Paul Gauguin

Eugène Henri Paul Gauguin (ur. 7 czerwca 1848 w Paryżu; zm. 8 maja 1903 w Atuona na wyspie Hiva Oa na Markizach, Polinezja Francuska) – malarz francuski, prekursor ekspresjonizmu, twórca szkoły z Pont-Aven (fr. École de Pont-Aven). Poza tym wykonywał ceramiki i drzeworyty. Znany stał się przede wszystkim dzięki obrazom namalowanym w Polinezji Francuskiej.

Wielu malarzy następnych generacji czerpało impulsy z dzieł Gauguina. Jego prace silnie wpłynęły na twórczość przedstawicieli nabizmu i symbolizmu. Malarze grup „Brücke” (Most) i „Blaue Reiter” (Błękitny Jeździec”) nie tylko podejmowali jego uproszczenia formy i subiektywną barwność, wielu z nich, podobnie jak Gauguin, szukało w sztuce kultur „prymitywnych” wzorców dla odnowy własnego malarstwa.

Odejście Paula Gauguina od naśladowania widzialnej rzeczywistości wskazało drogę, która ostatecznie prowadziła do abstrakcji, dlatego czasami, razem z Vincentem van Goghiem i Paulem Cézannem, uchodzi za jednego z ojców sztuki nowoczesnej.

Autoportret z żółtym Chrystusem, 1890–1891. Źródło: Musée d'Orsay, Paryż.

Rodzina

• Ojciec: Clovis Gauguin (1814–1851), dziennikarz w czasopiśmie „Le National”;
• Matka: Aline Marie Chazal (1825–1867), córka pisarki socjalistycznej Flory Tristan (1803–1844);
• Żona: od 1873 roku Mette-Sophie Gad (1850-1920);
• Dzieci: Émile (1874-1955), Aline (zm. 1897), Clovis, Jean-René (1881-1961, rzeźbiarz), Paul-Rollon (lub Pola) (1883-1961).

Biografia

Dzieciństwo i młodość

Paul Gauguin pochodził z rodziny francusko-peruwiańskiej. Jego ojciec Clovis Gauguin (1814–1851) był dziennikarzem, a matka Aline Marie Chazal (1825–1867) była córką pisarki socjalistycznej Flory Tristan (1803–1844), która właściwie nazywała się Flore Célestine Thérèse Henriette de Moscoso i była córką peruwiańskiego arystokraty Mariano de Tristána y Moscoso i francuski Anne-Pierre Laisnay. Po rewolucji lutowej w 1848 roku ojciec musiał opuścić Francję ze względów politycznych. W 1850 roku rodzina zamieszkała w Peru, gdzie matka Gauguina miała wpływowych krewnych. Po śmierci ojca, matka z dwojgiem dzieci – Paul i starsza siostra – żyła w Limie u jej wujka. Po wybuchu wojny domowej w 1853 roku w Peru matka wróciła do Francji.

Paul Gauguin uczęszczał w latach 1859–1862 do położonej w pobliżu Orleanu katolickiej szkoły z internatem „Petit séminaire de la Chapelle Saint-Mesmin”. Następnie uczył się w Paryżu w szkole przygotowawczej do marynarki handlowej, a po oblaniu egzaminu wrócił do Orleanu, aby ukończyć ostatni rok w tamtejszym liceum (obecne Lycée Pothier). W grudniu 1865 roku zaciągnął się na statek jako nowicjusz/pilot. Uzyskał stopień porucznika i zaokrętował się w 1866 roku na trzymasztowy statek „Chili”, którego był drugim porucznikiem. W ten sposób dotarł do Ameryki Południowej, Indii i przekroczył w wyprawie badawczej koło podbiegunowe. W 1868 roku odbył służbę wojskową we francuskiej marynarce wojennej na korwecie „Jérôme-Napoléon”. Brał udział w wojnie francusko-pruskiej w 1870 roku i uczestniczył w zdobyciu sześciu niemieckich statków. Po powrocie do Tulonu, opuścił marynarkę 23 kwietnia 1871 roku. Przez pewien czas pracował na giełdzie paryskiej jako makler.

