Friedrich Adolf Trendelenburg

Friedrich Adolf Trendelenburg (ur. 30 listopada 1802 roku w Eutin; zm. 24 stycznia 1872 roku w Berlinie) - niemiecki filozof, filolog i pedagog. (wyznania luterańskiego)

Trendelenburg
Friedrich Adolf Trendelenburg.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Friedrich Wilhelm Trendelenburg, komisarz poczty; matka Susanna Katharina z domu Schroeter, córka pastora z Ratekau; - ożenił się w 1836 roku z Ferdinande Elisabeth Becker (1778-1836); miał 8 dzieci.

Życiorys

Friedrich Adolf Trendelenburg po ukończeniu gimnazjum w Eutin studiował od 1822 roku filologię i filozofię na uniwersytetach w Kilonii (filozofię u Carla Leonharda Reinholda ( 1757-1823) i Johanna Ericha von Bergera, historię u Friedricha Christopha Dahlmanna), od 1823 w Lipsku (filologię u Gottfrieda Hermanna i Friedricha Augusta Wilhelma Spohna), w latach 1824-1826 w Berlinie (folologię u Augusta Boeckha i Philippa Karla Buttmanna, filozofię u Friedricha Schleiermachera i Georga Wilhelma Friedricha Hegla i Henricha Steffensa , historię u Augusta Neandera i filologię klasyczną u Franza Boppa). Owocem jego studiów była praca Platonis de ideis et numeris doctrina ex Aristotele illustrata, na podstawie której 10 maja 1826 roku został doktorem filozofii na uniwersytecie w Berlinie.

Dzięki protekcji Johannesa Schulze był w latach 1826—1833 wychowawcą syna naczelnika poczty Karla Ferdinanda Friedricha von Naglera we Frankfurcie nad Menem. W 1833 roku został profesorem nadzwyczajnym, w 1837 profesorem zwyczajnym filozofii i pedagogiki na uniwersytecie w Berlinie i współpracownikiem pruskiego ministra kultury Karla von Stein zum Altenstein.

Podczas pracy we Frankfurcie wydał pismo Arystotelesa Über die Seele (pol. O duszy) i stworzył nawiązujący do Arystotelesa system logiki i epistemologii (teorii poznania). Napisał również Die sittliche Idee des Rechts und Historische Beiträge zur Philosophie, które wywarło wpływ na pruską politykę szkolnictwa wyższego.

Trendelenburg był w latach 1835 - 1866 członkiem królewskiej komisji egzaminacyjnej w dziedzinie filozofii i pedagogiki. Od 1846 roku był członkiem Pruskiej Akademii Nauk jako reprezentant historii filozofii, od 1859 roku członkiem Bawarskiej Akademii Nauk w Monachium i w 1861 roku został członkiem American Academy of Arts and Sciences. 24 stycznia 1872 roku został odznaczony orderem Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste (Za zasługi dla nauki i sztuki).

Jego czniami byli m.in. Friedrich Ueberweg, Eugen Dühring, Rudolf Eucken, Franz Brentano, Gustav Teichmüller, Karl von Prantl, Friedrich Paulsen, Hermann Cohen, Hans Vaihinger i Wilhelm Dilthey.

Twórczość

Trendelenburgsche Lücke

Opublikowana przez Immanuela Kanta Kritik der reinen Vernunft (pol. Krytyka czystego rozumu) spotkała się najpierw z niezrozumieniem i odrzuceniem w środowisku akademickim. Wynikało to z nowego stylu języka i wprowadzeniu nie stosowanej dotychczas nomenklatury. Jednocześnie zostały podniesione zarzuty, że Kant argumentował niekompletnie w zakresie transcendentalnej estetyki, przy czym jego krytyka nawiązywała do kwestii ontologicznego statusu czasu i przestrzeni. Friedrich Adolf Trendelenburg jako pierwszy sformułował twierdzenie, że Kant wykazał tylko subiektywność czasu i przestrzeni, ale byłoby trzeba też zbadać, czy obie formy czystego postrzegania nie mogłyby także być obiektywne, czyli czy nie istnieje obiektywna natura czasu i przestrzeni. Ten zarzut Trendelenburga został nazwany Trendelenburgsche Lücke (luka Trendelenburga). Poruszona przez niego kwestia doprowadziła do dyskusji i sporu z Kuno Fischerem.

