Friedrich Schleiermacher

Friedrich Daniel Ernst Schleiermacher (ur. 21 listopada 1768 roku we Wrocławiu, zm. 12 lutego 1834 roku w Berlinie) - niemiecki filozof pochodzący ze Śląska, ewangelicki teolog, filolog klasyczny, pedagog, teoretyk państwa, publicysta i polityk kościelny. Przetłumaczył na język niemiecki dzieła Platona. Uważany jest za założyciela nowoczesnej hermeneutyki.

Friedrich Schleiermacher
Friedrich Schleiermacher.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec: Gottlieb Adolf Schleyermacher (1727–94), wojskowy pastor ewangelickiego Kościoła reformowanego; matka: Maria Catharina (1736–83), potomkini protestantów wypędzonych z Austrii, córka Timotheusa Christiana Stubenraucha (1693–1750), z Quartschen (Neumark) pastora nadwornego w Słupsku (niem. Stolp ) później w Berlinie; - ożenił się z 1) w 1809 roku w Sagard (Rugia) z Henriette (ur. 1785) wdową po Ehrenfriedzie von Willich, córką Friedricha Gottlieba von Mühlenfels, 2) b.d.; 2 dzieci z pierwszego małżeństwa, 1 syn i 3 córki z drugiego małżeństwa.

Życiorys

Po ukończeniu wrocławskiego gimnazjum i szkoły miejskiej w Pleß Friedrich Schleiermacher wstąpił w 1783 roku do szkoły pedagogicznej przy zborze braci morawskich w Niesky koło Görlitz, a w 1785 roku do Barby/Elbe.
W latach 1787-1789 studiował teologię na uniwersytecie w Halle, a także filozofię u Johanna Augusta Eberharda (1739–1809) i filologię klasyczną u Friedricha Augusta Wolfa (1759–1824). Po zdaniu pierwszego egzaminu kościelnego w 1790 roku w Berlinie był do roku 1793 domowym nauczycielem u rodziny hrabiego Dohna w Słobitach(niem. Schlobitten), a po zdaniu drugiego egzaminu kościelnego i ordynacji został w latach 1794-1796 wikariuszem w Gorzowie Wielkopolskim (niem. Landsberg/Warthe), a w latach 1796-1802 kaznodzieją w szpitalu Charité w Berlinie. W literackim salonie prowadzonym przez Henriette Herz (1764–1847), z którą łączyła go głęboka przyjaźń, poznał między innymi braci Alexandra i Wilhelma von Humboldt, Ludwiga Tiecka, Jeana Paula i Augusta Ferdinanda Bernhardi. Zaprzyjaźnił się z braćmi Augustem Wilhelmem i Friedrichem Schlegel (1772–1829). W 1802 roku z powodu nieszczęśliwej miłości do małżonki pastora Eleonory Grunow wyjechał do Słupska (niem. Stolp), gdzie został pastorem.

Od 1804 roku był profesorem nadzwyczajnym teologii i filozofii na uniwersytecie w Halle. W 1805 roku został członkiem korespondencyjnym Bawarskiej Akademii Nauk (niem. Bayerische Akademie der Wissenschaften). Po zamknięciu uniwersytetu w Halle przez Napoleona w 1807 roku udał się do Berlina gdzie od 1809 roku pełnił posługę jako pastor w kościele Dreifaltigkeitskirche. Wraz z małżonką wstąpił do kierowanej przez Carla Friedricha Zeltera Sing-Akademie zu Berlin. W tym czasie przystąpił Friedrich Schleiermacher też do ruchu patriotycznego skierowanego przeciw francuskiej okupacji i przy tej okazji poznał Karla vom Steina, Augusta Neidhardta von Gneisenau i Gerharda von Scharnhorsta.