Po śmierci matki opiekunem prawnym Gauguina został w 1867 roku kolekcjoner Gustave Arosa (1818–1883), który wprowadził go do kręgu impresjonistów. Dzięki niemu poznał dzieła Eugène'a Delacroix, Gustave'a Courbeta i Camille'a Corota. Zainspirowany ich pracami zaczął brać lekcje malarstwa. W 1874 roku poznał malarza Camille'a Pissarro i zobaczył pierwszą ekspozycję impresjonistów. W 1876 roku wystawił w Salonie Paryskim obraz Sous-bois à Viroflay, pejzaż namalowany w stylu szkoły z Barbizon. W latach 1879–1886 uczestniczył w pięciu ostatnich wystawach grupy impresjonistów, poznał licznych artystów impresjonistycznych, między innymi Edgara Degas, Pierre'a-Auguste Renoira i Édouarda Maneta, których obrazy zaczął kolekcjonować. W 1879 roku odwiedził Camille'a Pissarro w jego wiejskiej posiadłości, aby uczyć się malować w plenerze.

Początki malarstwa

Martwa natura z pomarańczami, 1881. Źródło: Musée d'Orsay, Paryż.

W 1882 roku Paul Gauguin zrezygnował z pracy maklera, aby poświęcić się nowej pasji, malarstwu. To jednak nie wystarczyło na życie i w 1883 roku wyjechał z rodziną do krewnych żony, do Kopenhagi, gdzie został przedstawicielem handlowym firmy tekstylnej. Praca ta jednak mu nie odpowiadała, wrócił do Paryża, aby malować, zostawiając rodzinę w Danii. Od stycznia do listopada 1884 roku mieszkał z rodziną w Rouen w Normandii, jednak już kilka miesięcy później żona z dziećmi wróciła do jej rodziny w Kopenhadze. Podczas tych dziesięciu miesięcy w Rouen, stworzył blisko czterdzieści obrazów, głównie widoków miasta i jego okolic. Końcem 1884 roku również Gauguin udał się do Kopenhagi. Nie powiódł się jego plan zaistnienia tam jako przedstawiciel firmy produkującej płótna żaglowe.

Po nieudanej wystawie swoich prac i ostrych sporach z rodziną, wrócił w końcu do Paryża i odtąd prowadził wędrowne życie i do końca życia borykał się z problemami finansowymi. Żył ze sprzedaży obrazów, z datków od znajomych, a przejściowo także z niewielkiego spadku. Pomimo rozstania z żoną, małżonkowie pozostawali w kontakcie listownym do jego śmierci.

Panama i Martynika

W 1886 roku przebywał przez trzy miesiące w bretońskiej wiosce rybackiej Pont-Aven, która stała się ulubionym miejscem spotkań artystów, określanych później szkołą z Pont-Aven. Prace Gauguina cieszyły się uznaniem kolegów, ale choć dużo pracował, nie zarabiał. Po powrocie do Paryża uczył się tworzyć ceramiki u Ernesta Chapleta. Jego pełne fantazji naczynia odzwierciedlają wpływ ceramiki prekolumbijskiej, którą poznał w dzieciństwie w Peru. Jednak i w tej dziedzinie nie odniósł sukcesu finansowego. Pod koniec roku poznał przez paryskiego handlarza dziełami sztuki Theo van Gogha jego brata Vincenta van Gogha.

Praczki w Pont-Aven, 1886. Źródło: Musée d'Orsay, Paryż

Jednym z powodów jego pobytu w Bretanii było poszukiwanie prostego i pierwotnego życia. Poszukiwanie to zaprowadziło go w 1887 roku do Panamy, gdzie podążył z przyjacielem Charles'em Lavalem. „[…] wyjeżdżam do Panamy, aby tam żyć jak dzikus”, napisał w liście do żony początkiem kwietnia 1887 roku. Rzeczywistość jednak go rozczarowała. Trudności finansowe zmusiły go do zatrudnienia się przy budowie Kanału Panamskiego. W czerwcu obaj malarze podróżowali na Martynikę. Początkowo Gauguin był zachwycony tamtejszą przyrodą. Lecz wkrótce zachorował na czerwonkę i malarię, co spowodowało, że w listopadzie musiał wrócić do Francji, gdzie powoli wyzdrowiał. Mimo tych trudności jego pobyt był sukcesem artystycznym, gdyż przywiózł stamtąd ponad dwadzieścia obrazów.

