Günter Wilhelm Grass

Günter Wilhelm Grass (ur. 16 października 1927 w Gdańsku-Wrzeszczu (wówczas niem. Danzig-Langfuhr) jako Günter Wilhelm Graß, zm. 13 kwietnia 2015 w Lubece) – niemiecki pisarz, rzeźbiarz, malarz i grafik. Od 1957 roku należał do „Grupy 47”. Dwa lata później uzyskał międzynarodową sławę dzięki debiutanckiej powieści Blaszany bębenek (1959). Pisma i rola Grassa jako autora i politycznego intelektualisty była i jest przedmiotem obszernych badań. Jego centralną motywacją była utrata ojczystego Gdańska i zajmowanie się nacjonalistyczną przeszłością, która wielokrotnie pojawia się na kartach jego dzieł. Swoją popularność jako pisarza wykorzystywał często, aby publicznie komentować polityczne i społeczne wydarzenia. Przez wiele lat aktywnie działał na rzecz partii SPD i Zielonych. Książki Grassa przetłumaczono na wiele języków, a część z nich doczekała się adaptacji filmowej. Za całokształt twórczości otrzymał w roku 1999 literacką Nagrodę Nobla. (wyznanie katolickie, w 1974 wystąpił z Kościoła)

Günter Grass auf dem Blauen Sofa
Günter Grass (2006).
Źródło: Wikimedia Commons

Życiorys i twórczość

Günter Grass był synem protestanckiego handlarza żywnością i jego żony wyznania katolickiego, która była Kaszubką. Dzieciństwo spędził w Gdańsku-Wrzeszczu, gdzie rodzice prowadzili sklep z towarami kolonialnymi. Ukształtowany przez katolicką matkę, był w młodości ministrantem. W wieku 15 lat - według własnych podań - zgłosił się w 1942 roku do Wehrmachtu. Początkowo był pomocnikiem w siłach lotniczych i robotnikiem w Służbie Pracy Rzeszy (Reichsarbeitdienst), a 10 listopada 1944 został powołany do 10 Dywizji Pancernej SS „Frundsberg”. 20 kwietnia 1945 został ranny koło Spremberga i 8 maja 1945 trafił w Mariańskich Łaźniach do niewoli amerykańskiej, w której przebywał do 24 kwietnia 1946. W autobiograficznym opowiadaniu Przy obieraniu cebuli z 2006 roku przedstawia fikcyjne spotkanie z Josephem Ratzingerem (Benedykt XVI) w Bad Aibling w Bawarii.

W latach 1947/48 Günter Grass odbył praktykę u kamieniarza w Düsseldorfie. Potem w latach 1948–1952 studiował grafikę i rzeźbiarstwo w Akademii Sztuk Pięknych w Düsseldorfie u Josefa Magesa (1895–1977) i Otto Pankoka (1893–1966). W tym czasie na utrzymanie zarabiał razem z późniejszym znanym malarzem Herbertem Zangsem (1924–200#) jako odźwierny w lokalu „Zum Csikós” na Starym Mieście w Düsseldorfie. Później uwiecznił Herberta Zangsa, który też był żołnierzem podczas wojny, jako malarza Lankesa w Blaszanym bębenku. Studia kontynuował od 1953 do 1956 w Wyższej Szkole Sztuk Pięknych (Hochschule für Bildende Künste) w Berlinie jako uczeń rzeźbiarza Karla Hartunga (1908–1967). Do 1959 roku mieszkał Paryżu.

W latach 1956/57 obok pierwszych wystaw rzeźb i grafik w Stuttgarcie i Berlinie Günter Grass zaczął zajmować się pisarstwem. W 1956 roku debiutował jako liryk (Zalety Przepiórek, w 1957 jako dramaturg (Źli kucharze) i librecista. Do 1958 roku powstawała przeważnie mała proza, wiersze i sztuki teatralne. Przełom w jego twórczości dokonał się wraz z opublikowanym w 1959 roku powieścią Blaszany bębenek, która powstała w czasie pobytu we Francji i Szwajcarii.

