Friedrich Karl von Moser

Genealogia ↑

Ojciec Johann Jakob (1701–1785), wirtemberski mąż stanu; matka Friederike Rosine Vischer (1703–62); brat Wilhelm Gottfried (1729–1793); – ożenił się 1) w Homburgu w 1749 r. z wdową Ernestine von Rottenhoff (1715–70), córką waldeckiego radcy dworu Ernsta Sigmunda von Her(d)ta, 2) w 1779 r. z damą dworu Luise, córką barona Jacoba Reinharda Wurmser von Vendenheim i Marii Benigne Waldner von Freundstein; bezdzietny.

Życiorys ↑

Friedrich Karl von Moser otrzymał pietystyczne wychowanie w szkole w Klosterschule Berge w Magdeburgu i w zborze herrnhutów w Ebersdorf (Reuß). Od 1739 do 1740 r. studiował prawo na uniwersytecie w Jenie, a oprócz tego anatomię.

Wprowadzenie w teorię i praktykę interesów państwa otrzymał przypuszczalnie u boku ojca w Ebersdorf. Od 1745 r. był zatrudniony u dolnołużyckiego rządcy krajowego hrabiego Gersdorffa, jak również jako sekretarz u hrabiów Reuß w Ebersdorf. W 1747 r. rozpoczął pracę u landgrafów von Hessen-Homburg jako sekretarz kancelarii, od 1749 r. był tam radcą dworu. W 1751 r. przez krótki czas pracował razem z ojcem w »Staats- und Cantzley-Akademie« w Hanau, po czym wrócił do służby hesko-homburskiej.

Już w 1753 r. otrzymał tytuł darmstackiego radcy dworu, od 1754 r. przebywał we Frankfurcie nad Menem jako książęcy hesko–darmstacki przedstawiciel dyplomatyczny. W latach 1758–1763 był darmstackim posłem we Frankfurcie nad Menem przy Nadreńskim Okręgu Rzeszy Niemieckiej (Oberrheinische Kreis). W 1763 r. został powołany jako radca Hesji–Kassel, którą już od 1761 r. reprezentował w Nadreńskim Okręgu Rzeszy Niemieckiej. W latach 1765–67 był poza tym akredytowany na dworach palatyńskim, mogunckim i trewirskim oraz odbywał liczne podróże w poselstwach m.in.do Wiednia, gdzie został pozyskany za 1500 guldenów rocznie do popierania interesów Austrii we Frankfurcie. Dzięki publikacjom »Von dem deutschen Nationalgeist« (1765) i »Was ist: gut kayserlich? und: nicht gut kayserlich« (1766) został mianowany w 1767 r. radcą dworu Rzeszy. W 1769 r. otrzymał tytuł barona. Jednak Moser nie czuł się dobrze w Wiedniu i już po dwóch latach prosił o zwolnienie ze służby, na co życzliwie zgodził się cesarz i pozostawił mu przyznane uposażenie i tytuł. Cesarz przekazał mu administrowanie w Hrabstwie Falkenstein w Palatynacie.

W 1772 r. Ludwig IX von Hessen-Darmstadt powołał go na pierwszego ministra, prezydenta wszystkich kolegiów krajowych i kanclerza oraz powierzył mu zadanie poprawienia finansów. Moser założył na uniwersytecie w Gießen pierwszy w Niemczech wydział ekonomiczny. Jego styl administrowania przysporzył mu wielu wrogów i w 1780 r. odszedł, kiedy landgraf ponownie wprowadził zniesioną przez Mosera loterię w celu finansowania ustawicznych manewrów wojskowych. W 1782 r. ponownie został radcą dworu Rzeszy. W latach 1783–1790 żył w Mannheim i procesował się z landgrafami Hesji–Darmstadt. Dopiero po śmierci Ludwiga IX zrehabilitowano go i w 1790 r. została mu przez landgrafa przyznana pensja w wysokości 3000 guldenów. W tym samym roku osiadł w Ludwigsburgu, gdzie spędził ostatnie lata życia.

Trwałe znaczenie Mosera leży w dziedzinie publicystyki. Szybką renomę uzyskał dzięki pismu »Der Herr und der Diener« (1759, Pan i sługa). W książce tej wskazał na konieczność poprawy mechanizmu rządzenia m.in. przez staranne wychowanie książąt dziedzicznych. Niezastąpiony jest do dzisiaj jego zbiór »Sammlung der Reichs-Hofraths-Gutachten« (6 części, 1752–69). Praca »Kleinen Schriften zur Erläuterung des Staats- und Völker-Rechts« (12 tomów, 1751–62) świadczy o nim jako o dobrym znawcy współczesnego mu poselstwa i ceremoniału. Część jego pism dotyczy problemów wyznaniowych, a przede wszystkim uzasadnienia prawnej egzystencji państwa rządzonego przez duchownych (»Über die Regierung der geistlichen Staaten von Deutschland«, 1787). Jego propozycja, żeby państwo duchowne rozumieć jako republikę szlachty bez urzędów duchownych, miała stanowić przeciwwagę do absolutystycznych księstw i chciał wyprowadzić dyskusję o sekularyzacji z sfery oświeceniowej wrogości kościelnej.

Wydawane przez niego »Patriotische Archiv für Deutschland« (12 tomów, 1784–90) nie osiągnął takiego znaczenia jak »Staatsanzeigers« (1782-93) Augusta Ludwiga Schlözera, ale należało do najczęściej czytanych periodyków. W czasie pobytu we Frankfurcie nad Menem utrzymywał kontakty z kregiem skupiającym się wokół Susanne von Klettenberg, dzięki której poznał jej przyjaciółką Sophie Eleonore Walther.

Dzieła (wybór) ↑

Literatura ↑

Linki ↑