Nabizm i syntetyzm

Przez kolejne trzy lata Paul Gauguin krążył między Paryżem a Bretanią. Tam stał się obiektem zainteresowania małej grupy artystów, z których część stała się później znana jako nabiści. W liście z 1888 roku do Émile'a Schuffeneckera wyraził swoje credo artystyczne: „Jedna rada, nie kopiuj natury, sztuka jest abstrakcją, bierz ją z natury wcześniej marząc i myśl bardziej o tworzeniu niż o efekcie. Jest to jedyny sposób, aby wznieść się do Boga, robiąc to, co zrobił nasz Boski Mistrz, tworząc.”

 

Wizja po kazaniu (Walka Jakuba z aniołem), 1888.
Źródło: National Galleries of Scotland, Edynburg

 

Żółty Chrystus, 1889.
Źródło: Albright-Knox Art Gallery, Buffalo (N Y.)

Pod wpływem nowatorskiego podejścia malarza Émile'a Bernarda, styl Paula Gauguina ewoluował: stał się bardziej naturalny i bardziej syntetyczny. Szukał teraz inspiracji w sztuce egzotycznej, średniowiecznych witrażach, grafikach japońskich, aby namalować dzieła nowoczesne, które są duchowo naładowane znaczeniami. W tym samym 1888 roku w Pont-Aven namalował obraz „Wizja po kazaniu” (fr. La Vision après le sermon lub „Walka Jakuba z aniołem” –fr. La Lutte de Jacob avec l'ange), który stał się środkiem do przedstawienia „zbiorowej halucynacji”. Poprzez prostotę połączył styl i temat modlitwy, który był ważny dla malarzy od czasów renesansu. Gauguin potraktował jednak temat w inny sposób, nie przedstawił kobiet w bardzo znaczących pozycjach, gdyż widać tylko nieliczne kobiety modlące się. Uproszczenie form, zastosowanie płaskich barwnych plam, odrzucenie tradycyjnej perspektywy, rezygnacja z światłocieni i zdecydowanych konturów (cloisonizm lub kluazonizm) stały się cechami, stworzonego przez Paula Gauguina i Émile'a Bernarda, nowego nurtu jakim był syntetyzm. Przykładem syntetyzmu jest też obraz „Żółty Chrystus” (fr. Le Christ jaune) z 1889 roku, uznawany też za jedno z największych dzieł symbolizmu.

Gauguin i van Gogh

Alyscamps, 1888.. Źródło: Musée d'Orsay, Paryż

W październiku 1888 roku przyjął propozycję Vincenta van Gogha i udał się na południe Francji, do Arles, aby tam wspólnie z nim pracować. Namalowali tam serię obrazów na temat nekropolii Alyscamps, portrety, pejzaże i martwe natury. Gauguin namalował też portret van Gogha „Van Gogh malujący słoneczniki”. Gdy van Gogh zobaczył portret stwierdził: „To ja, kiedy oszalałem”. Wprawdzie Paul Gauguin twierdził, że nie chodziło mu o realistyczne podobieństwo, ale wspaniale przedstawił sam akt malowania.

Związek Vincenta van Gogha i Paula Gauguina zakończył się dwa miesiące później z niewyjaśnionych przyczyn, a po jednym ze sporów van Gogh obciął sobie 23 grudnia 1888 roku część ucha. Nie mogąc znieść tej trudnej sytuacji, Gauguin wrócił do Paryża.

Życie w Polinezji Francuskiej

Pod koniec lat 80-tych Paul Gauguin zaczął rozważać wyjazd do tropików, aby tam żyć i malować. W grę wchodziły Madagaskar i Tahiti, ostatecznie zdecydował się na Tahiti. Według jego wyobrażeń Tahiti było egzotycznym rajem, gdzie nie trzeba pracować i można prowadzić pierwotne, szczęśliwe i prawie bez kosztów życie. Dość udana aukcja jego obrazów pozwoliła zebrać środki na podróż i w kwietniu 1891 roku Gauguin wyruszył na Tahiti. Po przybyciu tam stwierdził, że rzeczywistość nie zgadzała się z jego oczekiwaniami. Chrystianizacja, handel i władze kolonialne spowodowały, że ludność rodzima w stolicy Papeete żyła w biednych chatach z blachy falistej, zachodnie ubiory zastąpiły tradycyjne stroje, a religia i tradycja były stłumione przez misjonarzy. Aby uciec od cywilizacji europejskiej wynajął chatę w wiosce Mataiea, oddalonej 40 km od Papeete. Tam żył z 13-letnią Tahitanką Téha'amana (zwana także: Tehura), która często była również jego modelką. Namalował liczne obrazy z motywami tahitańskimi. Nie odzwierciedlają one jednak Tahiti, które otaczało Gauguina, ale kolorowy, egzotyczny świat, o którym marzył. Zaczął też pracować nad wydaną w 1897 roku książką „Noa Noa”, do której wykonał ilustracje. W tym opisie własnego życia na Tahiti pomieszał swoje przeżycia ze zmyśleniami.