W 1960 zamieszkał w Berlinie-Friedenau, gdzie żył do 1972 roku. W listopadzie 1971 roku Günter Grass uczestniczył w Tygodniu Kultury Niemieckiej w Tel Awiwie i został zaproszony na prywatną audiencję przez izraelską premiera Golda Meir (1898–1978). Przez lata Grass wspierał w kampaniach wyborczych partię SPD, także jako pisarz przemówień dla Willy Brandta (1913–1992), z którym się przyjaźnił. Dopiero w 1982 roku został członkiem SPD i pozostał nim do 1993 roku, w którym to roku wystąpił z niej w proteście przeciw zmianie prawa azylowego.

Od 1972 do 1987 roku mieszkał w Wewelsfleth w Szlezwiku-Holsztynie. W proteście przeciw postawie biskupów w kwestii aborcji i żądaniu zniesienia § 218 wystąpił w 1974 roku z Kościoła. Wspólnie z Heinrichem Böllem (1917–1985), Carolą Stern (1925–2006) i innymi wydawał kwartalnik „L'80” ( Demokracja i socjalizm. Przyczynki polityczne i literackie). Günter Grass oficjalnie wspierał Związek Lesbijek i Gejów w Niemczech (Lesben- und Schwulenverband in Deutschland), który opowiadał się za jednakowymi prawami i obowiązkami w związkach partnerskich. W 1983 roku podpisał „Heilbronner Manifest”, w którym pisarze, artyści i naukowcy wzywali publicznie do odmowy odbycia służby wojskowej z powodu stacjonowania rakiet Pershing-2 w Niemieckiej Republice Federalnej. Z Akademii Sztuk Pięknych Günter Grass wystąpił w 1989 roku, ponieważ ta ze względu na bezpieczeństwo odmówiła zorganizowania uroczystości solidarnościowej z wyklętym przez wyznawców islamu pisarzem Salmanem Rushdie, autorem Szatańskich wersetów (ponownie został wybrany na jej członka w 1998). W 1997 roku założył fundację na rzecz ludności romskiej, która nadaje Nagrodę im. Otto Pankoka (Otto-Pankok-Preis), w celu uhonorowania jego byłego nauczyciela i jako zaangażowanie na rzecz indyjskiej wędrownej grupy etnicznej Sinti i Romów. W 1996 roku podpisał m.in. z Ilse Aichinger (1921–2016), Walterem Kempowskim (1929–2007), Martinem Walserem (ur.1927), Siegfriedem Lenzem (1926–2014), Otfriedem Preußlerem (1923–2013), Peterem Härtlingiem (1933–2017), Ernstem Jandlem (1925–2000), Günterem Kunertem (1929–2019) i Hansem Magnusem Enzensbergerem (ur.1929) frankfurcką deklarację przeciw reformie ortografii niemieckiej. Także w nowych pismach stosował Grass nadal tradycyjną ortografię.

W 1999 roku Günter Grass otrzymał za całokształt twórczości literacką Nagrodę Nobla. W 2005 roku założył grupę autorów zwaną „Lübeck 05”. Poza tym opowiadał się przeciwko energii atomowej na przykład podczas odczytu przed elektrownią atomową Krümmel w kwietniu 2011 roku.

Od 1987 aż do śmierci Günter Grass mieszkał w Behlendorf w pobliżu miasta Ratzeburg i 25 km od Lubeki. W Lubece znajduje się dom Güntera Grassa (Günter- Grass-Haus) z przeważającą częścią jego oryginalnych literackich i artystycznych prac.

Günter Grass zmarł 13 kwietnia 2015 roku w lubeckim szpitalu na skutek infekcji. Pochowany został 29 kwietnia 2015 w ścisłym gronie rodzinnym na cmentarzu w Behlendorf. Centralna uroczystość pamiątkowa miała miejsce 10 maja 2015 w obecności prezydenta Niemiec Joachima Gaucka (ur. 1940) w teatrze w Lubece, a główną mowę wygłosił amerykański pisarz John Irving (ur. 1942).

