Johann Gerhard

Johann Gerhard (ur. 17 października 1582 w Quedlinburgu; zm. 17 sierpnia 1637 w Jenie) – niemiecki teolog uważany za wybitnego przedstawiciela ortodoksji luterańskiej.

Johann Gerhard
Johann Gerhard.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Bartholomäus (1554–98), rajca miejski;
  • Matka: Margareta z domu Bernd (1556–1624);
  • Brat: Andreas (1580–1623), doktor prawa;
  • Żona: 1) od 19 września 1608 Barbara z domu Neumeier (zm. 1611), 2) od 1 marca 1614 Marie z d. Mattenberg (1591–1660);
  • Dzieci: 6 synów i 4 córki z 2) małżeństwa;

Życiorys i twórczość

W wieku 14 lat Johann Gerhard ciężko zachorował i pod wpływem działającego w rodzinnym mieście teologa Johanna Arndta postanowił życie poświęcić Bogu. Od 1599 roku studiował filozofię i teologię na uniwersytecie w Wittenberdze u Leonharda Huttera i Salomona Gesnera. Jednak pod wpływem krewnego Andreasa von Rauchbara (1559–1602) poświęcił się medycynie. Dopiero po jego śmierci kontynuował od 1603 roku studia teologiczne na uniwersytecie w Jenie u Georga Myliusa. Po uzyskaniu tytułu magistra w 1603 roku zaczął w Jenie prowadzić wykłady z filozofii, a później także z teologii. W 1604 roku przeniósł się na uniwersytet w Marburgu. Wiosną 1605 roku rozpoczął podróż naukową po Niemczech. Po wprowadzeniu przez landgrafa Hesji-Kassel Maurycego (1572–1632) na uniwersytecie w Marburgu kalwinizmu Johann Gerhard wrócił we wrześniu 1605 roku do Jeny. W następnym roku uzyskał tytuł doktora teologii i jako superintendent udał się na dziewięć lat do Heldburga. W 1615 roku został generalnym superintendentem w Coburgu, gdzie wprowadził nowy porządek kościelny dla księstwa Saksonii-Coburg i wizytację tamtejszych kościołów. W lecie 1616 roku został profesorem teologii na uniwersytecie w Jenie, którego rektorem był cztery razy w semestrach zimowych (1617, 1623, 1629, 1635).

Johann Gerhard zmarł 17 sierpnia 1637 roku i pochowany został w kościele miejskim św. Michała (Stadtkirche St. Michael) w Jenie.

Pisma

Johann Gerhard należał do najwybitniejszych przedstawicieli tzw. staroprotestanckiej ortodoksji luterańskiej. Jako ortodoksyjny teolog był przede wszystkim dogmatykiem i polemistą. Był pod silnym wpływem Johanna Arndta, którego mistycyzm silnie wniknął do Kościoła luterańskiego. Da się to szczególnie zauważyć w młodzieńczym piśmie Meditationes sacrae ad veram pietatem excitandam, które jest zbiorem pobożnych rozważań opartych częściowo na Piśmie Świętym, a częściowo na pismach Augustyna z Hippony, Anzelm z Canterbury, Bernarda z Clairvaux i Tomasza z Kempis. Praca ta doczekała się wielu wydań i została przetłumaczona prawie na wszystkie języki europejskie.

Jako polemista Gerhard zwrócił się przeciwko Rzymowi w piśmie Confessio catholica (pełny tytuł Doctrina catholica et evangelica, quam ecclesiae Augustanae Confessioni addictae profitentur, ex Romano Catholicorum scriptorum suffragiis confirmata, Jena 1634–37), w którym stanął w obronie Wyznania augsburskiego na podstawie pism katolickich pisarzy i przedstawił Kościół protestancki jako prawdziwie katolicki. Gerhard unikał jednak ostrych ataków na Georga Calixta, przeciwko któremu skierowany był cały zapał luterańskich ortodoksji (tzw. spór synkretyczny).

Chociaż w ortodoksji egzegeza ustępowała dogmatyce, napisał kilka pism egzegetycznych Commentarius in harmoniam historiae evangelicae de passione Christi (1617), Harmonia Evangelistarum Chemnitio Lyseriana a Joanni Gerhardo continuata et iusto commentario illustrata (1626), Comment, super priorem D. Petri epistolam (1641), Genesis (1637) i Deuteronomy (1658). W dziele Loci theologici, cum pro adstruenda veritate tum pro destruenda quorumvis contradicentium falsitate per theses nervose solide et copiose explicati Gerhard przedstawił dogmatykę luterańską. W 1653 roku jego syn, Johann Georg Gesner, opublikował jego pismo Patrologia sive de primitivae Ecclesiae Christianae Doctorum vita ac lucubrationibus, w którym pierwszy raz pojawiło się pojęcie „patrologia” jako określenie nauki Ojców Kościoła.

Dzieła (wybór)

  • Meditationes sacrae ad veram pietatem excitandam. 1606.
  • Loci theologici, cum pro adstruenda veritate tum pro destruenda quorumvis contradicentium falsitate per theses nervose solide et copiose explicati. 9 tomów, 1610–1622 (najważniejsza dogmatyka ortodoksyjna).
  • Confessio catholica. 4 tomy, 1634–1637.
  • Harmonis Evangelistarum. 1626/1627.
  • Meditationes sacrae ad veram pietatem excitandam. 1606.
  • Exercitium pietatis quotidianum. 1612, 1615 (modlitewnik).
  • Methodus studii theologici. 1620.
  • Schola pietatis. 1622/1623.
  • Disputationes isagogicae. 1634.

Literatura

Artykuł jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.

Autor: Roman Penkała