Wioska bretońska w śniegu, 1894. Źródło: Musée d'Orsay, Paryż

Początkiem 1892 roku Paul Gauguin zaczął pluć krwią i trafił do szpitala w Papeete, który wkrótce opuścił z braku pieniędzy. Do problemów zdrowotnych doszły także finansowe. W tej sytuacji postanowił wrócić do Francji, licząc, że dzięki namalowanym na Tahiti 66 obrazom dokona się przełom w jego karierze malarskiej. W sierpniu 1893 roku przybył do Paryża, gdzie wkrótce odbyła się wystawa jego obrazów. Prace te były chwalone przez przyjaciół malarza i grupę pisarzy, ale z kolei spotkały się z niezrozumieniem i wyśmianiem ze strony szerokiej publiczności.

Mały spadek umożliwił Gauguinowi wynajęcie w 1894 roku małego atelier, które egzotycznie udekorował i w którym zamieszkał z kobietą o mieszanym pochodzeniu etnicznym. 5 maja 1894 roku w bretońskiej miejscowości Concarneau złamał kość piszczelową, co było przyczyną jego utykania, używania laski i chronicznego bólu: regularnie zażywał laudanum (nalewka z opium). Po powrocie do Paryża odkrył, że jego kochanka wyczyściła jego pracownię – z wyjątkiem obrazów – i zniknęła. Kolejne niepowodzenia spowodowały, że 3 lipca 1895 roku wyjechał na Tahiti, gdzie związał się z czternastoletnią Pau'urą. Pau'ura urodziła końcem 1896 roku ich córkę, która zmarła w 1897 roku. Gdy wróciła w 1899 roku do rodziców, urodziła syna Emile.

Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?, 1897–98. Źródło: Museum of Fine Arts, Boston

Na początku 1897 roku uzyskał wpływy ze sprzedaży obrazów w Europie, co przyniosło chwilowy zastrzyk finansowy. Jednak zdrowie malarza wciąż się pogarszało. Teraz cierpiał także na kłopoty z sercem i przewlekłe zapalenie oczu. Wiadomość o śmierci córki Aline, która zmarła na zapalenie płuc w Kopenhadze, jeszcze bardziej pogłębiła jego melancholię.Po ataku serca pod koniec roku Paul Gauguin zebrał wszystkie siły i w ciągu czterech tygodni namalował obraz o wymiarach 139 × 375 cm „Skąd pochodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?” (fr. D'où venons-nous ? Que sommes-nous ? Où allons-nous ?), który ma charakter testamentu. Jest to największy obraz Gauguina, a sam artysta uważał go za najlepsze z swoich dzieł. Obraz zawiera wiele postaci ludzkich, zwierzęta i przedstawienia symboliczne umieszczone na tle krajobrazu wyspiarskiego. W liście do Daniela de Monfried’a napisanym z 1898 roku malarz opisał obraz następująco: „Jest to płótno na cztery metry pięćdziesiąt szerokie i metr siedemdziesiąt wysokie. Dwa górne rogi pokryte są żółcią chromową, w lewym inskrypcja, a w prawym mój podpis, wygląda jak fresk, którego naroża są zniszczone przez upływ czasu, i który nałożono na mieniącą się złotem ścianę. W dolnej prawej części obrazu śpiące dziecko i trzy pochylone kobiety. Dwie postacie, ubrane w purpurowe szaty, zwierzają się sobie ze swoich myśli. Ogromna postać, celowo ukazana w odmiennej skali, podnosi swe ramiona i uparcie wpatruje się w te dwie postaci, które mają czelność zastanawiać się nad własnym przeznaczeniem. Centralna postać podnosi owoc. Blisko dziecka widzimy dwa koty. Biała koza. Idol z tajemniczo wzniesionymi ramionami zdaje się przywoływać rzeczywistość spoza dzieła. I wreszcie na końcu, stara kobieta będąca blisko swej śmierci zdaje się akceptować wszystko i oddawać się własnym rozmyślaniom. Ona kończy opowieść! Przy jej stopach dziwny, biały ptak trzyma jaszczurkę w swoich szponach, ukazuje symbolicznie daremność słów…. Tak więc ukończyłem to dzieło filozoficzne, które w temacie swym jest podobne do Ewangelii.” Obraz ten należy odczytywać od prawej strony ku lewej: od śpiącego niemowlęcia — skąd pochodzimy — ku stojącej postaci na środku — kim jesteśmy — i kończąc na pochylonej postaci starej kobiety — dokąd zmierzamy.

