Friedrich Glauser

Friedrich Charles Glauser (ur. 4 lutego 1896 w Wiedniu; zm. 8 grudnia 1938 w Nervi (obecnie dzielnica Genui) – szwajcarski pisarz i felietonista, który sławę literacką uzyskał jako autor powieści kryminalnych. Od 1915 roku publikował swoje teksty (felietony, szkice i krytyki literackie) w gazetach i czasopismach. W 1930 roku ukończył powieść o Legii Cudzoziemskiej Gourrama, którą nie chciał wydać żaden wydawca. W 1936 roku ukazała się pierwsza powieść kryminalna z wachmistrzem Studerem. (wyznanie ewangelicko-reformowane)

Friedrich Glauser w klinice psychiatrycznej w 1931
Friedrich Glauser w klinice psychiatrycznej w 1931.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec : Charles Pierre, nauczyciel języka francuskiego w Akademii Handlowej w Wiedniu, rektor w Wyższej Szkole Handlowej w Mannheim;
  • Matka : Theresia z domu Scubitz z Grazu;
  • Przybrana matka : od 1902 do 1909 Klara Apizsch;
  • Stan cywilny ; kawaler.

Życiorys

Friedrich Glauser urodził się 4 lutego 1896 w Wiedniu jako syn nauczyciela języka francuskiego w Akademii Handlowej w Wiedniu Charles'a Pierre'a Glausera i jego żony Teresy z domu Scubitz (zm. w 1900) z Grazu. Od 1902 do 1909 roku opiekowała się nim druga żona ojca Klara Apizsch, a później babcia , ponieważ ojciec powołany został do Wyższej Szkoły Handlowej w Mannheim. Stosunki między Friedrichem Glauserem a ojcem układały się coraz gorzej i po ucieczce Friedricha z domu, ojciec umieścił go w 1910 roku w placówce wychowawczej Glarisegg w Steckborn. Po próbie samobójczej musiał opuścić Glarisegg i od 1913 roku przez pół roku pracował w gospodarstwie rolnym w pobliżu Genewy. We wrześniu rozpoczął naukę w genewskim Collège de Genève. W tym czasie mieszkał u ciotki Amélie (siostry trzeciej żony ojca) i zaczęło się jego uzależnienie od morfiny. W 1915 roku ukończył szkołę rekrutów, ale uznano, że nie nadaje się na podoficera i zwolniono go z armii. Po powrocie do Collège de Genève odkrył swój talent pisarski i jako gimnazjalista opublikował pod pseudonimem Frédéric Glosère pierwszy tekst po francusku w „L’Indépendence Hélvetique”. Do 1916 napisał dziewięć prowokujących artykułów, co doprowadziło do skandalu i groziło mu wydalenie ze szkoły. W tym samym roku zdał maturę w Zurychu w Institut Minerva.

Od 1917 roku studiował chemię na uniwersytecie w Zurychu. Jednak już jesienią tego samego roku przerwał studia, nawiązał kontakt z dadaistami i zaczął żyć jak artysta. W tym czasie poznał  grupę artystów z „Kabaretu Voltaire” (Cabaret Voltaire) m.in. Maxa Oppenheimera (1885–1954), Tristana Tzara (1896–1963), Hansa Arpa (1887–1966) , Hugo Balla (1886–1927). Z powodu uzależnienie od morfiny kradł, fałszował recepty i zadłużał się. Ostatecznie ojciec postanowił nie zapłacić długów syna, wnioskował o badanie psychiatryczne i urzędową kuratelę nad synem, po czym Glauser uciekł na południe Szwajcarii, gdzie od czerwca do lipca przebywał z Hugo Ballem i Emmy Hennings w Magadino, a potem w Maggia-Tal. W lipcu 1917 wrócił do Genewy i pracował przez krótki czas jako roznosiciel mleka, a potem udał się do Zurychu.

W styczniu 1918 roku został ubezwłasnowolniony. Uciekł do Genewy i po kolejnych kradzieżach trafił do więzienia, a jako narkomana skierowano go na dwa miesiące do kliniki psychiatrycznej Bel–Air. Następnie trafił do centrum psychiatrycznego w Münsingen, w którym spędził w sumie blisko sześć lat. W lipcu 1919 uciekł z Münsingen i udał się do Ascony nad jeziorem Maggiore, gdzie wóczas skupiała się bohema, uchodźcy polityczni, anarchiści, pacyfiści i zwolennicy różnych ruchów alternatywnych. Tam poznał o dziesięć lat starszą Elisabeth von Ruckteschell, z którą zamieszkał w listopadzie 1919 roku w opuszczonym młynie koło Ronco. Po zakończeniu romansu na początku lipca 1920 roku ponownie wpadł w morfinizm i został aresztowany w Bellinzona. Po próbie samobójczej trafił do placówki dla obłąkanych w Bernie, skąd uciekł 29 lipca dzięki pomocy Elisabeth von Ruckteschell. Następnie przebywał w klinice psychiatrycznej „Burghölzli”.

