Franz Grillparzer

Moritz Michael Daffinger - Franz Grillparzer
Franz Grillparzer, 1827 (autor: Moritz Michael Daffinger 1790–1849).
Źródło: Wikimedia Commons

Franz Seraphicus Grillparzer (ur. 15 stycznia 1791 w Wiedniu; zm. 21 stycznia 1872 w Wiedniu) – austriacki dramatopisarz i prozaik. (wyznanie katolickie)

Genealogia

Ojciec Wenzel (1760–1809), dr prawa, dworski adwokat; matka Anna Franziska Sonnleithner (1767–1819); rodzeństwo Karl (1792–1861), Kamillo (1793–1875) i Adolf (1800–1817); – kawaler.

Życiorys

Franz Grillparzer był najstarszym z czterech synów Wenzela i Anny Grillparzer. Jego bracia, a przede wszystkim Karl prowadzili niefortunne życie, przez co Franz musiał im ciągle pomagać. Najmłodszy brat popełnił samobójstwo w 1817 r. (utopił się w Dunaju), a w 1819 r. popełniła samobójstwo również jego matka, która wpoiła mu zamiłowanie do muzyki.

Początkowo miał prywatnego nauczyciela, a od 1801 r. uczył się w Anna-Gymnasium. Po zdanej maturze studiował od 1804 r. filozofię, a od 1807 r. prawo na uniwersytecie w Wiedniu. Na ten czas przypadł początek jego działalności literackiej. Początkowo fascynowała go twórczość Friedricha Schillera (1759–1805), ale wkrótce większe zainteresowanie wykazał pismami Zachariasa Wernera (1768–1823) i Johanna Wolfganga von Goethego (1749–1832). Z tego okresu pochodzi też jego tłumaczenie na język niemiecki dramatu hiszpańskiego poety Pedro Calderóna de la Barca (1600–1681) Leben, ein Traum (tytuł oryg. La vida es sueňo, pol. Życie jest snem). Powstałą w latach 1808–10 sztukę Blanka von Kastilien, na próżno dostarczył do teatru Burgtheater, którym kierował w latach 1804–14 jego wujek Joseph Ferdinand Sonnleithner (1766-1835). Od 1810 r. udzielał prywatnych lekcji, a w 1812 r. został nauczycielem w domu hrabiego von Seilerna. W 1813 r. rozpoczął praktykę w bibliotece dworskiej, a w 1814 r. otrzymał posadę w cesarsko-królewskiej Kamerze Dworskiej.

W 1816 r. poznał Josepha Schreyvogela (1768–1832), nowego kierownika Burgtheater. Dzięki jego inspiracji napisał bardzo szybko tragedię Die Ahnfrau, która została wystawiona na scenie teatru i odniosła sukces. W 1818 r. został mianowany dramaturgiem w teatrze Burgtheater.

Wiosną 1819 r. Franz Grillparzer rozpoczął podróż do Włoch, która prowadziła przez Wenecję, Florencję do Rzymu i Neapolu. W wyniku zbyt późnego powrotu, początkiem sierpnia 1819 r. popadł w liczne kłopoty z przełożonymi, które po śmierci jego protektora, ministra finansów hrabiego Johanna Philippa von Stadiona (1763–1824) stały się jeszcze bardziej przykre. Do tego doszły jeszcze tarcia z cesarskim dworem i cenzurą. W roku 1826 podróżował po Niemczech. W czasie tej podróży przebywał w Pradze, Dreźnie, Berlinie, Weimarze i Monachium. W jej trakcie poznał Ludwiga Tiecka (1773–1853), Georga Wilhelma Friedricha Hegla (1770–1831) i Goethego, u którego przebywał od 29.9. do 3.10.1826 roku. W Wiedniu Grillparzer spotykał się z Ernstem von Feuchterslebenem (1806–1849), Ferdinandem Raimundem (1790–1836), Eduardem von Bauernfeldem (1802–1890) i Ludwigiem van Beethovenem (1770–1827), dla którego w 1823 r. napisał libretto do śpiewogry Melusina, do którego później muzykę napisał Conradin Kreutzer (1780–1849). Jego wspomnienia o Beethovenie należą do najważniejszych źródeł biografii tego kompozytora. Przez 40 lat przyjaźnił się z Adalbertem Stifterem (1805–1868). Najlepszym świadectwem tej przyjaźni jest recenzja Stiftera noweli Der arme Spielmann, którą Grillparzer opublikował w 1847 roku. Natomiast znajomość z Friedrichem Hebbelem (1813–1863) pozostała bardzo przelotna.

Duży wpływ w latach 20-tych na jego twórczość wywarło spotkanie czterech kobiet, Charlotte von Paumgartten, Marie von Piquot, Kathariny (Katty) Fröhlich (1800–1879) i Marie von Smolenitz. Miłość do Katty Fröhlich przerodziła się stopniowo w wieloletnią przyjaźń. W tym czasie powstały mały zbiór wierszy Tristia ex Ponto i dramaty Sappho (1817), Das goldene Vlies (1818/19), König Ottokars Glück und Ende (1823), Ein treuer Diener seines Herrn (1826), Des Meeres und der Liebe Wellen (1829) oraz ukończony w 1831 r. Der Traum ein Leben.