Kłopoty administracyjne oraz zdrowotne doprowadziły malarza do depresji i próby samobójczej. Za sprzedane obrazy kupował morfinę i arszenik, aby uśmierzyć ból nogi i wysypkę wywołaną syfilisem. Brak pieniędzy zmusił go w 1898 roku do podjęcia pracy rysownika w urzędzie ds. budownictwa w Papeete. W 1899 roku współpracował z miesięcznikiem satyrycznym „Les Guêpes”, a później założył własne czasopismo „Le Sourire”. Obie publikacje wykorzystał do kampanii przeciwko urzędnikom administracji kolonialnej oraz przeciwko misjonarzom, których oskarżał o hipokryzję. Tymczasem świat sztuki w Europie stopniowo zaczął zauważać twórczość Gauguina. W 1900 roku udało mu się więc podpisać kontrakt z Ambroise Vollardem, jednym z najbardziej wpływowych handlarzy dziełami sztuki swoich czasów, co zapewniło mu skromne, ale regularne dochody.16 września 1901 roku udał się do Atuona (na wyspie Hiva Oa). Biskup Martin, szef Misji Katolickiej, sprzedał mu bagnisty kawałek ziemi, gdzie zbudował dom na palach, który prowokacyjnie nazwał „Dom uciech” (fr. Maison du Jouir). Tam związał się z czternastoletnią dziewczyną Marie-Rose Vaeoho (1887-1914), która jednocześnie była jego modelką. Ciężarną, odesłał do jej rodziny, aby 14 września 1902 roku urodziła ich córkę Tikaomata, a malarz, chcąc ośmieszyć biskupa, zastąpił ją Henriette, uczennicą szkoły sióstr i żoną ministranta. To postępowanie Gauguina spowodowało, że zyskał złą opinię u Polinezyjczyków, a w szczególności u mieszkańców Markizów, którzy mieli wrażenie, że mają do czynienia z człowiekiem, który ich wykorzystywał, zwłaszcza kobiety.Paul Gauguin opowiedział się za prawami ludności autochtonicznej i ostro krytykował Kościół katolicki. Jego prowokacyjne zachowanie wkrótce ponownie doprowadziło do konfliktu z władzami. Ciągłe spory zakończyły się w końcu skazaniem malarza 31 marca 1903 roku na karę więzienia za zniesławienie i grzywnę w wysokości 500 franków, która znacznie przekraczała jego możliwości finansowe. Zanim mógł podjąć dalsze działania prawne, zmarł w wieku 54 lat 8 maja 1903 roku i został pochowany na cmentarzu w Atuona na wyspie Hiva Oa.

Kiedy mnie poślubisz? (Nafea faa ipoipo), 1892. Źródło: Bazylea, Rudolf Staechelin'sche Familienstiftung.

Wkrótce po śmierci malarza wzrosło zainteresowanie jego obrazami. Rosnącą akceptację jego malarstwa odzwierciedlają ceny obrazów, które w latach 90-tych XIX wieku wynosiły 150 do 500 franków, a już w 1904 wzrosły do 3000. W 1957 roku obraz Gaugina „Martwa natura z jabłkami i kwiatami” (1901) osiągną wartość 104 milionów starych franków, a w 1980 roku za obraz „Plaża w Pouldu” (1900) zapłacono 2,9 miliona dolarów amerykańskich. Dzisiaj obrazy Paula Gauguina osiągają rekordowe ceny. W 2015 roku obraz „Kiedy mnie poślubisz?” („Nafea faa ipoipo”, 1892) sprzedano za astronomiczną kwotę 300 milionów dolarów amerykańskich.