Po odbytym wolontariacie w badeńskiej gazecie „Neue Freie Presse” pisał dla „Badener Tagblatt” i „Neue Zürcher Zeitung”. W latach 1921–23 służył we francuskiej Legii Cudzoziemskiej, a potem był robotnikiem w ogrodnictwie. W kwietniu 1923 roku udał się do Paryża, gdzie pracował jako pomywacz w „Grand Hôtel Suisse”. We wrześniu zwolniono go z powodu kradzieży, po czym wyjechał do Belgii, gdzie do września 1924 roku pracował jako górnik w kopalni węgla kamiennego. Ponownie zaczął używać morfinę, w wyniku czego podjął czwartą próbę samobójczą podcinając sobie żyły. Trafił do szpitala w Charleroi, gdzie po wyzdrowieniu pracował jako pielęgniarz. W trakcie delirium morfinowego wzniecił 5 września pożar w pokoju i został skierowany do zakładu dla psychicznie chorych w Tournai. W maju 1925 roku przeniesiono go do centrum psychiatrycznego w Münsingen w Szwajcarii. W czerwcu trafił do więzienia i zakładu pracy w Witzwil. Tam podjął ponownie działalność literacką i napisał kilka krótkich historii. 16 grudnia w celi usiłował kolejny raz popełnić samobójstwo, tym razem chciał się powiesić. Po zwolnieniu z Witzwil pracował od czerwca 1926 do marca 1927 roku jako pomocnik ogrodnika w Liestal. Z powodu kradzieży opium w aptece trafił w 1927 roku do więzienia. Ponownie skierowano go na terapię odwykową w Münsingen. Po zwolnieniu w kwietniu 1928 roku został pomocniczym ogrodnikiem w Riehen, następnie w Bazylei, gdzie pracował do grudnia. Razem z ówczesną towarzyszką życia Beatrix Gutekunst zamieszkał w Winterthur. Początkiem 1929 roku bezskutecznie zabiegał o zniesienie ustalonej nad nim kurateli. Znowu uzależnił się od morfiny i początkiem 1930 roku kolejny raz przebywał w Münsingen.

Friedrich Glauser w szkole ogrodniczej w Oeschberg, 1930
Friedrich Glauser w szkole ogrodniczej w Oeschberg, 1930.
Źródło: Wikimedia Commons

Od 1930 do 1931 roku kształcił się w szkole ogrodniczej w Oeschbergu koło Koppigen. Próba opublikowania powieści Gourrama o Legii Cudzoziemskiej nie powiodła się i koniec z końcem wiązał jedynie dzięki felietonom. W styczniu 1932 roku próbował jako dziennikarz i pisarz zapuścić korzenie w Paryżu, dokąd przybył z Beatrix Gutekunst. W tym czasie poznał książki Georges'a Simenona (1903–1989) i jego komisarza Maigret, co wpłynęło decydująco na stworzenie postaci wachmistrza Studera. Początkiem wiosny pojawiły się pierwsze trudności finansowe i wrócił do narkomanii, sięgając po opium. W maju odwiedził ojca w Mannheim, ponownie sfałszował tam receptę, został uwięziony i trafił do aresztu śledczego. Ojciec Charles Pierre Glauser wniósł o dożywotnie internowanie syna. Friedrich Glauser ponownie trafił do Münsingen i rozstał się z Beatrix Gutekunst.

W klinice w Münsingen poznał we wrześniu 1933 roku pielęgniarkę Berthe Bendel, która stała się dla niego ostoją życiową. Ostatnie lata wspólnego życia spędzili we Francji i Włoszech. Po kolejnym fałszerstwie recepty w marcu 1934 roku przenieiono go do kliniki psychiatrycznej w Waldau. We wrześniu 1934 roku przeniesiono go do otwartej kolonii „Anna Müller” w Münchenbuchsee. Uskrzydlony przyznaną nagrodą w wysokości 500 franków za opowiadanie Sie geht um (1934) w konkursie ogłoszonym przez „Schweizer Spiegel” stworzył plan powieści kryminalnej Der Tee der drei alten Damen (Herbata trzech starych dam). W maju 1935 r. zaczął pisać pierwszą powieść kryminalną Schlumpf Erwin Mord (Morderstwo Erwina Schlumpfa), którą ukończył już w sierpniu. W grudniu rozpoczął pracę nad drugą powieścią Die Fieberkurve (Krzywa temperatury), której akcja toczy się w środowisku Legii Cudzoziemskiej. 18 maja 1936 roku zwolniono Glausera z kliniki w Waldau. Ze swoją towarzyszką życia Berthe Bendel chciał teraz zamieszkać w Angles koło Chartres, aby tam prowadzić małe gospodarstwo i pisać. Jako warunek do tego musiał 21 kwietnia złożyć pisemne oświadczenie o dobrowolnym powrocie do placówki leczniczej w przypadku ewentualnego powrotu do narkomanii.

