Christoph Willibald Gluck

Christoph Willibald Ritter von Gluck (ur. 2 lipca 1714 w Erasbach koło Berching; zm. 15 listopada 1787 w Wiedniu) – niemiecki kompozytor okresu klasycyzmu i reformator opery. Kompozycje Glucka obejmowały opery, sonaty, kantaty, pieśni, utwory religijne, motety oraz muzykę do baletów. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych kompozytorów oper drugiej połowy XVIII wieku. (wyznanie katolickie)

Joseph Siffred Duplessis - Christoph Willibald Gluck - Google Art Project
Christoph Willibald Ritter von Gluck (1775).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Alexander (1683–1743), leśniczy w Erasbach (do 1717), później nadleśniczy w Reichenbergu (Liberec), Kreibitz (Chřibská) i Eisenbergu (Jezeří), od 1736 właściciel majątku koło Brüx, syn Hansa Adama (ok. 1649–1722, myśliwy dworski w Neustadt an der Waldnaab);
  • Matka: Maria Walpurga N. N. (ok. 1682–1740);
  • Ożenił się: w Wiedniu 15 września 1750 z Marią Anną Pergin (1732–1800), córką wiedeńskiego kupca Josepha Bergina (Berschin) (ok. 1686–1738) i Marii Theresy z domu Chini (1701–1756);
  • Dzieci: bezdzietny; bratanica i adoptowana córka Maria Anna (1760–76), córka Marii Anny Rosiny Hedler z domu Gluck (zm. ok. 1760/61).

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

O pierwszym okresie życia Christopha Willibalda Glucka istnieją tylko nieliczne informacje. Udokumentowane jest jego nazwisko przed wystawieniem pierwszej opery (1741) tylko dwa razy: w księdze chrztów w parafii Weidenwang (4.07.1714) i w wykazie studentów uniwersytetu w Pradze (1731 pod „Logicae et matematum auditores“). Udowodnione miejsca zamieszkania rodziców – od 1717 r. w północnej, wówczas niemieckojęzycznej części Czech – i kilka przekazów ustnych z drugiej ręki są jedynymi źródłami o tym okresie jego życia. Z pewnością otrzymał w domu rodzinnym lekcje muzyki, co było zwyczajem w Czechach; jednak zabroniono mu zostać muzykiem, dlatego uciekł z domu i udał się do Wiednia. Na swoje utrzymanie zarabiał śpiewem oraz grą w niedziele i święta w kościołach wiejskich. W drodze do Wiednia odwiedził najpierw Pragę, gdzie od 1731 r. studiował logikę i matematykę. O ukończeniu studiów jednak nic nie wiadomo. Prawdopodobnie rok 1736 spędził w Wiedniu, gdzie muzykował u księcia Lobkowitza.

Okres włoski

W 1736 r. Christoph Willibald Gluck przebywał w Mediolanie, gdzie grał w prywatnej kapeli księcia Francesco Saverio Melziego (1699–1776), którego poznał przypuszczalnie w Wiedniu. W Mediolanie uczył się prawdopodobnie kompozycji u Giovanniego Battisty Sammartiniego (ok. 1700–1775), o czym brak dokładnych wiadomości, podobnie jak o rodzaju i długości działalności w domach Lobkowitza i Melziego. Pierwszy udokumentowany występ jako kompozytora przypada na 26 grudnia 1741 r., gdy w Mediolanie odbyła się premiera jego opery Artasorse (tekst Pietro Metastasio (1698–1782)). Do wiosny 1745 r. wystawiono 7 jego oper: Demetrio (Wenecja, 2 maja 1742), Demofoonte (Mediolan, 6 stycznia 1743), Il Tigrane (Cremona, 9 września 1743), La Sofonisba (Mediolan, 18 stycznia 1744), Ipermestra (Wenecja, 21 listopada 1744), Poro (Wenecja, 26 grudnia 1744), Ippolito (Mediolan, 31 stycznia 1745), do których libretto w większości napisał Pietro Metastasio (1698–1782). Oprócz tego skomponował intermedia do obcych dzieł.