Styl

Początkowo Paul Gauguin malował w stylu impresjonistycznym, który reprezentowali jego przyjaciele, a także nauczyciel Camille Pissarro. Jego obrazy z tego okresu wykazują charakterystyczne cechy tego stylu, na przykład rozmycie form i technikę umieszczania różnych czystych kolorów blisko siebie wieloma drobnymi pociągnięciami pędzla, tak że dopiero z pewnej odległości wydają się one widzowi mieszanymi kolorami. Jak u wielu impresjonistów, preferowanym tematem obrazów Gauguina były pejzaże. Jedyny akt, jaki Gauguin namalował w tym czasie, Suzanne Sewing, ukazuje jako wzór malarza Edgara Degasa, którego podziwiał.

Zbieraczki wodorostów, 1889. Źródło: Museum Folkwang, Essen.

Po podróży do Panamy i Martyniki zaczął od 1888 roku rozwijać własny styl malarski. Rozważania z przyjaciółmi artystami w Pont-Aven oraz poznanie dzieł Vincenta van Gogha dały mu ważne impulsy. Proces ten zakończył się do początku 1891 roku. Gauguin znalazł teraz własny wyraz wypowiedzi, który, zróżnicowany na wiele sposobów, zachował do końca życia. W literaturze styl ten bywa określany jako postimpresjonizm, potem znów jako syntetyzm, także jako symbolizm lub prymitywizm. Niezależnie od takich klasyfikacji można w zasadzie powiedzieć, że Gauguinowi zależało na powrocie do prostych, pierwotnych form w swoim malarstwie. Miał nadzieję, że powrót do sztuki dawnych kultur odmłodzi i odnowi malarstwo. W 1897 roku Gauguin, który lubił nazywać siebie „dzikusem”, pisał do swojego przyjaciela Daniela de Monfreida: „Zawsze miej na uwadze Persów, Kambodżan i trochę Egipcjan!”.

Paul Gauguin odwrócił się od realizowanego w malarstwie od wieków celu, jakim było stworzenie iluzji rzeczywistości. Jego obrazy nie miały odzwierciedlać widzialnej rzeczywistość, lecz być wyrazem uczuć i myśli (to podstawowa idea syntetyzmu i symbolizmu; Gauguin sam siebie nazywał syntetykiem i symbolistą).

Aby zwiększyć siłę oddziaływania swoich obrazów, Gauguin uciekał się do uproszczeń. Jego środki artystyczne dobrze widać np. na obrazie „Zbieraczki wodorostów” (II), namalowanym w Bretanii w 1889 roku: Gauguin zredukował i uprościł formy ludzi i rzeczy. Nie zacierał już form, jak to czynił w fazie impresjonistycznej, ale wyraźnie zarysowywał je w różnych barwach. Często ciemniejsza linia brzegowa dodatkowo podkreśla formy (cloisonizm).

Paul Gauguin uprościł także różnorodność barw powstających w naturze w wyniku działania światła i cienia, łącząc je w jednolite powierzchnie. Przy tym kolory w obrazie niekoniecznie wynikają z naturalnego wyglądu przedstawionych przedmiotów. Różowa plaża, turkusowo-zielone morze, żółty pies podporządkowują się prawom, które wyznacza kompozycja kolorystyczna w obrębie obrazu. Typowe dla Gauguina, zwłaszcza dla jego obrazów z mórz południowych, jest użycie niezwykle jaskrawych kolorów, często zestawionych ze sobą w komplementarnych kontrastach, co nie sprawia, że obrazy wydają się krzykliwe lub dysharmonijne.

Jak?Jesteś zazdrosny? (Aha oe feii), 1892. Źródło: Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie.

O ile Gauguin znacznie ograniczył modelunek ciał za pomocą cieni cielistych, o tyle z reguły całkowicie rezygnował z cieni rzucanych przez przedmioty, aby nie zaburzać spójności kompozycji. Nawet pod tropikalnym słońcem ludzie i rzeczy Gauguina prezentują się zatem bez cienia. Podobnie lekceważył zasady perspektywy na rzecz kompozycji obrazowej. Cztery zbieraczki wodorostów zbliżające się od lewej strony na obrazie o tej samej nazwie nie mieszczą się we wspólnej linii perspektywy (druga osoba jest za wysoka, dwie z tyłu za małe). Przy prawej krawędzi zdjęcia widać nogę konia, która - zakładając, że perspektywa jest prawidłowa - powinna być ogromna.

