Friedrich Theodor Vischer

Friedrich Theodor Vischer (pseudonimy: Philipp U. Schartenmayer i Deutobold Symbolizetti Allegoriowitsch Mystifizinsky; ur. 30 czerwca 1807 Ludwigsburgu; zm. 14 września 1887 w Gmunden nad jeziorem Traunsee w Górnej Austrii) – niemiecki literaturoznawca, estetyk, poeta i filozof. (wyznanie ewangelickie)

ETH-BIB-Vischer, Friedrich Theodor (1807-1887)-Portrait-Portr 00280.tif (cropped)
Friedrich Theodor Vischer.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Christian Benjamin (zm. w 1814), diakon w Weinsbergu, archidiakon w Ludwigsburgu; matka Christiane Stäudlin, siostra poety Gottholda Stäudlina i profesora teologii Karla Friedricha Stäudlina; kuzynowie Johann Ludwig Uhland i epigramatyk Friedrich Hang; – ożenił się 7 maja 1844 z Theklą Heinzel; miał syna Roberta.

Życiorys

Po śmierci ojca matka Friedricha Theodora Vischera przeniosła się do Stuttgartu. Tam też uczęszczał do gimnazjum, gdzie jego nauczycielem był filolog Karl Ludwig Roth (1790-1868). Pragnieniem Friedricha było zostać malarzem. Dzięki kontaktom matki z malarzami m.in. z Philippem Friedrichem von Hetschem, Johannem Heinrichem Danneckerem i Eberhardem von Wächterem mógł uczyć się malarstwa. Jednak Wächter stwierdził, że Friedrich nie posiada wystarczającego talentu, aby zostać malarzem i widząc biedę osieroconej rodziny poradził jego matce, żeby posłała go na studia teologiczne, gdzie miałby zapewnione darmowe utrzymanie. Od października 1821 r. Friedrich Vischer uczył się w protestanckim seminarium w Blaubeuren koło Ulm, gdzie w tym czasie byli także David Friedrich Strauss, Gustav Pfizer, Wilhelm Zimmermann i Julius Krais. Duży wpływ wywarł tutaj na niego Ferdinand Christian Baur. We wrześniu 1825 r. otrzymał w Blaubeuren świadectwo dojrzałości i został przyjęty na ewangelickie studia teologiczne do Tübinger Stift, gdzie przez pierwsze dwa lata studiował filologię i filozofię, a przez trzy następne teologię. Słuchał tam wykładów filologa klasycznego Gottlieba Lukasa Friedricha Tafela (1787-1860), filozofa i historyka Heinricha Christopha Wilhelma von Sigwarta (1789-1844), który w jasny sposób naświetlił studentom filozofię Immanuela Kanta, wprowadził go w tajniki myśli Johanna Gottlieba Fichtego, Friedricha Wilhelma Josepha von Schellinga, Jakoba Böhme i Franza von Baadera. Jego nauczycielem był również Johann Christian Friedrich Steudel, który zainteresował go studiowaniem myśli Friedricha Schleiermachera. Dopiero na końcu studiów poznał filozofię Georga Wilhelma Friedricha Hegla.

W czasie studiów Friedrich Theodor Vischer napisał wiersze liryczne, z których najlepszy powstał w 1829 r. pt. Leben und Tod des Joseph Brehm, gemessen Helfers zu Reutlingen. Zainteresowanie językiem niemieckim i poezją skłoniło go do uczęszczania na wykłady Karla Philippa Conza, które go jednak nie satysfakcjonowały. Dopiero, kiedy w 1829 r. profesorem języka niemieckiego i literatury został Johann Ludwig Uhland sytuacja się zmieniła, ale wtedy Vischer kończył już studia i zdążył wysłuchać zaledwie jego jeden wykład. W międzyczasie poznał w 1826 r. Justinusa Kernera i Friedricha Hölderlina. Spośród nieszwabskich poetów, których pisma wówczas czytał, wymienić można autobiograficzne szkice Ludwiga Tiecka i pisma Heinricha Heinego.

