Friedrich Fröbel

Friedrich Wilhelm August Fröbel (także Friedrich Wilhelm Froebel, pol. Fryderyk Froebel; ur. 21 kwietnia 1782 w Oberweißbach/Thüringer Wald, zm. 21 czerwca 1852 w Marienthal) – niemiecki pedagog, teoretyk i czołowy kreator wychowania przedszkolnego. Był uczniem Johanna Heinricha Pestalozziego. Rozpoznał nie tylko znaczenie wczesnego okresu dzieciństwa dla rozwoju człowieka, lecz także wdrażał realizację tej wiedzy przez stworzenie systemu pieśni, zajęć i gier zadaniowych. Założył w 1840 roku pierwsze „ogródki dziecięce” w Bad Blankenburgu, które różniły się od wówczas już istniejących „placówek opiekuńczych dla dzieci” koncepcją pedagogiczną.  Związane z tym było poszerzenie spektrum zadań od opieki po edukację, wychowanie i opiekę. (wyznanie luterańskie)

Frederick-Froebel-Bardeen
Friedrich Fröbel.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Johann Jakob (1730–1802), pastor, syn leśniczego Johannesa w Neuhaus/Rennsteig i córki mistrza kowalskiego Elisabeth Katharinne Jahn;
  • Matka: Jakobine Eleonore Friderica (1744–83), córka pastora Johanna Michael Hoffmanna w Singen/Thür. i Sophie Treuner;
  • Żona: 1) od 1818 Henrietta Wilhelmine (1780–1839), rozwiedziona Klöpper, córka radcy wojennego Carla Wilhelma Adolpha Hoffmeistera, 2) od 1851 Louise (1815–1900), córka fabrykanta Georga Lewina z Osterode;
  • Dzieci: bezdzietny; 1 pasierbica.

Życiorys

Friedrich Fröbel urodził się 21 kwietnia 1782 roku w Oberweißbach w Thüringer Wald jako szóste dziecko luterańskiego pastora Johanna Jakoba Froebla i jego żony Jacobine Eleonore Friederike z domu Hoffmann. W następnym roku zmarła jego matka, a stosunki z przybraną matką nie układały się najlepiej. Od 1782 roku mieszkał w Stadtilm koło Erfurtu u brata zmarłej matki, superintendenta Hoffmanna, który poznał trudną sytuację dziecka. Fröbel uczęszczał tutaj do szkoły elementarnej. Od 1797 do 1799 roku uczył się gospodarki rolnej i leśnictwa koło Hirschbergu (Saale). Od 1799 roku studiował matematykę i nauki przyrodnicze w Jenie (studia przerwał), w latach 1802–1803 był mierniczym w nadleśnictwie w Baunach i Bambergu i od 1804 do 1805 roku pracował jako prywatny sekretarz w majątku Groß Miltzow.

We Frankfurcie na Menem zaczął w 1805 roku uczyć w eksperymentalnej szkole stworzonej według zasad Johanna Heinricha Pestalozziego. Od 1806 do 1811 roku był we Frankfurcie nad Menem nauczycielem trzech synów w domu szlacheckiej rodziny von Holzhausen. Razem z wychowankami przebywał od 1808 do 1810 roku w instytucie Pestalozziego w Iferten w Szwajcarii. W końcowej fazie pobytu w tej placówce Froebel był rozczarowany panującymi relacjami między nauczycielami instytutu i stanowiskiem Pestalozziego w tej sprawie. Rozwinął elementarną metodę szwajcarskiego pedagoga i odkrył szczególne znaczenie wczesnego dzieciństwa w ludzkim rozwoju.

Od 1811 roku kontynuował przerwane studia w Getyndze. Pod wpływem pism Novalisa, Arndta i Schellinga stworzył w 1811 roku własny obraz świata, z którego wywiódł pedagogiczny plan reform, na który wpłynęło pismo Fichtego Redem an die deutsche Nation. Został nauczycielem w placówce wychowawczej i edukacyjnej Plamannsche Erziehungsanstalt w Berlinie. W marcu 1813 roku przerwał studia i wstąpił do korpusu Adolfa von Lützowa, aby brać udział w walkach przeciwko Napoleonowi. W maju 1813 roku brał udział w bitwie pod Großgörschen. Podczas służby w korpusie Lützowa zaprzyjaźnił się z Wilhelmem Middendorfem i Heinrichem Langethalem.

Po zaprzestaniu działań wojennych, Froebel wrócił w 1814 roku do Berlina, gdzie został asystentem w instytucie i muzeum mineralogii. W 1816 roku zrezygnował z piastowanego stanowiska i w Griesheim koło Arnstadt (Turyngia) założył własną szkołę Allgemeine Deutsche Erziehungsanstalt. Razem z Wilhelmem Middendorfem i Heinrichem Langethalem przeniósł ją w 1817 roku do Keilhau koło Rudolstadt. Od 1831 roku Middendorf i Langethal prowadzili ją sami.