Niekiedy Gauguin projektował części otoczenia swoich postaci za pomocą zwykłych „wzorów” lub ornamentów, na przykład lewy górny róg obrazu „Jak? Jesteś zazdrosny?” z 1892 roku. Nigdy jednak nie zrobił kroku w kierunku całkowitej abstrakcji; te obszary obrazowe zawsze pozwalają na skojarzenia z rzeczami realnymi (woda, plaża).

Wszystkie te środki razem dają silną płaskość obrazów Gauguina (czyli wirtualny brak wrażenia przestrzennego) i tworzą ich wyraźnie dekoracyjny efekt.

Tematyka

Dążenie Paula Gauguina do prostego, pierwotnego i niezobowiązującego życia odzwierciedla się w jego wyborze motywów. Chociaż dużą część życia spędził w Paryżu, to tematy miejskie malował bardzo rzadko, a po 1888 roku powstał tylko jeden obraz („Ośnieżony Paryż”, 1894). Preferował krajobrazy Bretanii i jej ludzi, a później odkryty dla siebie jako pierwotny świat tropików.

Najbardziej znany stał się dzięki obrazom z tematyką Oceanii. Jaskrawe barwy, bujny świat roślin, kolorowo i lekko odziani ludzie nie ukazują rzeczywistości, lecz egzotyczny raj, który malarz wymarzył, a którego na próżno szukał. Do tego raju należy „Eva“, która nosi przeważnie rysy ówczesnych partnerek Gauguina. Te ubrane czy nagie postacie kobiece nie wydają się uwodzicielskie. Tutaj ukazuje się wyobrażenie Gauguina o pierwotnym raju, w którym nagość i seksualność są naturalne. „Czystość na widok nagich i normalny wzajemny stosunek płci: nieznajomość bluźnierstwa wśród dzikusów [...]”, to jego komentarz do tego w książce „Noa Noa”.

Liczne obrazy Paula Gauguina świadczą o jego zainteresowaniu tematyką religijną („Wizja po kazaniu” [„Walka Jakuba z aniołem”, 1888]; „Żółty Chrystus”, 1889; „Dziecko” [„Boże Narodzenie”, 1896], a także teozofią („Duch zmarłych czuwa”, 1892; „Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?”, 1897). Było to zgodne z duchem czasu; nawet dla niektórych przyjaciół Gauguina wśród nabistów.

Na Tahiti malarz próbował na próżno dowiedzieć się więcej o mitach ludu, ponieważ przekazy ustne uległy załamaniu, a pisemne nigdy nie istniały. W kilku obrazach („Duch zmarłych czuwa”; „Syn Boży”, 1896), jako znak zafascynowania legendami mórz południowych, pojawia się mała, ubrana na czarno istota, którą można interpretować jako „Ducha zmarłych”.

„Bądź pozdrowiona Mario” („La Orana Maria”, 1891), „Dziecko” („Boże Narodzenie”, 1896) i „Syn Boży” podejmują motywy z Biblii, przy czym Paul Gauguin nie bał się osadzić biblijnych wydarzeń w tropikalnej scenerii. Z pewnością jego intencją było przedstawienie obrazu czystego, nieskalanego chrześcijaństwa wobec oficjalnego kościoła, który zaciekle zwalczał.

 

Kobiety z Tahiti, 1891.
Źródło: Musée d'Orsay, Paryż

 

Posiłek, 1891.
Źródło: Musée d'Orsay, Paryż

 