Po pierwszym egzaminie teologicznym Friedrich Theodor Vischer został w 1830 r. wikariuszem we wsi Horrheim, gdzie pastorem był kuzyn poety Eduarda Mörike. W listopadzie 1831 r. został mianowany repetentem w ewangelickim seminarium teologicznym w Maulbronn. Uczył tam języka łacińskiego i greckiego oraz prowadził zajęcia z gimnastyki. W tym czasie zaprzyjaźnił się z Eduardem Mörike. We wrześniu 1832 r. uzyskał tytuł magistra, w tym samym roku zdał drugi egzamin teologiczny, po czym wyruszył w podróż edukacyjną, którą określano także jako podróż magisterską. Najpierw przebywał w Getyndze, gdzie w 1826 r. przeprowadziła się jego matka. W Getyndze poznał Karla Otfrieda Müllera i braci Wilhelma i Jacoba Grimm. W styczniu 1833 r. udał się do Berlina, gdzie słuchał wykładów m.in. Heinricha Gustava Hotho. W Berlinie przebywali w tym czasie także jego krajanie Karl Reinhold von Köstlin i Adolf Schöll, których poznał w gimnazjum w Stuttgarcie. W domu Juliusa Eduarda Hitziga poznał Adelberta von Chamisso i Franza Kuglera . W marcu 1833 r. rozpoczął podróż do Tybingi, która prowadziła przez Drezno, gdzie słuchał Ludwiga Tiecka podczas jego wieczorów recytatorskich. Z Drezna podążył do Pragi i przez Wiedeń do Monachium, gdzie zamieszkał u spokrewnionego z nim Schellinga.

Po powrocie w czerwcu 1833 r. do Tybingi objął w 1834 r. stanowisko repetenta w Tübinger Stift. W październiku 1834 r. został mianowany pastorem w Herrenbergu, ale z powodu wewnętrznego odchodzenia od Kościoła wniósł prośbę o usunięcie go z tego urzędu.

25 listopada 1835 r. Friedrich Theodor Vischer otrzymał stanowisko Privatdozenta estetyki i literatury niemieckiej na uniwersytecie w Tybindze. Wiosną 1836 r. habilitował się na podstawie pisma Über das Erhabene und das Komische. W 1837 r. awansował na profesora nadzwyczajnego. W październiku 1837 r. przybył do Wirtembergii Arnold Ruge, aby zostać jego i Ernsta Theodora Echtermeyera współpracownikiem w czasopiśmie Hallische Jahrbücher für deutsche Wissenschaft und Kunst. Z powodu tej współpracy i wydanego pisma Der alte und der neue Glaube poróżnił się ze Straussem. Wreszcie obojętna postawa Runge wobec Bruno Bauera doprowadziła do zakończenia ich współpracy w Hallische Jahrbücher für deutsche Wissenschaft und Kunst.

Od lata 1839 do jesieni 1840 r. Friedrich Theodor Vischer podróżował po Włoszech, gdzie w październiku 1839 r. spotkał przebywających tam m.in. Karla Otfrieda Müllera, Anselma Feuerbacha i Johanna Wilhelma Schirmera i Grecji, gdzie spotkał Ernsta Curtiusa. Po powrocie prowadził także wykłady na temat historii sztuki i malarstwa. Od semestru zimowego 1842/43 prowadził także wykłady dotyczące Williama Szekspira. 5 września 1844 r. został profesorem zwyczajnym estetyki i literatury niemieckiej. Wykład inauguracyjny wygłoszony 21 listopada 1844, w którym przyznał się do panteizmu doprowadził do jego dwuletniego zawieszenia przy zachowaniu dotychczasowych poborów. Od 1847 r. ponownie prowadził wykłady. W 1848 r. został deputowanym do Frankfurckiego Zgromadzenia Narodowego z ramienia lewicowych demokratów okręgu Reutlingen/Urach.

