Adolf Traugott von Gersdorff


Adolf Traugott von Gersdorff (ur. 20 marca 1744 r. w Niederrengersdorfie (Górne Łużyce); zm. 16 czerwca 1807 r. w Meffersdorfie (obecnie Pobiedna na Dolnym Śląsku)) - górnołużycki posiadacz dóbr rycerskich (niem.Rittergut), przyrodnik i współzałożyciel Górnołużyckiego Towarzystwa Nauk (niem. Oberlausitzische Gesellschaft der Wissenschaften). (wyznania ewangelickiego)

Adolf Traugott von Gersdorff
Adolf Traugott von Gersdorff.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia


Ojciec Karl Ernst (1689-1745), pan na Eckersdorfie (pol. Bożkowice), Niederrengersdorfie (kupione w 1727), saksoński pułkownik, syn Christopha Gottloba (1653-1731), pana na Gersdorfie (kupione w 1684), saksońskiego pułkownika i Kathariny Magdaleny von Theler; matka Eleonore (1708-69), córka Samuela Freiherra von Richthofena (1656-1721), pana na Hartmannsdorfie; przybrany ojciec od 1751 r. Karl August von Gersdorff (1705-87, kuzyn ojca, saksoński generał piechoty i minister; wujek ze strony ojca Wolf Adolph (1683-1749), saksoński generał-major i inspektor kawalerii; ciotka Johanna Charlotte von Gersdorff (1688-1729), poetka i autorka pieśni Ich bin zum Leiden wohl geboren; - ożenił się w Bautzen (pol.Budziszyn) w 1770 r. z Rahel Henriette von Metzradt (ok 1740-1820); bezdzietny.

Życiorys


Gersdorff miał kilku prywatnych nauczycieli, w latach 1762-1763 chodził do Gymnasium Augustum w Görlitz. W latach 1763-1767 r. studiował na uniwersytecie w Lipsku filozofię i literaturę u Christiana Fürchtegotta Gellerta, historię u Johanna Augusta Ernestiego, fizykę eksperymentalną u Johanna Heinricha Wincklera i botanikę i ekonomię u Johanna Christiana Daniela von Schrebera. W 1767 r. uzyskał tam tytuł magistra. W 1776 r. uniwersytet w Wittenberdze nadał mu tytuł doktora z zakresu meteorologii, geografii i mineralogii.

Już w 1765 r. udał się w podróż po Saksonii, aby zdobyć wiedzę krajoznawczą i ekonomiczną o odziedziczonych dobrach rycerskich w Górnych Łużycach i rozpocząć ich modernizację. Dwa lata później nastąpiło położenie kamienia węgielnego pod budowę rezydencji w Meffersdorfie (niem. Unięcice), która służyła mu do gromadzenia obszernych zbiorów (minerały, mchy i porosty, maszyny fizyczno-elektryczne i medyczno-elektryczne). Jako posiadacz ziemski starał się zgodnie z ideami pietystycznymi Nikolausa Ludwiga von Zinzendorfa o zniesienie pańszczyzny. W latach 1779-1780 jako jeden z pierwszych posiadaczy ziemskich na Górnych Łużycach, zwolnił swoich poddanych od osobistego poddaństwa. Gersdorff ufundował liczne instytucje dobroczynne i po śmierci Gellerta przejął opiekę nad jego studentami.

W 1779 r. razem z Karlem Gottlobem von Antonem założył Górnołużyckie Towarzystwo Nauk (niem. Oberlausitzische Gesellschaft der Wissenschaften), które wyposażone we własny organ wydawniczy, stanowiło prowincjonalną akademię popularyzującą różne dziedziny nauki, ale z biegiem XIX wieku przyjęło charakter lokalnego, ojczyźnianego stowarzyszenia historycznego. Gersdorffa udział w życiu naukowym tego Górnołużyckiego Towarzystwa Nauk koncentrował się na badaniach i publikacjach z zakresu następujących dziedzin: obserwacje astronomiczne i meteorologiczne, określanie wysokości barometrycznej śląskich i łużyckich gór, fizyka eksperymentalna, zbadanie energii błyskawicy i wprowadzenie odgromnika na Górnych Łużycach, zastosowanie elektryczności w medycynie, ekonomiczne wykorzystanie rodzimych i zbadanie całej mineralogii. Studiom geologicznym i mineralogicznym służyły w latach 1767-1801 rozległe podróże po Europie Środkowej. Wszystkie podróże udokumentowane zostały w wydawanym czasopiśmie i stanowią znakomite źródło historii kultury i nauki w okresie Goethego.

Gersdorff był członkiem Gesellschaft Naturforschender Freunde w Berlinie, członkiem nadzwyczajnym Societät der Bergbaukunde we Freibergu, jak również członkiem honorowym Jenaer Mineralogische Gesellschaft. Jego zbiory mineralogiczne były ok. 1800 r. jednymi z trzech największych niemieckich zbiorów prywatnych, obok zbiorów mineraloga Abrahama Gottloba Wernera (1749-1817) i Johanna Wolfganga von Goethego. W 1801 r. podarował swoje zbiory, bibliotekę, aparaty oraz instrumenty Górnołużyckiemu Towarzystwu Nauk i stanowią one dzisiaj część zbiorów muzeum Kulturhistorisches Museum w Görlitz.

Adolf Traugott von Gersdorff zmarł 16 czerwca 1807 r. w wieku 63 lat w Pobiednej i został zgodnie z jego wolą pochowany na tutejszym cmentarzu.

Dzieła (wybór)


  • Versuch die Höhe des Riesengebirges, wie auch verschiedener anderen Bergee und Oerter durch barometrische Abmessungen zu bestimmen. 1772.
  • Anzeige der nothwendigsten Verhaltungsregeln bei nahen Gewittern. C. G. Anton, Görlitz 1789.
  • Über meine Beobachtungen der atmosphärischen Elektricität zu Meffersdorf in der Oberlausitz. C. G. Anton, Görlitz 1802.
  • Aussichten aus Hempels Baude nach Schlesien und der Lausitz. 1804.
  • Aussichten von der Riesenkoppe nach Böhmen, Lausitz, Schlesien und den umliegenden Gegenden. 1804.

Literatura


Linki