Yvan Goll

Yvan Goll, właściwie Isaac Lang (także Iwan Goll; pseudonimy: Iwan Lassang, Tristan Torsi, Tristan Thor, Jean Langeville; ur. 29 marca 1891 w Saint-Dié, Francja; zm. 27 lutego 1950 w podparyskim Neuilly-sur-Seine) – niemiecko–francuski poeta, pisarz, dramaturg, tłumacz i librecista piszący po niemiecku, francusku i angielsku. Wywodził się z niemieckiego ekspresjonizmu, a od 1919 był jednym z rzeczników surrealizmu francuskiego. Do najważniejszych jego dzieł należy wydany pośmiertnie w 1957 roku cykl poetycki Jean sans terre (Jan bez ziemi), który zawiera elementy autobiograficzne i ukazuje brak umiejscowienia nowoczesnego człowieka. (wyznanie mojżeszowe)

Lajos Tihanyi Yvan Goll 1927
Yvan Goll (autor: Lajos Tihanyi), 1927.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec : Abraham, fabrykant;
  • Matka : Rebecca Lazard z Metzu;
  • Ożenił się : w 1921 z rozwiedzioną pisarką i poetką Klarą Studer (Liliane Clarisse, później Claire) (1891-1977), córką Josefa Aischmanna (1852-1923), handlarza chmielem z Norymbergi, od 1900 w Monachium i Malwine Fürther (1865-1942).

Życiorys

Yvan Goll urodził się 29 marca 1891 w miejscowości Saint-Dié-des-Vosges należącej do francuskiej części Lotaryngii jako syn pochodzącego z Alzacji żydowskiego fabrykanta Abrahama Langa i pochodzącej z Lotaryngii jego żony Rebeki Lazard z Metzu. Po śmierci ojca, gdy miał sześć lat, matka przeprowadziła się z nim do Mezu, który należał wówczas do Niemiec. W Metzu dominował w szkolnictwie podstawowym język francuski, gdyż miasto było w większości zamieszkałe przez ludność francuskojęzyczną, natomiast w szkołach wyższych (gimnazjach) dominował język niemiecki. Studiował prawoznawstwo na uniwersytetach w Strasburgu, Fryburgu w Bryzgowi i Monachium. W 1912 r. uzyskał stopień doktora filozofii.

Yvan Goll był pacyfistą, i aby uniknąć powołania do służby wojskowej podczas I wojny światowej wyjechał w 1914 r. do Szwajcarii, gdzie mieszkał w Zurychu, Lozannie i Asconie. Poznał tam francuskiego pisarza i pacyfistę Romain Rollanda (1866–1944), niemieckiego pisarza Stefana Zweiga (1881–1942), malarza Hansa Arpa (1887–1966) i innych przedstawicieli dadaizmu. Od 1918 r. przebywał ze swoją przyszłą żoną Klarą w Asconie, gdzie zainteresował się surrealizmem i zaczął odtąd pisać w języku francuskim. Po zakończeniu wojny udał się w 1919 r. do Paryża. W 1920 r. w antologii Kurta Pinthusa Menschheitsdämmerung (Zmierzch ludzkości) ukazało się jego dzieło poetyckie Panamakanal (Kanał Panamski), w którym opisał heroiczną walkę człowieka z żywiołami podczas budowy kanału. W antologii tej napisał o swojej tożsamości: „Przez los Żyd, przez przypadek urodzony we Francji, przez stempel określany jako NIemiec”. W 1924 r. założył w Paryżu czasopismo "Surréalisme". W tym samym roku odbyła się w Berlinie premiera jego dramatu Methusalem oder Der ewige Bürger (Matuzalem czyli Wieczny mieszczanin). Dla wydawnictwa Insel Verlag przetłumaczył w 1928 r. powieść François Mauriaca Le Baiser au lépreux („Der Aussätzige und die Heilige. Roman”, pol. Pocałunek trędowatemu).