Poglądy

Trendelenburg był reprezentantem i zwolennikiem filozofii Arystotelesa i znanym krytykiem Hegla. Pomimo tego w jego filozofii znajdują się także elementy filozofii Hegla, jak np. koncepcja filozofii jako całości czy pogląd o ewolucji. W przeciwieństwie do Hegla podkreślał, że każde filozoficzne poznanie musi przyjąć za punkt wyjścia doświadczenie. Zatem każdy system myślenia otrzymuje się przez "logiczne badanie", w którym ogół wynika ze szczegółów. Trendelenburg bronił się przed konstruowaniem systemu, którego poprawność ma okazać się dopiero w praktyce. Jako właściwy punkt wyjścia widział naturę i praktykę poszczególnych nauk, które sprowadzają się w logice i metafizyce do wspólnego mianownika czyli do jedności. Filozofia zatem nie jest autonomiczna, ale nauką wszystkich nauk dającą im materiał i jej zadaniem jest wypracowanie jedności myśli w kontekście poszczególnych nauk. Logika nie może ograniczać się do formalnej analizy pojęć, ale musi także mieć merytoryczny osąd w stosunku do tematu. Z tego punktu widzenia Trendelenburga znacznie przyczynił się do powstania nowoczesnej teorii nauki jako dyscypliny filozoficznej.

Również ostro krytykował teorię kategorii Kanta. Jednak i w tym przypadku podstawowa myśl Kanta »myśli bez treści są puste, wyobrażenia bez pojęć są ślepe« przewija się przez jego dzieła. Centralną kategorią w systematycznej filozofii Trendelenburga jest zmiana (ruch), w którym byt i myślenia sprawiają wrażliwość i zrozumienie (rozsądek). Poznanie może tylko wtedy nastąpić gdy zewnętrzna zmiana jest zrozumiany przez wewnętrzny tworzący zmianę. Nie można określić pojęcia zmiany, nie mając już jakiegoś wyobrażenia o niej. Z tego fundamentalnego znaczenia kategorii zmiany rozwinął własną teorię czasu i przestrzeni, która sprzeciwia się ogólnie przyjętym koncepcjom. Jego zdaniem czas i przestrzeń są zależne od zmiany, ponieważ nie może być myślenia o nich bez jej wygenerowania. Zakłada, że czas i przestrzeń zostały ustalone przed zmianą i te dwa gotowe elementy podczas zmiany stają się jednocześnie jej czynnikami. Wszystkie te trzy elementy dające wyjaśnienie zmiany (przestrzeń, czas, czynnik) wymagają same zmiany.

Dzieła (wybór)

  • Platonis de ideis et numeris doctrina ex Aristotele illustrata. 1826.
  • Elementa logices Aristoteleae. 1837.
  • Die logische Frage in Hegels System. Zwei Streitschriften. 1843.
  • Historische Beiträge zur Philosophie. 3 tomy 1846-1867.
  • Über Leibnizens Entwurf einer allgemeinen Charakteristik. 1856.
  • Zur Erinnerung an Johann Gottlieb Fichte. 1862.
  • Kuno Fischer und sein Kant: Eine Entgegnung. 1869.

Literatura

  • Egon Struck: Die Trendelenburgsche Lücke in Kants Transzendentaler Ästhetik. GRIN Verlag, 29 cze 2009.
  • Arthur Richter: "Trendelenburg, Friedrich Adolf". W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 38, Duncker & Humblot, Leipzig 1894, s. 569 (online).
  • Klaus-Gunther Wesseling: Trendelenburg, Friedrich Adolf. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 12, Bautz, Herzberg 1997, ISBN 3-88309-068-9, c. 449-458.