1 czerwca 1936 roku przybył z Berthe Bendel do Chartres, skąd udali się do małej miejscowości Angles. Tam z biegiem czasu prysł sen o wolności i samodzielności. Zniszczony mały domek i otaczający go skrawek ziemi były w stanie ruiny, więc trudno było pomyśleć o mieszkaniu tutaj. W następnych miesiącach para utrzymywała się z uprawy roli i z felietonów Glausera pisanych dla szwajcarskich gazet i czasopism. Początkiem grudnia ukazała się powieść Morderswro Erwina Schlumpfa jako pierwsza wydana drukiem książka Friedricha Glausera. Po tej publikacji Glausera często nazywano „pierwszym niemieckojęzycznym autorem powieści kryminalnych”, chociaż już w 1932 roku Carl Albert Loosli (1877–1959) opublikował powieść kryminalną Die Schattmattbauern. W styczniu 1937 ukazała się kolejna książka Matto regiert (Matto u władzy).

W marcu 1937 roku zrezygnował z dalszej dzierżawy gospodarstwa i razem z Berthe wyjechał do La Bernerie-en-Retz w Bretanii. W maju otrzymał zamówienie od wydawnictwa „Schweizerischer Beobachter” na kolejną powieść z wachmistrzem Studerem (Die Speiche). Krótki termin w jakim miała powstać powieść oraz prace związane z nowym opracowaniem Die Fieberkurve, Gourrama i Der Chinese spowodowały, że ponownie sięgnął po opium, co spowodowało, że po ukończeniu powieści Die Speiche musiał od 17 do 25 lipca być na odwyku w prywatnej klinice „Les Rives de Prangins” nad Jeziorem Zuryskim. W grudniu przygotowywana na konkurs pisarski powieść Der Chinese (Chińczyk) była praktycznie gotowa; brakowało jedynie zakończenia. Jednak w czasie podróży pociągiem z Marsylii do Collioure Glauser i Berthe Bendel zostali okradzeni; łupem złodziei padła także teczka ze skryptem konkursowej powieści, wszystkie plany i notatki. W Collioure zaczął Glauser na nowo pisać powieść Der Chinese, wspierając się przy tym opium.

Friedrich Glauser i Berthe Bendel w La Bernerie, lato 1937
Friedrich Glauser i Berthe Bendel w La Bernerie, lato 1937.
Źródło: Wikimedia Commons

Od 4 lutego do 17 marca 1938 roku przebywał w klinice psychiatrycznej „Friedmatt” w Bazylei. Tam 15 lutego podczas terapii insulinowej stracił przytomność i w łaźni uderzył tyłem głowy o posadzkę. W wyniku upadku nastąpiło pęknięcie podstawy czaszki i ciężkie uszkodzenie mózgu. 23 lutego wyrzeczenia, starania i ofiara Glausera zostały wynagrodzone pierwszym miejscem za powieść Der Chinese w konkursie Schweizerischer Schriftstellerverein oraz związaną z tym nagrodą pieniężną w wysokości 1.000 franków szwajcarskich. W czerwcu przeprowadził się z Berthe Bendel do Nervi koło Genui. Od jesieni 1938 roku zaczęły Glausera nękać nowe problemy w Nervi: planowany ślub z Berthe Bendel odwlekał się z powodu brakujących dokumentów oraz doskwierającego braku pieniędzy. W przededniu planowanego ślubu Friedrich zmarł 8 grudnia 1938 roku podczas kolacji z przyszłą żoną. Śmierć zakończyła jego marzenie o napisaniu wielkiej powieści szwajcarskiej, do której dotychczasowe powieści kryminalne stanowiły zaledwie wprawki pisarskie. Miejscem jego odpoczynku okazał się cmentarz Manegg w Zurychu.

 

Dzieła (wybór)

  • Wachtmeister Studer (Wachmistrz Studer, tłum. Jan Goślicki (1937–2006). Morgarten, Zürich 1936
  • Matto regiert (Matto u władzy, tłum. Jan Goślicki (1937–2006)). Jean Christophe, Zürich 1936
  • Die Fieberkurve (Krzywa temperatury). Morgarten, Zürich 1938
  • Der Chinese. Wachtmeister Studers dritter Fall. (Chińczyk. Trzecia sprawa wachmistrza Studera). Morgarten, Zürich 1939
  • Gourrama. Ein Roman aus der Fremdenlegion (Gourrama. Powieść z Legii Cudzoziemskiej). Schweizer Druck- und Verlagshaus, Zürich 1940
  • Der Tee der drei alten Damen (Herbata trzech starych dam). Morgarten, Zürich 1941
  • Krock & Co. Wachtmeister Studers vierter Fall (Krock & Co. Czwarta sprawa wachmistrza Studera. Morgarten, Zürich 1941
  • Beichte in der Nacht. Gesammelte Prosastücke (Spowiedź w nocy. Zebrane utwory prozą). Artemis, Zürich 1945

Linki