Friedrich Ludwig Jahn

Friedrich Ludwig Jahn (także zwany «Turnvater Jahn» [Ojciec gimnastyki Jahn]; ur. 11 sierpnia 1778 r. w Lanz (Prignitz); zm. 15 października 1852 r. w Freyburgu (Unstrut)) - niemiecki pedagog, członek Frankfurckiego Zgromadzenia Narodowego i inicjator niemieckiego ruchu gimnastycznego, który od początku był połączony z wczesnym ruchem narodowym. (wyznania ewangelickiego)

Friedrich Ludwig Jahn
Friedrich Ludwig Jahn.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Alexander Friedrich (1742-1811), pastor w Lanz; matka Dorothea Sofia z domu Schultze (ur. 1751); - ożenił się 1) w Neuenkirchen k. Neu-Brandenburga w 1814 r. z Helene Kollhoff (zm. 1823); 2) w 1825 r. z Emilic Hentsch (1792–1876); z 1) małżeństwa miał 3 dzieci i z 2) nałżeństwa córkę.

Życiorys

Friedrich Ludwig Jahn do 13 roku życia był uczony przez ojca, potem uczęszczał przez trzy lata do gimnazjum w Salzwedel (Altmark) i pół roku do gimnazjum Grauen Kloster w Berlinie. Od 1796 r. studiował początkowo teologię, a później historię i filologię na uniwersytetach w Halle, Greifswaldzie, Getyndze. W Halle wstąpił do towarzystwa czystości języka niemieckiego i napisał wydane pod pseudonimem pismo Ueber die Beförderung des Patriotismus im deutschen Reiche. Allen Preußen gewidmet von O. C. C. Höpffner (1800), po czym musiał opuścić Halle i udał się do Wrocławia (wówczas Breslau). Od lipca 1801 r. do stycznia 1802 r. przebywał na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą (bez immatrykulacji), a w latach 1802-03 w Greifswaldzie, gdzie poznał Ernsta Moritza Arndta. Greifswald opuścił z powodu bójki, nie ukończywszy studiów.

W kolejnych latach był nauczycielem domowym w Neubrandenburgu, Glashütte Sophienthal k. Waren (nad jeziorem Müritz) i Jenie. W 1807 r. spotkał w Schnepfenthal, krzewiciela gimnastyki Johanna Christopha Friedricha GutsMuths. Jahn brał także udział w wojnie przeciw Francji. W 1809 r. pracował przez kilka miesięcy jako pomocnik nauczyciela w gimnazjum Friedrichswerdersches Gymnasium. Z powodu nie zdanego egzaminu na samodzielnego nauczyciela tzw. «examen pro facultate docendi» nie otrzymał stałej posady, ale nadal uczył jako pomocnik nauczyciela w gimnazjum Grauen Kloster i szkole dla chłopców Plamannsche Erziehungsanstalt. W 1810 r. założył razem z przyjaciółmi tajny związek Deutscher Bund, którego celem było wyzwolenie Niemiec spod okupacji francuskiej i zjednoczenie narodowe. W czerwcu 1811 r. Jahn otworzył pierwszy plac ćwiczeń w Berlinie (Hasenheide).

