurcie nad Odrą, ale 25 listopada tego samego roku rozpoczął studia w Wittenberdze. Tam 30 kwietna 1716 r. został koronowany na poetę jako »poeta laureatus Caesareus«, przy czym z powodu poniesionych wydatków popadł w długi i w 1717 r. pewien czas musiał spędzić we więzieniu. W Wittenberdze na swoje utrzymanie zarabiał pisząc wiersze okolicznościowe. W czerwcu 1717 r. mógł opuścić ortodoksyjną Wittenbergę i udał się do Lipska, gdzie poznał Johanna Burckhardta Mencke, który go wspierał. W następnym roku zaczął kontynuować tutaj studia medyczne. Nastąpił przełom w jego twórczości, odszedł od pompatyczności »drugiej poetyckiej szkoły śląskiej« i zwrócił się ku kierunkowi wytyczonemu przez Martina Opitza i Paula Fleminga. W tym okresie napisał wiersze miłosne do Anny Rosiny Lange (»Rosetten-Lieder«) i Leonory. Po zawarciu pokoju 21 lipca 1718 r. w Požarevac (niem. Passarowitz), po wojnie koalicji Austrii i Wenecji przeciw Turcji, napisał hymn na cześć cesarza Karola VI Habsburga. Ten patetyczny wiersz przyniósł mu wielką sławę, ale nie otrzymał oczekiwanej zapłaty.

Za namową Johanna Burckhardta Mencke ubiegał się w 1719 r. o posadę na dworze w Dreźnie, ale jej nie otrzymał i wrócił do Świdnicy. Przez dwa lata przebywał w różnych śląskich miastach. W 1719 r. spotkał we Wrocławiu ponownie Magdalenę Eleonorę Jachmann, co zaowocowało kolejnymi wierszami miłosnymi i pożegnalnymi. Próba pojednania z ojcem, który nie chciał, aby syn został poetą, a na którego wpływ miały także kręgi mieszczańskie skupione wokół Theodora Krause, nie powiodła się. W 1720 r. wyruszył w podróż do Lipska, ale dotarł tylko do Lubania (niem. Lauban), gdzie chory i bez pieniędzy trafił do przytułku dla ubogich. W zimie 1720/21 zabiegał o posadę lekarza w Kluczborku (niem. Kreuzburg) na Górnym Śląsku, ale i ta próba nie powiodła się. W 1721 r. zaręczył się z córką pastora, Johanną Barbarą Littmann z Biskupic (niem. Bischdorf), która w jego wierszach występuje jako »Phillis«. Po rozwiązaniu zaręczyn udał się przypuszczalnie końcem 1722 r. do Jeny, aby tam ukończyć studia medyczne. Krótko przed promocją na doktora medycyny zmarł.

Twórczość i znaczenie


Moralny osąd człowieka przysłaniał długi czas sprawiedliwą ocenę liryki Günthera. Odwrócenie się od niego ojca i szerzone o nim plotki legły u podstaw późniejszej jego oceny dokonanej przez Johanna Christopha Gottscheda, a przede wszystkim Goethego w »Dichtung und Wahrheit«. Przez długi czas uważany był w historii literatury za zdemoralizowanego, upadłego geniusza. Opierano się przy tym również na przecenieniu jego lipskich pieśni studenckich np. »Brüder laßt uns lustig sein« i tzw. pieśni »Carpe diem« (chwytaj dzień). Dużą część twórczości Günthera stanowią wiersze do ukochanych. W satyrach łajał ortodoksję, pietyzm, styl galant, faryzeuszy i "bohaterów pióra", obłudników, zazdrośników i oszczerców. Jego wiersze rysują obraz surowej ortodoksji Wittenbergi i lipski styl galant oraz przedstawiają wydarzenia tego okresu. Sam Johann Christian Günther czuł się wyklęty, a jemu współcześni – jego zwolennicy – czcili go jako drugiego Owidiusza.

Pierwsze jego wiersze prezentują tradycję manieryzmu » drugiej śląskiej szkoły poetyckiej«. Już w rodzinnym domu poznał pisma Gottfrieda Wilhelma Leibniza i Christiana Wolffa, co wpłynęło na jego postawę i zmieniło tradycyjny światopogląd wobec autorytetów, nauki i religii. W Lipsku uległ wpływom »poezji galant«, którą później ostro krytykował. Jego religijna liryka i ody we fragmentarycznym cyklu »Geistliches Jahr« noszą rysy pietystyczne. W ostatnim okresie twórczości zaczął pisać zgodnie z zaleceniami Martina Opitza i w odzie »Ode auf den Frieden von Passarowitz« (Oda z okazji pokoju w Požarevac) zrealizował swój pomysł niemieckiego poematu bohaterskiego, który przyniósł mu sławę.

Chociaż formalnie poezja Günthera zaliczana jest do epoki baroku, to ze względu na silne piętno emocjonalne w jego twórczości i twórczy indywidualizm jest zaliczany do prekursorów okresu »burzy i naporu«. »Encyclopædia Britannica« nazywa go "najważniejszym niemieckim poetą lirycznym między średniowieczem a okresem Goethego".

Dopiero pośmiertnie ukazało się pierwsze wydanie jego wierszy »Sammlung von Johann Christian Günthers, aus Schlesien, Theils noch nie gedruckten, theils schon herausgegebenen, Deutschen und Lateinischen Gedichten«, które ugruntowało jego pośmiertną sławę.

Dzieła (wybór)


  • Sammlung von Johann Christian Günthers, aus Schlesien, Theils noch nie gedruckten, theils schon herausgegebenen, Deutschen und Lateinischen Gedichten. 1727.
  • Joh. Christian Günthers Curieuse und merckwürdige Lebens- und Reise-Beschreibung. 1732.

Literatura


  • Wilhelm Kühlmann: Fri – Hap, Walter de Gruyter, 2009, s. 503-506.
  • Robert Eitner: „Johann Christian Günther”. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 10, Duncker & Humblot, Leipzig 1879, s. 170-173.
  • Eike Fuhrmann: „Günther, Johann Christian”. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 7, Duncker & Humblot, Berlin 1966, ISBN 3-428-00188-5, s. 269-71.

Linki