Arearea, 1892.
Źródło: Musée d'Orsay, Paryż

Obrazy

• 1875: Sekwana z mostem Pont d'Iéna (fr. La Seine au pont d'Iéna), Paryż, Musée d'Orsay.
• 1881: Martwa natura z pomarańczami, 33,0 x 46,0 cm, Paryż, Musée d'Orsay (online).
• 1885: Martwa natura z mandoliną, 61,7 x 51,3 cm, Paryż, Musée d'Orsay (online).
• 1886: Praczki w Pont-Aven, 71,0 x 90,0 cm, Paryż, Musée d'Orsay (online).
• 1888: Tańczące bretońskie dziewczyny, Pont-Aven, 73 x 92,7 cm, Washington, National Gallery of Art, (online).
• 1888: Alyscamps, 91,5 x 72,5 cm, Paryż, Musée d'Orsay (online).
• 1888: Kawiarnia w Arles, 72 х 92 cm, Moskwa, Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie (online)
• 1889: Autoportret, 79,2 x 51,3 cm, National Gallery of Art (online.
• 1889: Żółty Chrystus, 92,07 x 73,34, Buffalo (N Y.), Albright-Knox Art Gallery (online).
• 1889: Krajobraz z dwiema bretońskimi kobietami, 72,4 x 91,4 cm, Boston, Museum of Fine Arts (online).
• 1890–1891: Autoportret z żółtym Chrystusem, 38,0 x 46,0 cm, Paryż, Musée d'Orsay (online).
• 1891: Kobiety z Tahiti, 69,0 x 91,5 cm, Paryż, Musée d'Orsay (online).
• 1891: Posiłek, 72,5 x 91,5 cm, Paryż, Musée d'Orsay (online).
• 1892: Arearea, 74,5 x 93,5 cm, Paryż, Musée d'Orsay (online).
• 1892: Piti Teina, 90,5 х 67,5 cm, St. Petersburg, Eremitaż (online)
• 1892: Fatata te Miti (Nad morzem), 67,9 x 91,5 cm, Washington, National Gallery of Art (online.
• 1892: Fatata Te Moua (U stóp góry), 68 x 92 cm, St. Petersburg, Eremitaż (online)
• 1892: Taperaa Mahana, 72,3 х 97,5 cm, St. Petersburg, Eremitaż (online)
• 1892: Jak?Jesteś zazdrosny? (Aha oe feii), 66 х 89 cm, Moskwa, Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie (online)
• 1894: Wioska bretońska w śniegu, 62,0 x 87,0 cm, Paryż, Musée d'Orsay (online).
• 1894: Kwiaty i miska owoców na stole, 43,2 x 62,9 cm, Boston, Museum of Fine Arts (online).
• 1894: Nave nave moe, 74 x 100 cm, St. Petersburg, Eremitaż (online)
• 1896: Portret artysty, 40,0 x 32,0 cm, Paryż, Musée d'Orsay (online).
• 1896: Scena z życia Tahiti, 89 x 124 cm, St. Petersburg, Eremitaż (online)
• 1896: Dziecko (Boże Narodzenie), 67 x 76,5 cm, St. Petersburg, Eremitaż (online)
• 1897: Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy? (lub też Skąd przybywamy? Kim jesteśmy? Dokąd idziemy?), 139,1 x 374,6 cm, Boston, Museum of Fine Arts (online).
• 1897: Kąpiące się, 60,4 x 93,4 cm, Washington, National Gallery of Art, (online).
• 1897: Vairumati, 73,5 x 92,5 cm, Paryż, Musée d'Orsay (online).
• 1898: Biały koń, 140,5 x 92,0 cm, Paryż, Musée d'Orsay (online).
• 1898: Rave te hiti aamu (Idol), 73,5 x 92 cm, St. Petersburg, Eremitaż (online)
• 1899: Macierzyństwo, 94 × 72 cm, St. Petersburg, Eremitaż (online)
• 1899: Trzy Tahiti na żółtym tle, 68 x 73,5 cm, St. Petersburg, Eremitaż (online)
• 1899: Miesiąc Maryi (Te avae no Maria), 96 x 74,5 cm, St. Petersburg, Eremitaż (online)
• 1901: Złoto ich ciał, 67,0 x 76,5 cm, Paryż, Musée d'Orsay (online).
• 1901: Słoneczniki, 73 x 92 cm, St. Petersburg, Eremitaż (online)
• 1903: Kobiety i biały koń, 73,3 x 91,7 cm, Boston, Museum of Fine Arts (online).

Literatura

• Françoise Cachin: Gauguin, Paris, Flammarion, 2003.
• Alfred Langer: Paul Gauguin, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1963.
• Kuno Mittelstädt: Paul Gauguin, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1975.

Linki

• Paul Gauguin w fr.wikipedia.org (online).
• Paul Gauguin w de.wikipedia.org (online).