W 1849 r. wrócił rozczarowany do Tybingi. W 1855 r. otrzymał nominację na profesora estetyki i literatury niemieckiej w »Eidgenössische Technische Hochschule Zürich« (Politechnika Federalna w Zurychu). W Zurychu zaprzyjaźnił się m.in. z Gottfriedem Kellerem, Jacobem Burckhardtem, Gottfriedem Semperem, Mathilde Wesendonck. W latach 1858 i 1860 odbył kolejne podróże do Włoch. W 1862 r. wyjechał do sanatorium do Norderney. W tych latach napisał sprzecznie przyjętą satyrę Fausta II Goethego pt. Faust. Der Tragödie dritter Teil. Poza tym napisał w szwabskim dialekcie sztukę teatralną Nicht Ia, w której przedstawił w sposób satyryczny wirtemberskiego pastora.

W 1864 r. został Friedrich Theodor Vischer członkiem Bawarskiej Akademii Nauk, a w 1866 r. ponownie profesorem zwyczajnym na uniwersytecie w Tybindze. W latach 1867, 1870 i 1881 odbył kolejne podróże do Włoch. W 1870 r. otrzymał od króla Wirtembergii Order Korony Wirtemberskiej (niem. Orden der Württembergischen Krone), co związane było z jednoczesnym nadaniem osobistego tytułu szlacheckiego. Z okazji 80-tych urodzin uhonorowany został Orderem Fryderyka (niem. Friedrichs-Orden).

  Friedrich Theodor Vischer zmarł 14 września 1887 w Gmunden w czasie kolejnej podróży do Wenecji.

Aforyzmy (wybór)

Świat, gdzie tak wiele jest śmiechu, nie może być taki zły.
(niem. Eine Welt, wo soviel gelacht wird, kann so schlecht nicht sein.)

Sprawiaj innym radość! Doświadczysz, że radość cieszy.
(niem. Mach' anderen Freude! Du wirst erfahren, daß Freude freut.)

Ludzie, którzy bez autentycznej jasnej podstawy wzajemnie sobie nie ufają, nie ufają sami sobie.
(niem. Menschen, die einander ohne tatsächlich klaren Grund nicht trauen, trauen sich selbst nicht.)

Człowiek żyje w stałej wojnie z przypadkiem. Wędrujemy po lodzie i w żadnym momencie nie jesteśmy pewni, że nie upadniemy.
(niem. Der Mensch lebt in einem beständigen Krieg mit dem Zufall. Wir wandern auf Glatteis und sind keinen Augenblick sicher, daß wir nicht fallen.)

Płcie mogą wzajemnie się drażnić, ostatecznie jednak powinien mężczyzna szanować kobietę, ponieważ pochodzi z kobiecego łona.
(niem. Die Geschlechter mögen einander necken, schließlich aber soll der Mann das Weib ehren, weil er aus Weibes Schoße stammt.)

Trzeba kochać ze spakowanymi walizkami.
(niem. Man muß mit gepacktem Koffer lieben.)

Dzieła (wybór)

  • Ueber das Erhabene und Komische und andere Texte zur Philosophie des Schönen, 1837.
  • Kritische Gänge, 1844.
  • Aesthetik oder Wissenschaft des Schönen, 7 tomów, 1846-58.
  • Kritische Gänge. Neue Folge, 6 części, 1860.
  • Faust. Der Tragödie dritter Theil. Treu im Geiste des zweiten Theils des Goethe'schen Faust gedichtet von Deutobold Symbolizetti Allegoriowitsch Mystifizinsky, 1862.
  • Mein Lebensgang, 1874.
  • Lyrische Gänge, 1882.
  • Nicht Ia. Schwäbisches Lustspiel in drei Aufzügen, 1884.

Literatura

  • Richard Weltrich: „Friedrich Theodor Vischer” w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 40, Duncker & Humblot, Leipzig 1896, s. 31–64 (online).
  • Klaus-Gunther Wesseling: Vischer, Friedrich Theodor w Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 12, Bautz, Herzberg 1997, ISBN 3-88309-068-9, s. 1464–1482.

Linki