Andreas Gryphius

Andreas Gryphius (ur. 2 października 1616 roku w Głogowie (niem. Glogau), zm. 16 lipca 1664 roku tamże) - niemiecki i śląski poeta. (wyznania luterańskiego)

Andreas Gryphius 1
Andreas Gryphius, rycina Philippa Kiliana.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Paul (1560–1621), z Uthleben koło Heringen/Helme Kr. Sangerhausen, pastor w Nowej Soli i Studzieńcu (niem. Neusalz/Oder i Streidelsdorf), od 1602 diakon, od 1604 archidiakon w Głogowie; matka Anna Erhard (1592–1628), podobno córka oficera księcia Alba; ojczym (od 1622 roku) Michael Eder (zmarł w 1648 roku ), nauczyciel w Głogowie, 1626 pastor w Drzewcach (niem. Driebitz), 1631 we Wschowie (niem. Fraustadt); 1) macocha (od 1629 roku) Maria Rißmann (zmarła w 1637 roku), 2) macocha (od 1638 roku) Barbara Juliana Vechner; - ożenił się we Wschowie 12.1.1649 roku z Rosiną Deutschländer; miał 4 synów, 3 córki (4 dzieci wcześnie zmarło), m.in. Christian (1649–1706), profesor języków klasycznych w gimnazjum Elisabeth-Gymnasium i rektor Maria-Magdalenen-Gymnasium we Wrocławiu (niem. Breslau).

Życiorys

Jako dziecko Andreas Gryphius często chorował, wcześnie stracił ojca i matkę, był świadkiem epidemii dżumy, pożogi, które pustoszyły kraj i miasta, przeżył cierpienia i zniszczenia wojny trzydziestoletniej, cierpiał z powodu prześladowań religijnych, które ojczyma i jego samego w 1628 roku wypędziły z rodzinnego miasta, podobnie jak setki innych protestantów i zamieszkał w miejscowości polskiej Drzewce.
Początkowo uczęszczał do miejskiej szkoły ewangelickiej w Głogowie, w której jego ojczym był nauczycielem. Przez kolejne 3 lata bezskutecznie próbował dostać się do szkoły w Görlitz i Głogowie. Dopiero w 1632 roku został przyjęty do gimnazjum w polskim mieście Wschowa, w którym panowała dużo większa tolerancja religijna. Już w 1634 roku ukazał się w Głogowie jego epos w języku łacińskim Herodes, którego kontynuacja wydana została w 1635 roku w Gdańsku (niem. Danzig) i pokazywała jego wykształcenie i retoryczno-poetyczne umiejętności. W Gdańsku powstał utwór literacki ”Parnassus Renovatus” poświęcony jego przyszłemu mecenasowi Schönbornerowi.
W latach 1634-1636 studiował w gimnazjum akademickim w Gdańsku gdzie jego nauczycielem był Peter Crüger. Na swoje utrzymanie zarabiał ucząc młodszych uczniów, a w 1636 roku został nauczycielem w domu swojego protektora Georga Schönbornera Ritter zu Schönborn, którego posiadłość była w Kożuchowie (niem. Freystadt) na Dolnym Śląsku. W jego domu Gryphius dokończył pierwszy zbiór niemieckich wierszy Sonnete (Leśnica 1637), który zawierał już kilka jego najbardziej znanych poematów. W 1638 roku udał się do Holandii jako towarzysz dwóch synów swojego protektora, który w międzyczasie zmarł. 6 lat pozostał na słynnym uniwersytecie w Lejdzie i poszerzał swoją wiedzę w różnych dziedzinach (nauki przyrodnicze, medycyna a zwłaszcza anatomia) jak również sam prowadził wykłady z zakresu geografii, astronomii i poezji. Jeśli poprzednio znany był jako poeta tylko na Śląsku to dzięki dziełom napisanym w Lejdzie Sonn- und Feiertagssonetten (Leiden 1639), epigramatom i kolejnym sonetom stał się znany daleko poza granice Niemiec.
W 1644 roku wraz z kupcem ze Szczecina Wilhelmem Schlegelem udał się do Francji i Włoch. W drodze powrotnej zatrzymał się w Strasburgu gdzie spotykał się z tamtejszymi uczonymi. Przez Amsterdam i Szczecin wrócił w listopadzie 1647 roku do domu, do Wschowy jako poważany uczony i poeta.