W 1810 roku został powołany przez Wilhelma von Humboldta do ministerstwa kultury i brał udział w zakładaniu uniwersytetu w Berlinie i unowocześnieniu pruskiego szkolnictwa. W tym samym roku otrzymał nominację na profesora w nowo powstałym uniwersytecie i stanowisko dziekana teologii, a także został członkiem Königlich-Preußische Akademie der Wissenschaften (Pruska Akademia Nauk). Ponownie dziekanem był w latach 1813/14, 1817/18, 1819/20, rektorem w 1815/16, a wykłady prowadził aż do śmierci.

Znaczenie

Najważniejsze pisma z pierwszego okresu po ukończeniu studiów ( Über das höchste Gut , 1789; Freiheitsgespräch , 1789; Über die Freiheit , 1790–92; Über den Wert des Lebens , 1792/93) pokazują jak Schleiermacher w dyskusji ze szkołą filozofii Gottfrieda Wilhelma Leibniza, Christiana Wolffa i krytycyzmem Immanuela Kanta, z panteizmem Spinozy i Friedricha Heinricha Jacobiego filozofią wiary wypracował własną filozoficzną pozycję, która była szczególnie dostosowana do etyki i teologii.
W 1799 roku wydał do dzisiaj popularną książkę Über die Religion, Reden an die Gebildeten unter ihren Verächtern ( Mowy o religii do wykształconych spośród tych, którzy nią gardzą ) , która uchodzi za leżąca u podstaw typowo romantycznego pojmowania religii i przez reprezentantów protestanckiego Kościoła takich jak Friedrich Samuel Gottfried Sack krytykowana jako forma spinozyzmu, określa religię jako wyrażenie i wyobrażenie wszechświata. W przeciwieństwie do poglądów panujących w okresie oświecenia religia u niego była oddzielona od moralności i metafizyki i dla wymogów nowoczesnej edukacji wyjaśniona przez to, że może ona połączyć sprzeczności nowoczesnego ducha. Jednocześnie oświeceniowa krytyka przyniosła wynik, ponieważ wszystkie dogmaty - także ten dotyczący osobowości Boga- pojawiły się jako indywidualne oznaki fundamentalnego dla ludzi uczucia religijnego. Również w piśmie Monologen (1800), które etyczny ideał samo istnienia, indywidualności wiąże z nadzieją na przyszłe wolne społeczeństwo.
Przebywając w Słupsku rozpoczął tłumaczenia Dialogu Platona . Oprócz tego napisał obszerne dzieło filozoficzne Grundlinien einer Kritik der bisherigen Sittenlehre , które już sygnalizowało pryncypia jego późniejszej etyki.
Podobnie jak angażował się w reformy polityczne występował także o nowy regulamin Kościoła. W 1804 roku wydał anonimowo Zwei unvorgreiflichen Gutachten in Sachen des protestantischen Kirchenwesens in Beziehung auf den preußischen Staat , gdzie wskazuje na rozłam Kościoła protestanckiego. Od 1814 roku brał również udział w polityce Kościoła. W pojęciu króla przyśpieszył powstanie w 1817 roku unii pomiędzy Kościołem luterańskim i reformowanym Union zwischen den protestantischen Kirchen Preußens (Unia Kościołów Protestanckich Prus). W tym samym roku wraz z luterańskim pastorem Philippem Marheineke (1780–1846) po raz pierwszy dokonał wspólnej Wieczerzy Pańskiej oraz został prezesem wspólnego synodu okręgu Berlina i bronił unię przed ostrymi atakami Clausa Harmsa i Christopha Friedricha von Ammona. Wbrew woli króla walczył o prezbiterialno-synodialną konstytucję i o zwiększenie autonomii Kościoła w stosunku do państwa jak również o niezależności wydziałów teologicznych od Synodu.

