Hendrik Goltzius
Hendrik Goltzius (właściwie Hendrik Goltz lub Hendrick Goltz; ur. w styczniu lub lutym 1558 roku w Bracht-am-Niederrhein k. Venlo, zm. 29 grudnia 1616 roku lub 1 stycznia 1617 roku w Haarlem) - flamandzki rysownik, rytownik i malarz tworzący w okresie manieryzmu. (wyznanie b.d.)
 |
| Hendrik Goltzius. Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
Ojciec Johann, witrażysta; matka b.d. ; - ożenił się w Haarlem w 1579 roku z wdową, której syn Jacob Matham (1571-1631) został jego uczniem.
Życiorys
Dzieciństwo i okres pierwszej twórczości
Hendrik Goltzius urodził się w Mülbracht (obecnie Bracht pod Venlo) leżącym na granicy Niderlandów Hiszpańskich i Księstwa Jülich, w rodzinie o artystycznych tradycjach. Według Karela van Mandera ten roczny, tłusty i wesoły dzieciak miał nieszczęśliwy wypadek i poważnie poparzył prawą rękę na rozżarzonych węglach i została ona zdeformowana do końca jego życia.
Gdy Hendrik miał 3 lata, rodzice przeprowadzili się do Duisburgu, gdzie bardzo wcześnie, pod okiem ojca, zaczął próbować swoich sił w sztuce.
W 1575 roku zamieszkał razem z rodzicami w Haarlem, gdzie uwagę na jego talent zwrócił Dirck Volckertszoon Coornhert, który został jego nauczycielem. Fortuna jego żony pozwoliła mu na stworzenie w 1582 roku w Haarlem własnej pracowni grawerskiej. Przedsiębiorstwo to wkrótce stało się znane w całej Europie.
W 1583 roku poznał artystę flamandzkiego Karela van Mandera, który został jego pierwszym biografem. Karel van Mander zapoznał go z pracami Bartholomeusa Sprangera, które wywarły duży wpływ na młodego artystę. Goltzius we współpracy z Cornelisem van Haarlemem (1562-1638) i Karelem van Manderem założył manierystyczną akademię malarstwa zwaną Akademią haarlemską przeznaczoną dla artystów niderlandzkich i mającą rywalizować z ich włoskimi braćmi.
Podróż do Włoch (1590-1591)
Po ślubie rosła w nim coraz większa melancholia. Do tego doszły jeszcze krwotoki na co lekarz zalecił Goltziusowi zmianę klimatu i podróż do Włoch. Jesienią 1950 postanowił wyruszyć do Włoch uważając, że jeśli nie pomoże to jego zdrowiu, to przynajmniej pozna tamtejsze malarstwo i malarzy. Z Amsterdamu przez Hamburg, Monachium, Wenecję, Bolonię i Florencję dotarł 10 stycznia 1591 roku do Rzymu.
Mimo szalejącej w mieście w tym czasie dżumy, był zaabsorbowany studiowaniem sztuki antycznej i renesansowej, co zaowocowało wieloma rysunkami wykonanymi czarnym piórem lub białą kredą na niebieskim papierze. Dokonał szczególnego studium pleców rzeźby Herkulesa z Farnese, która stała się podstawą ryciny w 1617 roku. Sztych ten wybitnie świadczy o dużym zainteresowaniu artysty dziełami antycznymi i poszukiwaniami, które były poświęcone ludzkiej anatomii. Wykonał także kopie fresków Polidoro da Caravaggio i Proroka Izajasza Raffaella.
W kwietniu 1591 roku opuścił Rzym i udał się do Neapolu, gdzie w pałacu wicekróla skopiował rzeźbę siedzącego Herkulesa i przez Pozzuoli wrócił do Rzymu. 3 sierpnia 1591 roku rozpoczął podróż do ojczyzny przez Bolonię, Wenecję i Monachium.
Schyłek życia
Ledwo wrócił do domu, wróciła też jego stara choroba. Ostanie lata życia Hendrik Goltzius spędził w Haarlem, gdzie zmarł w wieku 58 lat. Jego miejsce spoczynku znajduje się w kościele Grote of Sint-Bavokerk w Haarlem, przed prezbiterium.