Wychowanie fizyczne rozpoczął nieobowiązkowymi spacerami i grami w kręgu uczniów. W latach 1811-13 gimnastykowanie w Hasenheide k. Berlina szybko się rozwinęło pod jego kierownictwem. W latach 1815-19 doszło do napięcia między Jahnem a władzami, które powoływały się na różne oceny gimnastyki. Podczas gdy pruskie Ministerstwo Kultu chciało wprowadzić wychowanie fizyczne jako przedmiot wychowawczy w edukacji szkolnej, Jahn traktował «gimnastykę ojczyźnianą» jako istotny przyczynek do urzeczywistnienia jego idei narodowych, którymi chciał wzmocnić uczucia narodowe. Jego Deutsches Volkstum (1810) zawiera ważne myśli o narodzie i państwie, języku i obyczajach, wychowaniu i edukacji, ale także niebezpieczne nacjonalistyczne, rasistowskie i antysemickie wypowiedzi. Gimnastyka uważana była na początku jako przygotowanie do walki wyzwoleńczej, przypuszczalnie po wojnie wyzwoleńczej miała służyć «zbudowaniu nowych Niemiec w sercach niemieckich» tzn. walkę o jedność, wolność i wspieraniu liberalnej konstytucji. Temu miał także służyć inspirowany m.in. przez Jahna ruch korporacji studenckich. Połączenie ruchu korporacji studenckich i «gimnastyki ojczyźnianej» popadało od 1816 r. w coraz silniejszy polityczny spór z władzą.

Wiosną 1817 r. prowadził publiczne wykłady w Berlinie o swojej Deutsches Volkstum (Narodowość niemiecka), którymi sprowokował władze zwierzchnie. Trzy wydarzenia doprowadziły latem 1819 r. do tymczasowego wstrzymania działalności towarzystw gimnastycznych: święto w Wartburgu w dniu 18 października 1817 r., zamknięcie placu ćwiczeń we Wrocławiu w 1818 r. po «waśni gimnastycznej» i zabójstwo w 1819 r. Augusta von Kotzebue przez członka korporacji studenckiej. Jahn został aresztowany w nocy z 13 na 14 lipca 1819 r. i przetransportowany do więzienia w Spandau (dzielnica Berlina), a potem do Küstrinia (obecnie Kostrzyn nad Odrą). 22 maja 1820 r. został zwolniony z więzienia, ale musiał zamieszkać w Kolbergu (obecnie Kołobrzeg) pod nadzorem tamtejszego komendanta twierdzy. W 1825 r. uzyskał zupełne uniewinnienie, jednakże zabroniono mu przebywanie w miastach uniwersyteckich lub gimnazjalnych. Jahn wybrał jako miejsce pobytu Freyburg/Unstrut. Jego ograniczenie działalności politycznej zostało zniesione w 1840 r. przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV, który później nadał mu Żelazny Krzyż II kl. (niem. Eiserne Kreuz II. Kl.). W 1848 r. został delegatem we Frankfurckim Zgromadzeniu Narodowym. Po powstaniu Cesarstwa Niemieckiego w 1871 r. Friedrich Ludwig Jahn był gloryfikowany jako herold narodowy, bojownik o jedność niemiecką pod pruskim przewodnictwem. Po pierwszej wojnie światowej doszło do odrodzenia niemieckich towarzystw gimnastycznych i wyidealizowania wizerunku Jahna. Po 1933 r. Alfred Baeumler uczynił z Jahna prekursora nacjonalizmu. Takie zafałszowanie było tylko dlatego możliwe, ponieważ można było powołać się na jego rasistowskie i nacjonalistyczne wypowiedzi.

Dzieła (wybór)

  • Über die Beförderung des Patriotismus im Preußischen Reiche, 1800.
  • Bereicherung des hochdeutschen Sprachschatzes versucht im Gebiethe der Sinnverwandtschaft, 1806.
  • Deutsches Volkstum, 1808.
  • Über Wehrlieder, 1813 razem z Ernstem Moritzem Arndtem.
  • Die deutsche Turnkunst zur Einrichtung der Turnplätze , 1816.
  • Rundenlieder, 1817.
  • Merke zum Deutschen Volksthum, 1833.
  • Schwanenrede, 1848.

Literatura

  • Schulze: Vertheidigungs-Schrift für den Doktor der Philosophie Friederich Ludwig Jahn. Glarus 1823.
  • Horst Ueberhorst: „Jahn, Friedrich Ludwig” Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 10, Duncker & Humblot, Berlin 1974, ISBN 3-428-00191-5, s. 301–303 (online).

Linki