Odmówił przyjęcie posady na uniwersytetach w Heidelbergu, Frankfurcie i Uppsali. W 1650 roku przyjął posadę syndyka księstwa głogowskiego. O tym okresie wiadomo tylko, że bronił interesów i praw stanów krajowych przeciw kontrreformacji i absolutystycznym dążeniom habsburskiego cesarstwa. W 1662 roku został przyjęty do „ Towarzystwa Owocodajnego " (niem. Fruchtbringende Gesellschaft) i otrzymał przydomek „nieśmiertelny” (niem. der Unsterbliche).

Podczas jednego z posiedzeń stanów doznał udaru mózgu i zmarł w wieku 48 lat.

Znaczenie

Jako poeta Andreas Gryphius pisał liryki, komedie i tragedie. Związki z jakich wyrosła jego poezja (ponad 650 poematów) nie są dość jasne. Przyjął reformę Martina Opitza i wprowadził ją do języka, wierszy i innych gatunków, ale znajduje się także w ścisłym związku z ideologią i stanowiskiem uczuciowym protestanckiej modlitwy i wzniosłej literatury Johanna Heermanna, Valeriusa Herbergera, Johanna Arndta i dołącza jednocześnie do neołacińskiej liryki jezuitów Jacoba Bidermanna, Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, Bernarda Bauhuisa, Jacoba Balde. Trzon lirycznych utworów stanowią sonety (około 270) i ody (55, w części tak zwane „pindaryjskie”, do tego wpadające w gatunek protestanckich pieśni kościelnych).
Główną tematykę jego dzieł oprócz tematyki religijnej stanowią skargi na własny los, oskarżenia przeciw czasowi, ale także przyjaźń i miłość (wiersze weselne i towarzyskie ukazały się dopiero pośmiertnie). Centralnym tematem jest znikomość ziemska. Zrozumienie siebie i świata pozostaje zawsze powiązane z objawieniem, którego duchowe wzruszenie znajduje wyraz tylko w związku z Bogiem, w chrześcijańskim trwaniu wiary. Żarliwa wiara staje się siłą i szczęściem będąc jednocześnie przeciwieństwem słabości doczesnego świata.

Stosowany przez niego aleksandryn w większość sonetów i także w tragediach umożliwił mu rozwinięcie i złapanie głębokiego oddechu, ale także koncentrację i ostrą antytezę. Właściwie przeciwstawia rozszerzeniu silną tendencję do skrócenia, zwięzłe obrazowe wyrażenie i lakoniczną sentencję, które nie tylko w epigramatach dochodzą do głosu.
Dopiero w języku Gryphiusa osiągnęła poezja niemiecka poziom stylu barokowego w pełnym słowa tego znaczeniu.
Gryphius zaliczany jest do przedstawicieli grupy poetyckiej zwanej "drugą szkołą śląską" (niem. Zweite Schlesische Schule), razem z takimi pisarzami jak Hans Aßmann Freiherr von Abschatz, Daniel Casper von Lohenstein, Gottfried Benjamin Hancke i Christian Hofmann von Hoffmannswaldau.
Andreas Gryphius napisał śpiewogrę Piastus, uważaną za pierwszą operę niemiecką. Piastus opisuje legendarne początki dynastii piastowskiej.

Dzieła (wybór)

  • Herodis furiae et Rachelis lachrymae carmine heroico cantatae, ploratae. Glogoviae M, 1634.
  • Andreae Gryphii Olivetum, libri tres. Lesnae, 1648.
  • Glogauisches Fuerstenthumbs Landes Privilegia. Lissa (Leszno), 1653.
  • Majuma, 1653.
  • Großmüttiger Rechts-Gelehrter, Oder Sterbender Aemilius Paulus Papinianus : Trauer-Spil. Breßlaw (Wrocław), 1659.
  • Verlibtes Gespenste (Zakochany upiór), Breßlaw (Wrocław), 1660
  • Verlibtes Gespenste : Gesang-Spil : Die gelibte Dornrose ; Schertz-Spill (Zakochany upiór: śpiewogra; Ukochana dzika róża: komedia) Breßlaw (Wrocław), 1661.
  • Epigrammata Oder Bey-Schrifften. Breßlaw (Wrocław), 1663.
  • Der Schwermende Schäffer (Marzycielski pasterz), Breßlaw (Wrocław), 1663 (komedia satyryczna).
  • Freuden- und Trauer-Spiele auch Oden und Sonnette. Breßlaw (Wrocław), 1663.
  • Epigrammatische Gedichte. Leipzig, 1780.
  • Dramatische Dichtungen. Leipzig, 1870.

Literatura

Linki

Nowości

Popularne artykuły