Betty Gleim


Ilsabetha Gleim zwana Betty (ur. 13 sierpnia 1781 w Bremie i ochrzczona 22 sierpnia jako Adelheid; zm. 27 marca 1827 tamże) - niemiecka pedagog, założycielka szkoły, pisarka i autorka książki kucharskiej. (wyznania ewangelickiego)

Betty Gleim - Portrait by Georg Friedrich Adolph Schöner - 1815
Betty Gleim, obraz Georga Friedricha Adolpha Schönera, ok. 1815. Focke-Museum.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia


Ojciec Johann Christian Gottlieb Gleim, kupiec (handlarz winem) w Halberstadt; matka Adelheid z domu Tidemann; wujek jej ojca Johann Wilhelm Ludwig Gleim (1719-1803), poeta.

Życiorys


Betty Gleim została starannie wychowana i wykształcona, a duży wpływ wywarli na nią wujek jej ojca Johann Wilhelm Ludwig Gleim oraz często goszczący ok. 1800 r. w jej rodzinnym domu reformatorzy szkolnictwa w Bremie, teolodzy ewangeliccy Johann Caspar Häfeli (1754-1811) i Johann Ludwig Ewald (1748-1822). Zapoznała się wówczas z ideami Johanna Heinricha Pestalozziego. W maju 1799 r. była konfirmowana przez Johanna Caspara Häfeliego.

W wieku 24 lat zrealizowała swój plan, do którego starannie się przygotowała i założyła 14 października 1806 r. w Bremie placówkę oświatową dla dziewcząt. W 1812 r. miała 80 uczennic w czterech klasach, które sama uczyła historii i geografii. Wprowadziła także naukę matematyki i fizyki oraz zajęcia warsztatowe. W jej mniemaniu klucz do samodzielnego życia kobiety leżał w ich praktycznym wykształceniu. W 1815 r. po pewnych kontrowersjach przekazała całą placówkę jej pierwszej pomocnicy Louisie Köhler z Dessau, a sama udała się w podróż przez Holandię do Anglii, do krewnych.

Po powrocie do kraju w 1816 r. przeniosła się na wezwanie krewnej do Elberfeld, aby tam założyć szkołę dla dziewcząt z wyższych stanów. Jednak i ta placówka upadła, gdyż ponownie doszło do sporów z jej zaufaną nauczycielką. Mając wybór zwolnić nauczycielkę lub zrezygnować z przedsięwzięcia, wybrała to drugie i wróciła do Bremy. W następnym okresie zainteresowała się sztuką i pobierała lekcje rysunku m.in. Frankfurcie nad Menem i od października 1818 do lutego 1819 r. w Monachium u wynalazcy litografii Aloisa Senefeldera. Wtajemniczona w nową metodę sztuki uzyskała w kwietniu 1819 r. zgodę od senatu miasta Bremy i założyła pierwszą placówkę litograficzną w Bremie, która została w maju otwarta. Litografów i drukarzy sprowadziła z Monachium. Jednak oczekiwana przez nią gorliwość do podjęcia tej nowej działalności przez dziewczęta i kobiety nie nastąpiła, przez co i jej zapał ostygł. Także prowadzenie interesu okazało się trudniejsze niż zakładała i jesienią 1820 r. przedsiębiorstwo przekazała w inne ręce. W październiku 1819 r., w byłej szkole, założyła wyższą szkołę dla dziewcząt. Zamiast nauczycielki, której przyjaźń stała się zgubna dla jej przedsięwzięć przyjęła jako pomocnicę Sophie Lasius z Oldenburga, która okazała się jej wierną przyjaciółką i wsparciem, aż do śmierci. W tym czasie jej siła była już wyczerpana. Nerwobóle, dokuczliwe bóle głowy i bioder nie zostawiały jej dużo wolnego czasu na studia i pisarstwo oraz utrudniały jej ostatnie lata życia. Od jesieni 1826 r. ciężko chora, ostatecznie przez długi czas przykuta do łóżka zmarła 27 marca 1827 r. w ramionach jej ulubionej i wiernej pomocnicy.