W wieloletnim sporze Friedrich Schleiermacher sprzeciwiał się od 1819, prawu króla do wprowadzenia jednolitej agendy liturgicznej i konstytucji dla kościołów. W 1824 roku pod pseudonimem Pacificus Sincerus wydał Theologische Bedenken über das liturgische Recht evangelischer Landesherren ( Teologiczne rozważania o liturgicznym prawie ewangelickich władców) gdzie podnosi stary spór o prawo książąt w relacjach między Kościołem a państwem.
Jego Kurze Darstellung des theologischen Studiums zum Behuf einleitender Vorlesungen (1811) odróżnia filozoficzną, historyczną i praktyczną teologię i wprowadza także dogmatykę, która łączy historyczną wiedzę o teraźniejszym stanie chrześcijaństwa. Po raz pierwszy jako dyscyplina naukowa pojawia się tu teologia praktyczna.
Jego główne teologiczne dzieło Der christliche Glaube (1821) obejmuje wszystkie dogmatyczne wypowiedzi jako opis chrześcijańskiej formy samoświadomości, która zawsze zawiera stosunek do Boga i świata. Ponieważ dogmatyka nie przedstawia nic więcej niż wiedzę Boga, ale ugruntowuje systematyczną interpretację chrześcijańskiej bezpośredniej samoświadomości, mógł zostać później określony przez Wilhelma Diltheya jako „Kant teologii”. Z powodu, że nie widział sprzeczności pomiędzy filozofią a teologią zostało mu zarzucone zdradzenie religijnych podstaw. Również pozostaje kontrowersyjne jego określenie religii jako uczucie absolutnej zależności. Człowiek jest zawsze świadom częściowej wolności i zależności we wszystkich myślach i działaniach, ale właśnie ta częściowa zależność w całej świadomości wolności prowadzi ostatecznie do uczucia całkowitej zależności. W teologicznych dyskusjach ta teoria religii jest mocno sporna.
W teologii Friedrich Schleiermacher uważany jest do dzisiaj częściowo jako reformator dogmatyki, częściowo także jako reprezentant pewnej liberalnej postawy, od której ostro odcina się teologia dialektyczna Karla Bartha. Eduard Spranger widzi w nim prekursora naukowej pedagogiki, a przede wszystkim humanistycznej pedagogiki. Filologia i historia filozofii docenia jego hermeneutykę i jego impulsy do badania antycznej filozofii. Podczas gdy w filozofii XIX wieku akceptowana jest jego dialektyka i etyka, to dopiero w XX wieku znalazła zainteresowanie jego teoria religii i hermeneutyki.

Dzieła (wybór)

  • Vertraute Briefe über Friedrich Schlegels Lucinde . Lübeck i Leipzig, 1800.
  • Grundlinien einer Kritik der bisherigen Sittenlehre . Berlin, 1803.
  • Zwei unvorgreifliche Gutachten in Sachen des protestantischen Kirchenwesens zunächst in Beziehung auf den preußischen Staat . Berlin, 1804.
  • Über die Religion . Berlin, 1806 (pol. wyd. Mowy o religii do wykształconych spośród tych, którzy nią gardzą ; tł. Jerzy Prokopiuk; przedmowa Maciej Potępa, Kraków : "Znak" 1995).
  • Der christliche Glaube nach den Grundsätzen der evangelischen Kirche: im Zusammenhange dargestellt . Berlin, 1821.
  • Reden und Abhandlungen der Königl. Akademie der Wissenschaften . Berlin 1835.
  • Entwurf eines Systems der Sittenlehre. Berlin 1835.
  • Hermeneutik und Kritik . Reimer, Berlin 1838.

Literatura

  • Karl August Auberlen: Schleiermacher : ein Charakterbild. Bahnmaier, Basel 1859.
  • Gunter Scholtz: "Schleiermacher, Friedrich Daniel Ernst." W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 23, Duncker & Humblot, Berlin 2007, s. 54–57 (online).
  • Dilthey, Wilhelm: „ Schleiermacher, Friedrich Daniel Ernst“, w: Allgemeine Deutsche Biographie Tom 31 (1890), s. 422-457 (online).

Linki

  • Artykuł "Friedrich Schleiermacher" na stronie de.wikipedii.org (online).