Lata wędrówki

Wraz z powołaniem do Theatre Royal Haymarket w Londynie, dokąd wyjechał jesienią 1745 r., rozpoczęły się liczne lata wędrówki. Z Londynem, gdzie poznał Georga Friedricha Händla (1685–1759) i wystawił opery La caduta de’ Giganti (libretto Francesco Vanneschi (1732–1760), 7 stycznia 1746) oraz Artamene (libretto Francesco Vanneschi, 4 marca 1746), pożegnał się już jesienią następnego roku i przyłączył się do wędrownej trupy Pietro Mingottiego (ok. 1702–1759), z którą podążył do Drezna, Hamburga, Kopenhagi i Pragi. Zawarte w Wiedniu 15 września 1750 r. małżeństwo z Marią Anną Pergin (1732–1800), córką wiedeńskiego kupca Josepha Bergina, dało mu niezależność finansową i mógł poświęcić się twórczości kompozytorskiej. W Wiedniu kierował muzykowaniem domowym u księcia Josepha Friedricha von Sachsen-Hildburghausena (1702–1787). Komponował tam utwory z okazji różnych uroczystości i opery dla domu cesarskiego jak Le cinesi (libretto: Pietro Metastasio, premiera 24 września 1754) i La danza (libretto: Pietro Metastasio, premiera 5 maja 1755). Po premierze 9 lutego 1756 r. w Rzymie Antigono Gluck został nobilitowany przez papieża Benedykta XIV na rycerza Orderu Złotej Ostrogi (Ritter des Goldenen Sporns) i odtąd używał tytułu „Ritter von Gluck“.

W 1761 r. miała miejsce premiera baletu Don Juan, do której choreografię stworzył Gasparo Angiolini (1731–1803). Po roku wspólnie wystawili 5 października 1762 r. operę Orfeusz i Euredyka (Orfeo ed Euridice). W operach tych nastąpił odwrót od tradycyjnego baletu dworskiego, z maskami i skostnieniem. W międzyczasie Christoph Willibald Gluck wystawił kilka innych oper. Wystawiona 7 stycznia 1764 r. opera La rencontre imprévue była ukoronowaniem opery komicznej Glucka i przypadła na czas tzw. reformy opery, w czym był wspierany w Wiedniu przez dyrektora cesarskiego teatru Giacomo Durazzo (1717–1794). W Wiedniu nie widział możliwości na wystawienie ód ani Hermanns Schlacht Friedricha Gottlieba Klopstocka (1724–1803), z którym korespondował, i którego później poznał osobiście.

Pobyt w Paryżu

Końcem 1773 r. Christoph Willibald Gluck przybył do Paryża, gdzie otrzymał zlecenie na sześć oper. 19 kwietnia 1774 r. wystawił tam operę Ifigenia w Aulidzie (Iphigénie en Aulide ), która wywołała gorący spór. Jego przeciwnicy sprowadzili do stolicy Francji kompozytora Niccolò Piccinniego (1728–1800), aby wykazać wyższość opery neapolitańskiej i „cały Paryż” zaangażował się w spór między zwolennikami Glucka i Piccinniego. 2 sierpnia 1774 r. została wystawiona francuska wersja opery Orfeusz i Eurydyka (Orphée et Euridice), którą publiczność francuska lepiej przyjęła. W tym samym roku wrócił do Wiednia, gdzie otrzymał nominacje na cesarsko-królewskiego kompozytora dworskiego. Pod jego nieobecność wystawiono w lecie 1775 r. w Paryżu bez sukcesu Cythère assiégée i 23 kwietnia 1776 r. nowe opracowanie Alceste, które dopiero po wielu przedstawieniach znalazło zrozumienie. W tym okresie Gluck przebywał przemiennie w Paryżu i Wiedniu. Dla sceny paryskiej skomponował jeszcze Armide (premiera 23 września 1777), Ifigenię w Taurydzie (Iphigénie en Tauride, premiera 18 maja 1779) i Echo et Narcisse (premiera 24 września 1779). Podczas prób do opery Echo et Narcisse doznał 30 lipca 1779 r. udaru mózgu, co skłoniło go do powrotu do Wiednia.

Ostatnie lata życia

W Wiedniu Christoph Willibald Gluck napisał jeszcze kilka mniejszych dzieł, w 1781 r. opracował niemiecką wersję Ifigenii na Taurydzie, nadal pracował nad odami Klopstocka i ukończył w 1787 r. De profundis. Wprawdzie do końca życia brał udział w życiu muzycznym i przyjmował gości z całego świata, ale teksty, które kierowali do niego poeci, przekazywał swojemu uczniowi Antonio Salieriemu (1750–1825). 15 listopada 1787 r. doznał kolejnego udaru mózgu i zmarł kilka godzin później.