Na początku drugiej wojny światowej emigrował z żoną w 1939 r. do Nowego Jorku, skąd wrócił do Paryża dopiero w 1947 roku. W Ameryce napisał w języku angielskim Atom Elegy (1942) i Fruit from Saturn (1946). W trakcie choroby pisał ponownie po niemiecku lirykę miłosną i wiersze o śmierci, które wydano pośmiertnie w 1951 r. pt. Das Traumkraut (Ziele snu).

Grób Yvana Golla
Grób Yvana Golla na cmentarzu Père-Lachaise.
Źródło: Wikimedia Commons

Yvan Goll zmarł 27 lutego 1950 r., w wieku 58 lat, w podparyskim Neuilly-sur-Seine i został pochowany na cmentarzu Père-Lachaise. Na płycie nagrobnej można przeczytać epitafium, które jest zaczerpnięte z Jana bez ziemi:

Je n'aurai pas duré plus que l'écume
Aux lèvres de la vague sur le sable
Né sous aucune étoile un soir sans lune
Mon nom ne fut qu'un sanglot périssable

Dzieła (wybór)

  • Der Panama-Kanal (Kanał Panamski). Berlin-Wilmersdorf : A. R. Meyer, 1914.
  • Requiem für die Gefallenen von Europa (Requiem dla poległych w Europie). Leipzig : Rascher, 1917.
  • Der neue Orpheus (Nowy Orfeusz). Berlin-Wilmersdorf : Aktion, 1918.
  • Die drei guten Geister Frankreichs (Trzy dobre duchy Francji). Berlin : Reiss, 1919.
  • Die Unterwelt (Świat podziemny). Berlin : Fischer, 1919.
  • Das Herz Frankreichs (Serce Francji). München : G. Müller, 1920.
  • Die Chapliniade. Dresden : Rudolf Kaemmerer, 1920.
  • Die Unsterblichen. (Nieśmiertelni) Potsdam : Kiepenheuer, 1920.
  • Astral. Dresden : Kaemmerer, 1920.
  • Methusalem od. Der ewige Bürger (Matuzalem czyli Wieczny mieszczanin). Potsdam : G. Kiepenheuer, 1922.
  • Der Eiffelturm (Wieża Eiffla). Berlin : Verlag Die Schmiede, 1924.
  • Germaine Berton, die rote Jungfrau.
  • (Germaine Berton, czerwona dziewica). Berlin : Verlag Die Schmiede, 1925.
  • Royal Palace (libretto do opery o tym samym tytule Kurta Weilla). Wien : Universal-Ed., 1926.
  • Die Eurokokke. Berlin : [Kunst-Kammer] M. Wasservogel, 1928.
  • Der Mitropäer. Basel : Rhein-Verlag, 1928.
  • Noemi : [Dichtung]. Berlin : Aldus-Druck, 1929.
  • Schwarz und Weiss (Czerń i biel). Berlin : Agis-Verlag, 1929.
  • Agnus Dei. 1929.
  • Sodome et Berlin (Sodoma i Berlin). Paris : Émile-Paul ; 1929.
  • Die siebente Rose (Siódma róża). Paris : Poesie, 1932.
  • La chanson de Jean sans Terre (Pieśń Jana bez ziemi). Paris : Ed. Poésie, 1936.
  • Deuxième livre de Jean Sans Terre (Druga księga Jana bez ziemi). Paris : Ed. Poésie, 1938.
  • Troisième livre de Jean sans Terre (Trzecia księga Jana bez ziemi). Paris : Ed. Poésie, 1939.
  • Chansons de France (Pieśni Francji) New York : Gotham, 1940.
  • Songs of a Malay girl. Albuquerque : Swallow, 1942.
  • The torch of freedom. Toronto : Farrar & Rinehart, 1943.
  • Heart of Europe. New York : L. B. Fischer, 1943.
  • Jean Sans Terre (Jan bez ziemi). San Francisco : The Grabhorn Press, 1944.
  • Lucifer vieillissant (Starzejący się Lucyfer). Paris : Corrêa, 1944.
  • Jean sans terre. Paris : Seghers, 1957.

Literatura

  • Gertraude Wilhelm: „Goll, Yvan” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 6, Duncker & Humblot, Berlin 1964, ISBN 3-428-00187-7, s. 624.

Linki