Gerhard Friedrich Müller

Gerhard Friedrich Müller (także Fiodor Iwanowicz Miller; ur. 29 października 1705 w Herford, Westfalia; zm. 11/22.10.1783 w Moskwie) – niemiecki historyk, geograf, podróżnik, badacz Rosji nazywany „ojcem syberyjskiej historiografii”. (wyznanie ewangelickie)

Gerhard Friedrich Müller
Gerhard Friedrich Müller.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Thomas (1661–1720), od 1685 rektor gimnazjum w Herford, syn Nicolausa Mollera (1632–73), pastora w St. Petri w Soest i Anny Heinichen (1634–73), córki pastora z Soest;
  • Matka: Anna Maria (1666–1719), córka Gerharda Bode (Bodinus) (1620–97) z Lippstadt (Westfalen), prof. prawa, retoryki i języków orientalnych, później także teolog i superintendent w Rinteln i Christine Schreiber z Minden;
  • Brat: Heinrich Justus (1702–83), starszy nauczyciel (Oberlehrer) w gimnazjum akademickim w St. Petersburgu;
  • Żona: od 1742 N. N., wdowa po lekarzu niemieckim z Syberii;
  • Dzieci: 2 synów Carl, carski prokurator w wyższym sądzie krajowym oraz radca dworu i Jakub Fiedorowicz, carski premier-major.

Biografia i działalność

Gerhard Friedrich Müller, po ukończeniu gimnazjum kierowanego przez ojca, wstąpił w 1722 na uniwersytet w Rinteln. Od 1723 kontynuował studia w Lipsku, gdzie najbardziej interesowała go historia. Słuchał wykładów Gottscheda i pracował w bibliotece historiografa Johanna Burcharda Mencke. Dzięki pośrednictwu Menckego został adiunktem historyka Johanna Petera Kohla, który pracował dla rozbudowywanej Akademii Nauk w St. Petersburgu. Stanowisko objął w listopadzie 1725 roku. Początkowo uczył w gimnazjum przyłączonym do Akademii. W 1728 został pomocnikiem kierownika akademickiej kancelarii, Johanna Daniela Schumachera. Dzięki jego wstawiennictwu odbył w 1730/31 podróż edukacyjną do Anglii, Holandii i Niemiec, podczas której poznał liczne osobistości i instytucje naukowe. Po powrocie zaczął zajmować się rosyjską historią i założył niemieckojęzyczną serię Sammlung rußischer Geschichte, która ukazywała się w latach 1732-64 i publikowała prowadzone przez niego badania.

Po pierwszej wyprawie Vitusa Beringa przez Syberię w latach 1725–30, Müller dołączył w 1733 do tzw. drugiej wyprawy kamczackiej, w której uczestniczyli także botanik Johann Georg Gmelin i astronom Louis de l'Isle. Zakres pracy Müllera obejmował historię, archeologię, etnografię i geografię odwiedzanych terenów. Wyprawa trwała dla Müllera dziesięć lat (dla Gmelina jeszcze dłużej) i prowadziła przez Kazań i Tobolsk, wzdłuż Irtyszu do Ust-Kamienogorska. Przez Tomsk i kolejne miejscowości dotarła do Irkucka nad Bajkałem. Najdalej na wschód wysuniętym punktem dla Müllera był Jakuck, czyli nie dotarł na Kamczatkę. Dłuższy pobyt w kilku miejscach prowadził stopniowo do pogorszenia zdrowia podróżnika i w 1739 otrzymał zezwolenie na powrót do St. Petersburga. Podróż powrotna odbyła się częściowo inną drogą, przerwana była dłuższymi wycieczkami do Turuchanska i Berjosowa. W lutym 1743 przybył ponownie do stolicy.

Długoletnia podróż dostarczyła ogromną ilość materiałów badawczych, z których Müller tylko część mógł opracować. Najważniejszym rezultatem była Geschichte Sibiriens („Historia Syberii”), której z 23 tomów nawet połowy nie wydrukowano za życia podróżnika (w jego Sammlung russische Geschichte). Opracował tu zarówno obszerny materiał archiwalny, jak również przekazy ustne. 40 tomów obszernych spisów dokumentów jest dzisiaj częściowo jedynym istniejącym źródłem dotyczącym historii określonych obszarów Syberii, ponieważ samo archiwum już nie istnieje. Obok badań historycznych (m. in. historia podróży morskich wzdłuż wybrzeża rosyjsko-syberyjskiego) opisywał także geograficzne i gospodarcze problemy. Opis podróży Müllera nie został jednak opublikowany, ale ukazał się drukiem opis dokonany przez Gmelina. Także kwestie polityczne należały do zadania Müllera, co pokazuje jego rozprawa o okolicach rzeki Amur, w której idzie o zagwarantowanie rosyjskich roszczeń terytorialnych wobec Chin.