Rodzina

Günter Grass ożenił się w 1954 roku ze szwajcarską studentką baletu Anną Margaretą Schwarz, z która miał czwórkę dzieci. Z żoną przebywał od 1956 do początku 1960 roku w Paryżu i częściowo także w Wettingen w Szwajcarii, gdzie powstał manuskrypt Blaszanego bębenka. W 1957 urodzili się tam bliźniacy Franz i Raoul. W 1961 wrócił do Berlina, gdzie urodziła się w 1961 córka Laura i w 1965 syn Bruno. W 1972 Günter i Anna Grass rozeszli się, a rozwód nastąpił w 1978 roku. W latach 70-tych Grass utrzymywał stosunki z architektką i malarką Veroniką Schröter (1939–2012), z którą miał urodzoną w 1974 córkę Helene Grass. W 1979 urodziła się Nele Krüger, córka Grassa z lektorką Ingrid Krüger. W tym samym roku ożenił się z organistką Ute Grunert, która miał dwóch synów. W powieści autobiograficznej Skrzynka szóstkę własnych dzieci i dwóch synów Ute Grunert przedstawia jako „ósemkę swoich dzieci”. Od 1986 do stycznia 1987 Grass mieszkał razem z Utą Grunert w Indiach, przeważnie w Kalkucie.

Dzieła (wybór)

Powieści, nowele i opowiadania

  • Trylogia gdańska (Danziger Trilogie)
    • Blaszany bębenek (Blechtrommel, 1959) - powieść,
    • Kot i mysz (Katz und Maus, 1961) - nowela,
    • Psie lata (Hundejahre, 1963) - powieść,
  • Z dziennika ślimaka (Aus dem Tagebuch einer Schnecke, 1972) - powieść,
  • Turbot (Der Butt, 1977)- powieść,
  • Spotkanie w Telgte (Das Treffen in Telgte, 1979) - opowiadanie,
  • Płody umysłu, czyli Niemcy wymierają (Kopfgeburten oder Die Deutschen sterben aus, 1980) - opowiadanie,
  • Szczurzyca (Die Rättin, 1986) - powieść,
  • Wróżby kumaka (Unkenrufe, 1992) - powieść,
  • Rozległe pole (Ein weites Feld, 1995) - powieść,
  • Moje stulecie (Mein Jahrhundert, 1999) - opowiadania,
  • Idąc rakiem (Im Krebsgang, 2002) - nowela,
  • Przy obieraniu cebuli. Wspomnienia (Beim Häuten der Zwiebel. Erinnerungen, 2006),
  • Skrzynka (Die Box, 2008) -powieść,
  • W drodze z Niemiec do Niemiec. Dziennik roku 1990 (Unterwegs von Deutschland nach Deutschland. Tagebuch 1990, 2009,
  • Słówka Grimmów. Wyznanie miłości (Grimms Wörter. Eine Liebeserklärung, 2010),
  • Historie Artura Knoffa (Die Artur-Knoff-Geschichten, 2019).

Dramaty

  • Źli kucharze (Die bösen Köche, 1956),
  • Powódź. Sztuka w dwóch aktach (Hochwasser. Ein Stück in zwei Akten, 1957),
  • Wujek, wujek. Sztuka w czterech aktach (Onkel, Onkel. Ein Spiel in vier Akten, 1958),
  • Jeszcze dziesięć minut do Buffalo.Sztuka w jednym akcie (Noch zehn Minuten bis Buffalo. Ein Spiel in einem Akt, 1958),
  • Próba powstania plebejuszy. Tragedia niemiecka (Die Plebejer proben den Aufstand. Ein deutsches Trauerspiel, 1966).

Liryka

  • Zalety przepiórek (Die Vorzüge der Windhühner, 1956),
  • Wypytany (Ausgefragt, 1967),
  • Wiersze zebrane (Gesammelte Gedichte, 1971),
  • Kraj listopadowy. 13 sonetów (Novemberland. 13 Sonette, 1993),
  • Ostatnie tańce (Letzte Tänze, 2003),
  • Głupi August (Dummer August, 2007),
  • Co trzeba powiedzieć (Was gesagt werden muss, 2012),
  • Hańba Europy (Europas Schande, 2012),
  • Jętki (Eintagsfliegen, 2012).

Literatura

  • Dieter Stolz: Günter Grass, der Schriftsteller. Eine Einführung. Steidl, Göttingen 2005.

Linki