Gerhard Marcks

Gerhard Marcks (ur. 18 lutego 1889 w Berlinie; zm. 13 listopada 1981 w Burgbrohl) – niemiecki rzeźbiarz, grafik, w latach 1919–25 nauczyciel w Bauhausie w Weimarze i od 1925 kierownik klasy rzeźbiarstwa w Burg Giebichenstein Kunsthochschule w Halle. W 1933 roku został zwolniony przez nacjonalistów, którzy wiele jego prac pokazali w 1937 roku podczas wystawy „sztuki zdegenerowanej” („Entartete Kunst“). (wyznanie ewangelickie)

Gerhard Marcks z prezydentem Republiki Federalnej Niemiec Helmutem Schmidtem (1977). Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Hermann (1832–1912), handlarz zbożem w Berlinie, syn Ferdinanda (1804–84) z Drawska Pomorskiego (wówczas niem. Dramburg), tajnego radcy kancelarii w Berlinie i Friederike Louise Volmar;
• Matka: Marie (1853–1906), córka właściciela majątku ziemskiego Heinricha Gottlieba Nordmanna (1818–95) i Wilhelmine Eltze;
• Kuzyn: Erich Marcks (1861–1938), historyk;
• Żona: od 1914 Maria (1886–1983), córka tajnego radcy sanitarnego Carla Schmidtleina (1852–1917) i Idy Hammacher;
• Dzieci: 2 synów (jeden poległ na wojnie) i 3 córki;

Życiorys i twórczość

Po zdaniu matury Gerhard Marcks zaczął jako samouk uczyć się rzeźbiarstwa. W latach 1908–12 pracował razem z Augustem Gaulem, Georgiem Kolbe i Richardem Scheibe we wspólnym atelier. Do grona jego przyjaciół należał też architekt Walter Gropius. Parał się również porcelaną, ceramiką i wykonał kilka rzeźb zwierząt, które seryjnie były produkowane w fabryce porcelany Unterweißbacher Werkstätten für Porzellankunst i manufakturze w Miśni. W 1914 roku ozdobił reliefami koloński budynek pierwszej wystawy (Kölner Werkbundausstellung) Niemieckiego Związku Twórczego (niem. Deutscher Werkbund).

Końcem 1914 roku Gerhard Marcks wrócił ranny z wojny i powierzono mu zaopiekowanie się grobami wojennymi w Prusach Wschodnich. W 1918 roku wrócił do Berlina. W sztuce, podobnie jak wielu z jego pokolenia, przez zajmowanie się ekspresjonizmem i gotykiem starał się teraz stworzyć wyraz artystyczny nowej duchowości. Luźno był związany ze stowarzyszeniami artystycznymi Sturm i Grupa Listopadowa (Novembergruppe). Bruno Traut zatrudnił Gerharda Marcksa jako nauczyciela rysunku do Kunstgewerbemuseum, a Walter Gropius powierzył mu w 1919 roku utworzenie warsztatu ceramicznego w założonej przez niego uczelni artystyczno-rzemieślniczej Bauhaus w Weimarze. Mając do dyspozycji skromne środki urządził razem z garncarzem Maxem Krehanem jako mistrzem warsztatowym i jego uczniami Otto Lindigiem, Theodorem Boglerem i Marguerite Friedländer-Wildenhain warsztat w stajni dla koni w starych zabudowaniach zamkowych. Na podstawie tego rzemiosła, wierny pierwszemu manifestowi Gropiusa, opracował formę naczynia, która łączy elementarną grecko-archaiczną wazę z turyngską tradycją garncarska. Odtąd traktował zawsze tradycję w wyraźnym odniesieniu do jej pochodzenia i korzeni. Zdecydowanie przeciwstawiał się propagowanej współzależności sztuki i techniki, i ostatecznie w 1925 roku rozstał się z Bauhausem i jego zasadami. Teraz stworzył przede wszystkim rzeźby wykonane w większości z drewna lub gliny, jak również około 125 drzeworytów.

15 września 1925 roku  Gerhard Marcks został nauczycielem rzeźbiarstwa w Kunstschule Burg Giebichenstein w Halle, dokąd podążyło też za nim z Bauhausu wielu uczniów i nauczycieli. Odbył podróże do Paryża, Włoch i Grecji. W 1928 roku otrzymał nagrodę Villa–Romana. Po powołaniu Paula Thierscha do Technische Hochschule (Wyższa Szkoła Techniczna) w Hanowerze był od 1928 roku dyrektorem komisarycznym w Kunstschule Burg Giebichenstein, a później zastępcą dyrektora (ponieważ nie odpowiadała mu rola urzędnika).