W latach 1831–36 Friedrich Fröbel mieszkał w Szwajcarii i zakładał tam placówki na wzór tej z Keilhau. W 1831 roku powstała placówka wychowawcza na zamku Wartensee w Neuenkirch w kantonie Lucerna, którą w 1833 przeniósł do Willisau i w 1835/36 kierował sierocińcem w Burgdorf w kantonie Berno. Tam wydawał czasopismo Grundzüge der Menschenerziehung. W 1836 roku opublikował książkę Erneuerung des Lebens erfordert das neue Jahr 1836 (Odnowy życia wymaga nowy rok 1836).

W 1837 roku wrócił do Turyngii i poświęcił się wychowaniu dzieci w wieku przedszkolnym oraz zaczął tworzyć w Blankenburg edukacyjne materiały do nauki przez zabawę. W Blankenburgu założył Pflege-, Spiel- und Beschäftigungsanstalt dla małych dzieci. Dzieci miały tutaj uczyć się, w zależności od wieku, przez gry ruchowe i umysłowe, sentencje, piosenki oraz ciągły kontakt z naturą. Od 1838 do 1840 wydawał czasopismo Ein Sonntagsblatt für Gleichgesinnte. W zimie 1838/39 podróżował z odczytami do Getyngi, Frankfurtu, Drezna i Lipska. 28 czerwca 1840 roku odbyła się w sali ratusza w Blankenburgu uroczystość założenia powszechnego niemieckiego przedszkola „Allgemeiner deutscher Kindergarten“. Od 1842 roku prowadził w Blankenburg kursy dla przedszkolanek, których jedną z pierwszych uczestniczek była Ida Seele, która propagowała idee „ogródków dziecięcych” Froebla. Friedrich Froebel kolejne podróże z odczytami promującymi „ogródki dziecięce” odbył w latach 1843–49.

W 1844 roku opublikował ostatnią dużą książkę pedagogiczną pt. Mutter- und Koselieder, nad którą pracował z rysownikiem Friedrichem Ungerem i muzykiem Robertem Kohlem. Książką tą chciał podkreślić znaczenie i odpowiedzialność matki w wychowaniu noworodka i w wieku przedszkolnym. Od 1845 roku ponownie mieszkał w Keilhau, w 1849 zamieszkał w Liebenstein, a w następnym roku w Marienthaler Schlösschen. W Marienthal założył pierwszą szkołę dla przedszkolanek i wydawał gazetę Ein Einigungsblatt für alle Freunde der Menschenbildung.

W czasie pruskiej administracji uznano „ogródki dziecięce”, z powodu rzekomych „destruktywnych tendencji w obszarze religii i polityki”, za „ateistyczne i demagogiczne”. 7 sierpnia 1851 roku zakazano prowadzenie przedszkoli w Prusach, co opublikowano 23 sierpnia. Do oceny „ogródków dziecięcych” jako „część socjalistycznego systemu Fröbla” pruski minister wykorzystał broszurę bratanka Friedricha Froebla Karla Froebla o szkołach wyższych dla dziewcząt i przedszkolach Hochschulen für Mädchen und Kindergärten. Karl August Varnhagen von Ense skomentował to słowami: „Głupi minister von Raumer wydał polecenie w sprawie zamknięcia przedszkoli, powołując się na książkę Karla Froebla. Pomylił Friedricha i Karla Froebla”. Friedrich Froebel na próżno się odwoływał, przedszkola pozwolono ponownie zakładać dopiero w 1860 roku, dzięki usilnym staraniom Berthy von Marenholtz-Bülow.

Friedrich Fröbel zmarł 3 czerwca 1852 roku w Marienthal. Jego grób znajduje się na cmentarzu w Schweina.

Pedagogika Froebla

Dla Froebla podstawowym celem wychowania przedszkolnego było wszechstronne przygotowanie dziecka do systematyczne uczenia się i przyszłej pracy. Froebel uznawał zabawę jako podstawową formę działalności dziecka w wieku przedszkolnym i chciał to wykorzystać do jego rozwoju. Przystosował zajęcia w „ogródku dziecięcym” do wieku i rozwoju psychofizycznego dziecka, i podzielił je na trzy grupy rozwojowe. W naturalny sposób oparł dydaktykę przedszkolną na zasadzie stopniowania trudności w czasie nauczania. Priorytet stanowiła dla niego troska o zdrowie dzieci i ich rozwój fizyczny. Efektem takiego podejścia był codzienny kilkugodzinny pobyt dzieci na świeżym powietrzu w organizowanych przez niego ogrodach. Zaletą tych ogródków było też wychowywanie dzieci w grupie, co ułatwiało im także późniejszy pobyt w szkole.

Nowość stanowiły także postawione zadania przed osobami opiekującymi się dziećmi. Aby sprostać temu zadaniu dbał o kształcenie wykwalifikowanego personelu oraz wspierał zdobycie odpowiedniej wiedzy przez oboje rodziców. Wychowawca, zdaniem Froebla, musi działać zgodnie z naturą dziecka, jednocześnie ją kształtując. Dzięki takiemu stanowisku Froebel dokonał przełomu w pracach nad systemem wychowywania małego dziecka. Od niego rozpoczyna się tworzenie metody wychowania dzieci na podstawach naukowych.