Gdy w 1747 dobiegła końca jego umowa z Akademią, rozważał powrót do Niemiec, ale podpisał nową umowę, która przyniosła mu oprócz znacznej poprawy uposażenia także nominację na rosyjskiego historiografa. Z powodu planowanej mowy o początku narodu rosyjskiego, który wywiódł ze skandynawskich wikingów Waregów, popadł w 1749 w niełaskę i z profesora został zdegradowany do adiunkta. Dwa lata później przywrócono mu poprzednie prawa, a od 1753 do 1765 kierował dodatkowo Geograficznym Oddziałem Akademii. Pod jego egidą powstała w latach 1754–58 mapa Nouvelle carte des découvertes faites par des vaisseaux russiens aux côtes inconnues de l'Amérique septentrionale (Nowa mapa odkryć dokonanych przez rosyjskie statki na nieznanych wybrzeżach Ameryki Północnej). W 1755 zaczął wydawać pierwsze w obszarze rosyjskojęzycznym czasopismo popularnonaukowe o nauce i sztuce Monatlichen Abhandlungen zu Nutzen und Zerstreuung. Po raz pierwszy w czasopiśmie publikowano w języku rosyjskim teksty antycznych autorów oraz współczesnych filozofów, naukowców i przedstawicieli oświecenia.

W 1762 Gerhard Friedrich Müller zyskał potężnego protektora w osobie carycy Katarzyny II. To przyczyniło się do zakończenia długotrwałych sporów z innymi członkami Akademii. Od 1764 pracował na zlecenie carycy nad projektem zakładania szkół w Rosji, co związane było z reformą oświaty i uniezależnieniem nauczania w Rosji od pozycji społecznej. Katarzyna II powołała go na dyrektora nowo założonego sierocińca w Moskwie. W marcu 1765 objął ostatecznie zaoferowane mu stanowisko i zamieszkał w Moskwie jako pierwszy członek Rosyjskiej Akademii Nauk. Jednak posada ta mu nie odpowiadała i po kolejnych petycjach został w 1766 kierownikiem archiwum kolegium spraw zagranicznych w Moskwie. W 1767 Akademia wybrała go jako jej przedstawiciela do powołanej przez Katarzynę II komisji ds. opracowania nowego kodeksu prawnego. W latach 1778–79 podróżował do kilku miast guberni moskiewskiej, zbierając materiał geograficzny. W 1783, dwa miesiące przed śmiercią, awansował na tajnego radcę.

Działalność Müllera stworzyła podstawy naukowej historiografii Rosji i Syberii. Gerhard Friedrich Müller był nestorem rosyjskiej archiwistyki i przyczynił się do poznania geografii i etnografii Syberii.

Pisma

  • Sammlung rußischer Geschichte. 1732–1764 (online).
  • Voyages from Asia to America: For completing the discoveries of the north west coast of America. To which is prefixed. A summary of the voyages made by the Russians on the frozen sea, in search of a north east passage. Serving as an explanation of a map of the Russian discoveries, published by the Academy of Sciences at Petersburgh. Translated from the high dutch of S.Muller, of the Royal Academy of Petersburgh. With the addition of three new maps; 1. A copy of part of the Japanese map of the world. 2. A copy of De Lisle's and Buache's fictitious map. And 3. A large map of Canada, extending to the Pacific Ocean, containing the new discoveries made by the Russians and French. By Thomas Jefferys geographer to His Majesty. Londyn, 1761 .
  • Allgemeine Historie der Reisen zu Wasser und Lande; oder Sammlung aller Reisebeschreibungen, welche bis itzo in verschiedenen Sprachen von allen Völkern herausgegeben worden, und einen vollständigen Begriff von der neuen Erdbeschreibung und Geschichte machen: Worinnen der wirkliche Zustand aller Nationen vorgestellet, und das Merkwürdigste, Nützlichste und Wahrhaftigste in Europa, Asia, Africa und America, in Ansehung ihrer verschiedenen Reiche und Länder; deren Lage, Größe, Grenzen, Eintheilungen, Himmelsgegenden, Erdreichs, Früchte, Thiere, Flüsse, Seen, Gebirge, großen und kleinen Städte, Häfen, Gebäude, u.s.w. wie auch der Sitten und Gebräuche, der Einwohner, ihrer Religion, Regierungsart, Künste und Wissenschaften, Handlung und Manufacturen, enthalten ist ; Mit nöthigen Landkarten nach den neuesten und richtigsten astronomischen Wahrnehmungen und mancherley Abbildungen der Städte, Küsten, Aussichten, Thiere, Gewächse, Kleidungen, und anderer dergleichen Merkwürdigkeiten, versehen / Zwanzigster Band. Leipzig, 1771.
  • Известие о дворянах российских. St.Petersburg 1790.
  • История Сибири, T. 1–2, Мoskwa 1937–41.
  • Сибирь XVIII в. в путевых описаниях Г.Ф. Миллера. Nowosybirsk 1996.

Literatura

Autor: Roman Penkała