Oprócz nauczania i kierowania szkołą Betty Gleim zajmowała się, szczególnie w okresie rozkwitu jej pierwszej szkoły, pisarstwem. Jej publikacje związane były ściśle z życiem szkolnym. Napisała Erzählungs- und Bilderbuch zum Vergnügen und zur Belehrung der Jugend (1807), Lesebuch zur Uebung in der Deklamation (2 części, 1809/10), Fundamentallehre oder Terminologie der Grammatik nach Pestalozzi'schen Grundsätzen (1810), Erfahrungen und Ansichten über Erziehungsinstitute und Schulen (1811), Tellus oder Lehrbuch der Geographie nebst Kosmomathie oder kurzgefaßter Darstellung des Weltgebäudes (1813), Einige Gedanken über Stilübungen; oder Beantwortung der Frage: ist es zweckmäßig, die Jugend praktische Versuche im Versbau anstellen zu lassen? (1813), Anleitung zur Kunst des Versbaues (1814), Ausführlichere Darstellung der Grammatik der deutschen Sprache (1815), Grammatikalische Beispielsammlung oder Uebungsbuch bei der Regellehre der deutschen Sprache (1819). Najistotniejszymi publikacjami są Erziehung und Unterricht des weiblichen Geschlechts, ein Buch für Eltern und Erzieher (Leipzig, Göschen 1810) i jej druga część Erziehung und Bildung des weiblichen Geschlechts (1814) stanowiące kredo jej planu nauczania w szkołach przez nią zakładanych. W lecie 1813 r., jeszcze na oczach Francuzów, odważyła się rozpowszechnić ulotkę z wiadomością, że Austria zawarła koalicję z Prusami i Rosją przeciw Francji. W zimie 1814 r. napisała kolejne patriotyczne pismo Was hat das wiedergeborene Deutschland von seinen Frauen zu fordern? Beantwortet durch eine Deutsche. Zum Besten der aus ihrer Vaterstadt vertriebenen Hamburger (Bremen 1814). Książki Betty Gleim zostały szybko zapomniane oprócz jednej książki kucharskiej Kochbuch (1808), która miała wiele wydań w następnych stuleciach,a ostatnie w 1975 roku.

W czasie kilku odbytych podróży poznała wiele wybitnych postaci ówczesnego życia kulturalnego: w Getyndze Johanna Friedricha Blumenbacha, we Frankfurcie nad Menem Carla Rittera, w Heidelbergu Johanna Heinricha Vossa, teologa i pedagoga Friedrich Heinrich Christian Schwarza (1766-1837) oraz poetkę i pisarkę Caroline Rudolphi (1753-1811). Po niepowodzeniu w Elberfeld w 1817 r. przebywała w Szwajcarii i odwiedziła w Ifferten sędziwego mistrza Pestalozziego.

Pięknymi słowami Friedricha Adolfa Krummachera zakończył książkę o Betty Gleim August Kippenberg: "Rzadko tak wiele skromności połączonych było z tak wielkim duchem i wiedzą w kobiecej istocie jak w Betty Gleim."

Dzieła (wybór)


  • Erzählungs- und Bilderbuch zum Vergnügen und zur Belehrung der Jugend. 1807.
  • Lesebuch zur Uebung in der Deklamation. 2 części, 1809/10.
  • Fundamentallehre oder Terminologie der Grammatik nach Pestalozzi'schen Grundsätzen. 1810.
  • Erfahrungen und Ansichten über Erziehungsinstitute und Schulen. 1811.
  • Tellus oder Lehrbuch der Geographie nebst Kosmomathie oder kurzgefaßter Darstellung des Weltgebäudes. 1813.
  • Einige Gedanken über Stilübungen; oder Beantwortung der Frage: ist es zweckmäßig, die Jugend praktische Versuche im Versbau anstellen zu lassen?. 1813.
  • Anleitung zur Kunst des Versbaues. 1814.
  • Grammatikalische Beispielsammlung oder Uebungsbuch bei der Regellehre der deutschen Sprache. 1819.

Literatura


  • August Kippenberg: Betty Gleim – Ein Lebens- und Charakterbild. Bremen 1882.
  • Sander: „Gleim, Betty”. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 49, Duncker & Humblot, Leipzig 1904, s. 390-393.

Linki