Reforma opery

Znaczenie Christopha Willibalda Glucka polega na odejściu w późniejszych latach życia od wówczas już skostniałej formy tradycyjnej opery barokowej. Od początku troszczył się o pogłębienie wyrazu dramatycznego. Dzięki zdobytemu doświadczeniu, w krótkiej i zwięzłej muzycznej charakterystyce wprowadzając aranżację wodewilu, doprowadził śpiewogrę (Singspiel) do poziomu opery. Przekształcenie opery seria (poważnej) stało się możliwe po spotkaniu w Wiedniu z librecistą Ranieri de’ Calzabigi (1714–1795), który nie oferował już zwykłej sekwencji stereotypowych sytuacji, ale działanie oparte na indywidualnych przeżyciach kilku osób. Calzabigi napisał libretta do 3 oper Glucka Orfeusz i Eurydyka (1762), Alceste (1767), Paride ed Elena (1770) i scenariusz do baletu Don Juan (1764). W przedmowie do opery Alceste Calzabigi sformułował dla sygnatariusza Glucka fundamenty reformy opery seria: „Moim celem było przywrócenie muzyce właściwego miejsca: służyć dramatowi w jego ekspresji i zmieniających się obrazach bez przerywania akcji lub jej studzenie przez nieużyteczne i niepotrzebne ozdoby”.

Kompozycyjny styl tych w/w dzieł, postrzegany jako zupełnie nowy, nie różnił się od środków muzycznych wykorzystywanych w tym czasie – dlatego Gluck mógł część swoich starszych dzieł wdrożyć bez niespójności stylu –, lecz polegał na nieznanym dotąd szczególnym dostosowaniu przebiegu akcji. Doprowadziło to do połączenia wcześniej poważnie rozdzielonych form recytatyw, arii, zespołu, chóru i baletu i mogło sprawdzić się w m.in. w baletach i kompozycjach pieśni (ody Klopstocka). Nie chodziło przy tym o racjonalistyczną praktykę jakiejkolwiek teorii sztuki, lecz o prawdziwe zadanie muzyki i nadanie wyrazu uczuciom stojącymi za słowami i akcją. Także później tak ceniona sztuka instrumentacji Glucka nie była przy całej pomysłowości nigdy celem samym w sobie, ale całkowicie wtórną konsekwencją zagłębiania w dramatyczną sytuację, podobną do jego formalnych innowacji. Muzyka Glucka fascynowała jemu współczesnych i stał się nie tylko prekursorem nowej opery, lecz także klasyki wiedeńskiej.

Dzieła (wybór)

Opery

  • Artaserse, 1741.
  • Cleonice (Demetrio), 1742.
  • Demofoonte, 1742/43.
  • Il Tigrane, 1743.
  • La Sofonisba, 1743/44.
  • Ipermestra, 1744.
  • La caduta de' Giganti, 1745/46.
  • La Semiramide riconosciuta, 1748.
  • Ezio (I), 1750.
  • La danza, 1755.
  • Antigono, 1756.
  • Tetide, 1760.
  • Le Cadi dupé, (Oszukany Kadi) 1761.
  • Orfeo ed Euridice, (Orfeusz i Eurydyka) 1762.
  • Ezio (II), 1763.
  • La rencontre imprévue, (Nieprzewidziane spotkanie) 1764.
  • Alceste, 1767.
  • La Vestale, 1768.
  • Le Feste d'Apollo, 1769.
  • Iphigénie en Aulide, (Ifigenia w Aulidzie) 1774.
  • Alceste, 1767.
  • Armide, 1777.
  • Iphigénie en Tauride, (Ifigenia w Taurydzie) 1779.
  • Écho et Narcisse, (Echo i Narcyz) 1778-79.

Literatura

  • Constantin von Wurzbach: „Gluck, Christoph Willibald”, w: Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich. 5. Theil. Verlag der typogr.-literar.-artist. Anstalt (L. C. Zamarski & C. Dittmarsch.), Wien 1859, s. 221–232 (online).
  • Felix Bamberg: „Gluck, Christoph Willibald”, w: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 9, Duncker & Humblot, Leipzig 1879, s. 244–253, online.
  • Adolf Bernhard Marx: Gluck und die Oper. Erster Theil. Janke, Berlin 1863. (online)
  • Hans Schmid: „Gluck, Christoph Willibald Ritter von”, w: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 6, Duncker & Humblot, Berlin 1964, ISBN 3-428-00187-7, s. 466–469 (online).

Linki

Autor: Roman Penkała