Bazując na zebranych doświadczeniach i przemyśleniach Friedrich Fröbel dokonał podziału grup zabawek, które wykorzystywał w trakcie zajęć i zabaw, ale miały one wyłącznie charakter edukacyjny. Przy pomocy brył geometrycznych takich jak kula (piłka), sześcian, walec uczył dzieci takich pojęć jak kształt, ruch, położenie oraz elementów matematyki. W czasie układania patyczków na powierzchni kratkowanej dziecko uczyło się geometrii, a z klocków układało budowle według obrazków. Dzieci również rysowały na kratkowanym papierze linie proste, figury geometryczne oraz bardziej skomplikowane kształty, jak np. domy. Froebel ułożył około 30 wzorów zabaw do każdej z zabawek i połączył je z tekstami piosenek, które obrazowały czynności dziecka lub cechy zabawek. Stworzył także wskazówki metodyczne dla wychowawców, którzy mieli zadbać o dokładne wykonanie zadania przez dziecko. To sprowadziło w praktyce zabawę do nauki szkolnej, o czym może świadczyć fakt, że Szwecja, gdzie idee Froebla dotarły już w 1853 roku, nazwała swoje instytucje „szkółkami przygotowawczymi”.

Zarzucane często Froeblowi szerzenie ateizmu był wynikiem ówczesnego sklerykalizowanego społeczeństwa. Froebel jako swój cel widział wychowanie dzieci na przyszłych wierzących członków społeczeństwa. Jednak nauka wiary nie miała polegać na pamięciowej nauce modlitw, niezrozumiałych dla dziecka opowiadań religijnych, lecz przez zajęcia w ogródku, a szczególnie kontakt z przyrodą, w której działanie Boga jest najbardziej widoczne.

Konieczność wszechstronnego rozwoju dziecka i harmonijny rozwój jego całej osobowości w okresie przedszkolnym stanowiły sedno pedagogiki Froebla.

Dzieła (wybór)

  • An unser deutsches Volk. Zweyte Anzeige von einem für den Zweck einer allgemeinen Erziehungs-Anstalt in Keilhau bey Rudolstadt im Thüringischen sich gebildeten Vereine. Müller, Erfurt 1820.
  • Die Menschenerziehung. Die Erziehungs-, Unterrichts- und Lehrkunst, angestrebt in der Allgemeinen Deutschen Erziehungsanstalt zu Keilhau. Tom 1: Bis zum begonnenen Knabenalter. Verlag der Allgemeinen Deutschen Erziehungsanstalt, Keilhau 1826 (online).
  • Die erziehenden Familien. Wochenblatt für Selbstbildung und die Bildung Anderer. Keilhau/ Leipzig 1826.
  • Anzeige von der Volkserziehungsanstalt in Helba bei Meiningen, gegeben von dem Vorsteher derselben, F. W. A. Fröbel. 1829.
  • Grundzüge der Menschenerziehung. 1833.
  • "Kommt, lasst uns unsern Kindern leben!". 1840.
  • Mutter- und Koselieder, Blankenburg 1844.

Polskie wydania pism Fryderyka Froebla

  • Ogródek dziecięcy : metoda wychowania, nauczania i zajmowania dzieci podług pism Fryderyka Froebla skreślił H. Goldhammer. Warszawa : Red. Przeglądu Tygodniowego, 1872.
  • Sztuka wychowawczego bawienia dzieci podług Fr. Froebla [...] : układanie patyczkami, (pudełko napełnione patyczkami drewnianemi) : z dodaniem Powiastek dla dzieci i młodzieży. Skłodowska, Wanda. Opowiastki dla dzieci i młodzieży. Warszawa : Red. Przeglądu Tygodniowego, 1860.
  • Dziecinne ogrody : nowa metoda wychowania i nauczania Fryderyka Froebla; tłum. Ksawera Kuwiczyńska. Drezno : nakładem autorki, 1864.

Literatura

  • Włodzimierz Boberski: Fryderyk Frebel : w stuletnią rocznicę jego urodzin. Lwów : Redakcja "Dziennika Polskiego", 1882.
  • Kilka słów o metodzie froeblowskiej jako wstęp i wskazówka jej użycia w wychowaniu rodzinnem i ogródkach dziecięcych. Warszawa : Red. Przegl. Tygodn. 1869.
  • Waleria Pufke: Zabawy, gimnastyka, pogadanki w szkółce froeblowskiej. Poznań, 1899.
  • Hoffmann, Erika, "Fröbel, Friedrich" w: Neue Deutsche Biographie 5 (1961), s. 643-644; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd11853629X.html#ndbcontent
  • Heppe, Heinrich, "Fröbel, Friedrich" w: Allgemeine Deutsche Biographie 8 (1878), s. 123-124; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd11853629X.html#adbcontent

Linki