Znaczenie
”Arcydzieło Goltziusa”
Szczególnie znana jest jego kolekcja powstała w latach 1593-1594, składająca się z sześciu części i nazywana jest „arcydziełem Goltziusa”. Przedstawia ona życie Marii i pierwsze epizody z dzieciństwa Chrystusa. Chciał w nich naśladować styl różnych mistrzów, takich jak Albrechta Dürera, Lucasa van Leydena, Raffaela Santi, Federico Barocci, Parmigianino, Jacopo Bassano. Cechy Dürera tak dobrze naśladował w scenie obrzezania, że żartobliwy rytownik wykorzystał to do zakpienia z koneserów karząc im wierzyć w nie opublikowane dotychczas dzieło niemieckiego mistrza. Jego oszustwo można udowodnić jedynie poprzez fakt, że scena rozgrywa się w kościele Grote of Sint-Bavokerk w Haarlem i na trzecim planie znajduje się jego autoportret. Podobnego kantu dokonuje w Pokłonie Trzech Króli, gdzie wyśmienicie naśladuje Lucasa van Leydena, którego twórczość stała się również inspiracją do jego cyklu ”Pasja” (1597).
Malarstwo olejne
Mimo, że od 1580 roku często wykorzystywał obrazy olejne do swoich kompozycji rysunkowych, to dopiero w roku 1600, mając 42 lata zajął się malarstwem olejnym. Przede wszystkim głęboko wpłynął na niego manierystyczny styl Bartholomeusa Sprangera, którego kilka dzieł wykonał techniką grawerską, ale bardzo szybko zaadoptował styl bardziej naturalistyczny właściwy artystom Akademii w Haarlem. Znanych jest ok. 50 jego obrazów, były to głównie portrety i sceny mitologiczne, wszystkie pochodzą z lat 1600–1617.
Podsumowanie
Hendrik Goltzius zalicza się do najwybitniejszych sztycharzy, jeśli wziąć jako jedyną skalę technikę i rozważając jednocześnie co jego poprzednicy w tej dziedzinie dokonali, ponieważ żaden go nie przewyższał. Mistrzom XVI wieku brakowało śmiałości i różnorodności wykonywania rycin i przez to osiągnięty rzeźbiarski i malarski efekt Goltziusa charakteryzował się większą swobodą. Jest zadziwiające, jak jego linie delikatnie zanikają i mocno wzbierają, jak uginają się wokół kształtu i różnorodnie ponad i obok siebie leżą.
Nie udało mu się jednak uzyskać swobodniejszego efektu światłocienia. Jego odbitki pokazują rozproszone, często zbyt szeroko zachowane światło, a obok tego masywną ciemność. Jeśli spojrzeć na jego odbitki pod kątem ich duchowej zawartości, to ustępują wyraźnie jego błyskotliwej technice. Wyraz kształtów ciała i twarzy postaci jest wysoce zewnętrzny.
Hendrik Goltzius znajdował się pod wpływem holenderskiego manieryzmu podobnie jak Spranger i w dziwacznych, pompatycznych kształtach zamierzał naśladować Michała Anioła. Te uchybienia występują w portretach lub podobnych przedstawieniach jak np. Chłopiec z psem, ale pomimo tego należą do najpiękniejszych osiągnięć rylca.
Dzieła (wybór)
Rysunki
- Bachus z młodym faunem, ok.1595-1600, brązowe pióro na pergaminie.
- Pejzaż z Wenus i Adonisem, 1596, brązowe pióro na papierze.
- Muzykujące towarzystwo, 1607, czarna kreda, czarne pióro, sangwina.
- Opłakiwanie i złożenie w grobie Chrystusa, 1598, brązowe pióro na pergaminie.
Obrazy olejne
Portret kolekcjonera muszli Jana Govertsena van der Aera, (1603), Museum Boijmans Van Beuningen w Rotterdamie.
Wikimedia Commons
- Śmierć Adonisa, 1609, Rijksmuseum Amsterdam.
- Hercules i Cacus, 1613, Frans Hals Museum.
- Wertumnus i Pomona, 1613, Rijksmuseum Amsterdam.
- Lot z córkami, 1616, Rijksmuseum Amsterdam.
Ryciny
- Historia Lukrecji, 1578-1580.
- Cykla Pasja, 1597.
Literatura
- Wilhelm Adolf Schmidt: „Goltzius, Hendrik”. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 9, Duncker & Humblot, Leipzig 1879, s. 361.
Linki
- Artykuł „Hendrik Goltzius” w fr.wikipedia.org (online).
- „Hendrick Goltzius” w Artcyclopedia.
- Dzieła w Museum Digital.
- Zbiory w Google Cultural Institute - Art Project.
- Rysunki w Albertina, Wien - Sammlungen Online.