Po podróży do Ischl (1831) został w 1832 r. dyrektorem archiwum Kamery Dworskiej. Z tego stanowiska odszedł dopiero w 1856 r. i jako radca dworu otrzymał pensję, która umożliwiła mu całkowite poświęcenie się pisarstwu. Ostatnia jego miłość do 18-letniej Heloise Hoechner skutkowała w 1836 r. pośpieszną podróżą do Paryża i Londynu. W sierpniu 1843 r. rozpoczął dwumiesięczną podróż, która prowadziła przez Bratysławę, Budapeszt, Belgrad do Konstantynopolu i Aten. Rewolucja w Austrii w 1848 r. zmieniła dotychczasowe jego poglądy polityczne. Po dotychczas liberalnej postawie stał się orędownikiem władzy państwa i cesarza. W tym roku napisał nowelę Der arme Spielmann, w której zawarł pewne elementy planowanej autobiograficzno-satyrycznej powieści Fixlmüllner.

W 1849 r. zamieszkał u Katty Fröhlich i jej sióstr Anny, Josephine i Barbary na ulicy Spiegelgasse 21, którym w spadku przekazał cały swój majątek. Gdy nowym kierownikiem teatru Burgtheater został w 1849 r. Heinrich Laube (1806–1884) zaczęła się jego nowa era na wiedeńskiej scenie teatralnej. Planowane przez Grillparzera zbiorowe wydanie pism zrealizował dopiero w 1872 r. Laube. Ostatnimi wielkimi tragediami, które Grillparzer napisał były Libussa (1848), Die Jüdin von Toledo (1855) i Ein Bruderzwist in Habsburg (1873). W 1861 r. został członkiem Izby Panów, ale upadek ze schodów w 1863 r., w wyniku którego prawie ogłuchł, spowodował że stopniowo zaczął wycofywać się z życia publicznego.

Franz Grillparzer był członkiem Wiedeńskiej Akademii Nauk (od 1847) i otrzymał wiele orderów (Ritterkreuz des Leopoldordens, Maximiliansorden, Guadalupe-Orden) oraz wyróżnień. W 1859 r. uniwersytet w Lipsku nadał mu tytuł doktora honoris causa. Od 1864 r. był honorowym obywatelem Wiednia.

Franz Grillparzer zmarł 21 stycznia 1872 r. w Wiedniu i został pochowany na cmentarzu Währinger Ortsfriedhof (obecnie Währinger Schubertpark). Po likwidacji cmentarza jego szczątki przeniesiono na cmentarz Hietzinger Friedhof i złożono w honorowym grobie (Gruppe 13, Nummer 107).

Po jego śmierci Katharina Fröhlich ufundowała w 1872 r. literacką nagrodę jego imienia Franz-Grillparzer-Preis, która do 1971 r. przyznawana była co trzy lata.

Dzieła (wybór)

Dramaty

  • Blanka von Kastilien, 1807–1809.
  • Die Ahnfrau, 1817, (Matka rodu Dobratyńskich : tragedja w pięciu aktach : wierszem : naśladowana z niemieckiego, tłum. Antoni Kozieradzki pseudonim Stanisław Starzyński, 1851).
  • Sappho, 1818.
  • Das goldene Vlies, 1819.
    • Cześć 1: Der Gastfreund
    • Część 2: Die Argonauten
    • Część 3: Medea
  • Melusina, 1822/23.
  • König Ottokars Glück und Ende, 1825.
  • Ein treuer Diener seines Herrn, 1830.
  • Des Meeres und der Liebe Wellen, 1831, (Gra uczuć i fal morskich: dramat w 5 aktach, tłum. Helena Wiślańska, 1885).
  • Der Traum ein Leben, 1834.
  • Weh dem, der lügt!, 1838, (Biada kłamcy : komedja w 5 aktach, tłum. Jan Kasprowicz, 1902).
  • Libussa, 1848, (Libusza : tragedya w 5-ciu aktach, tłum. Józef Mirski, 1913).
  • Ein Bruderzwist in Habsburg, 1848.
  • Esther, (fragmenty),1848.
  • Die Jüdin von Toledo, 1855.

Nowele

  • Das Kloster bei Sendomir, 1827, (Klasztor Pod Sandomierzem : (opowiadanie oparte na prawdziwem zdarzeniu), tłum. Apolinary Ujejski, 1890).
  • Der arme Spielmann, 1847.

Inne pisma

  • Autobiographische Schriften
  • Tagebücher

Literatura

  • Joachim Kaiser: Grillparzers dramatischer Stil. Hanser, München 1961.
  • Raoul Auernheimer: Franz Grillparzer. Der Dichter Österreichs. Amalthea, Wien, 1972.
  • Anton Emanuel Schönbach: „Franz Grillparzer” w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 9, Duncker & Humblot, Leipzig 1879, s. 671–676 (online).
  • Gerhart Baumann: „Franz Grillparzer” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 7, Duncker & Humblot, Berlin 1966, s. 69–75 (online).
  • Biografia w Österreichisches Biographisches Lexikon 1815–1950 (ÖBL). Tom 2, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1959, s. 61–63 (s. 61, s. 62, s. 63).

Linki

Nowości

Popularne artykuły

Tematy pokrewne