Z powodu występowania w obronie zwalnianych nauczycieli pochodzenia żydowskiego został zwolniony przez nacjonalistów w 1933 roku. Przeprowadził się do Niehagen, obecnie dzielnica Ahrenshoop w Meklemburgii, a od 1939 roku pracował w Berlinie. W 1943 roku, w czasie bombardowania, jego berlińskie atelier uległo zniszczeniu wraz ze znajdującym się w nim rzeźbami. W 1937 roku nacjonaliści skonfiskowali 86 rzeźb Gerharda Marcksa i kilka z nich zaprezentowali w czasie wystawy poświęconej „sztuce wynaturzonej” („Entartete Kunst“) w Monachium. W następującym po tym wydarzeniu okresie nie otrzymywał publicznych zleceń.

Po wojnie uczył od 1946 roku w Landeskunstschule w Hamburgu, a od 1950 pracował jako niezależny rzeźbiarz w Kolonii, gdzie miasto dało mu do dyspozycji atelier w Müngersdorf. Tutaj powstało szereg rzeźb na zamówienia kościołów, uniwersytetów i szkół, w których znalazły odzwierciedlenie odbyte podróże do Afryki, USA, Meksyku i oczywiście Włoch oraz Grecji. Od 1955 roku był członkiem Akademii Sztuk w Berlinie. Od połowy lat 50-tych XX wieku coraz bardziej szerzyła się sztuka abstrakcyjna i rzeźby Marcksa stawały się mniej popularne. Jego rzeźba Orfeusz stanowiła wezwanie do zwrotu ku sztuce europejskiej i jej początkom w Grecji. Od 1960 roku często przebywał we własnym letnim domu na wyspie Egina, a od 1970 roku w Eifel, gdzie pastelami z zamiłowaniem malował pejzaże. Z okazji igrzysk olimpijskich w 1972 roku w Monachium wykonał rewers medalu zwycięzcy olimpijskiego, na którym przedstawił mitologicznych bliźniaków Kastora i Polideukesa.

Społeczność świętych na fasdzie kościoła św. Katarzyny w Lubece. Źródło: Wikimedia Commons

Gerhard Marcks zmarł 13 listopada 1981 roku. Grób Marcksa znajduje się na cmentarzu Ohlsdorf w Hamburgu.

Do grona przyjaciół Gerharda Marcksa należeli m.in. Waldemar Grzimek, Ernst Barlach, Oskar Schlemmer, Lyonel Feininger, Charles Crodel, Ludwig Kaspar i Wilhelm Nauhaus.

Gerhard Mercks kontynuował tradycje berlińskiej szkoły rzeźbiarstwa Caela Schlütera, Schadowa, Raucha, Hildebranda i Gaula. Jego prace nacechowane są kilkoma okresami twórczości, w których zwracał się ku różnorodnym nurtom stylistycznym. Do najwybitniejszych dokonań artystycznych Marcksa należą figury wykonane na fasadzie kościoła św. Katarzyny w Lubece (1947, które rozpoczął przed 1933 rokiem Ernst Barlach), Łódź Charona (1951, upamiętniająca ofiary bombardowań Hamburga), dwuskrzydłowe drzwi wejściowe z brązu dla klasztornego kościoła Najświętszej Marii Panny (Unser Lieben Frauen) w Magdeburgu (1975/76. Marcks otrzymał wiele wyróżnień i nagród m.in. Medal im. Goethego Miasta Frankfurt nad Menem (1949) i order Pour le mérite (1952).

Dzieła (wybór)

 

Wół i koń (1928, most Giebichensteinbrücke w Halle)

Dwaj przyjaciele (1936, Kunsthalle Mannheim, Skulpturengarten).

Freja (1950, Duisburg)

Wielki Adam (1953, w Grugapark w Essen)

Muzykanci z Bremy (1953, przed ratuszem w Bremie)

Albertus Magnus (1956, uniwersytet w Kolonii)

Spętany (1963/64, Kunsthalle Dominikanerkirche w Osnabrück. Pomnik poświęcony ofiarom walki o prawdę i wolność)

Gaja (1965, Stollwerk Passage, Kolonia)

Wołający (1967, promenada Schlachte w Bremie)

 

Miejsce pamięci w Mülheim poświęcone ofiarom pierwszej i drugiej wojny światowej (1968, Mülheim an der Ruhr)

Fortuna (przed Deutsche Bundesbank w Dortmundzie)

 

Medal zwycięzcy Letnich Igrzysk Olimpijskich 1972 w Monachium, rewers zaprojektowany przez Gerharda Marksa

Literatura

• Martina Rudloff: Gerhard Marcks: Das plastische Werk. Propyläen-Verlag. Frankfurt am Main u. a. 1977, ISBN 3-549-06620-1.
• Rudloff, Martina, "Marcks, Gerhard" w: Neue Deutsche Biographie 16 (1990), s. 125-127; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118577573.html#ndbcontent

Linki

• Prace Gerharda Marcksa i o nim w Deutsche Digitale Bibliothek (online).