Bruno Frank

Bruno Sebald Frank (ur. 13 czerwca 1887 w Stuttgarcie; zm. 20 czerwca 1945 w Beverly Hills) – niemiecki pisarz, tłumacz, dramaturg i poeta. Jego najwybitniejszymi dziełami są: opowiadania Tage des Königs (Dni króla) i Trenck, Politische Novelle (Nowela polityczna), komedia Sturm im Wasserglas (Burza w szklance wody) i powieści emigracyjne Cervantes, Die Tochter (Córka) i Der Reisepaß (Paszport). (wyznanie mojżeszowe)

Bruno Frank w Sanary-sur-Mer, 1934. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec : Sigismund Frank (1848–1930), bankier z Krefeld;
• Matka : Lina Rothschild (1865–1960) z Hanau;
• Ożenił się : w 1924 r. z Elisabeth Massary-Pallenberg; bezdzietny.

Życiorys

Bruno Frank urodził się 13 czerwca 1887 r. jako pierwsze z czworga dzieci bankiera Sigismunda Franka (1848–1930) i Liny Frank z domu Rothschild (1865–1960). Uczęszczał do humanistycznego Gimnazjum im. Karola w Stuttgarcie, skąd został relegowany w 1902 roku. Następnie kontynuował naukę w szkole progresywistycznej w Haubinda w Turyngii, w której uczniowie otrzymywali nie tylko normalne lekcje, lecz także uczyli się prac rolniczych i rzemieślniczych. Ascetyczne zasady wychowawcze kierownika szkoły Hermanna Lietza (1868–1919), którym nie był gotów się podporządkować, opisał w swoich autobiograficznie zabarwionych powieściach. W 1904 r. musiał opuścić również szkołę w Haubinda, gdy uciekł z emancypantką i dziennikarką Marie Lessing z domu Stach, pierwszą żoną swojego nauczyciela filozofii Theodora Lessinga (1872–1933). W czerwcu 1905 r. zdał maturę w Gimnazjum im. Eberharda-Ludwiga w Stuttgarcie. W Stuttgarcie Bruno Frank przyjaźnił się z Norą Kapp von Gültstein (1889–1953), recytował jej swoje pierwsze wiersze, które w 1905 r. wydał pt. Aus der goldnen Schale (Ze złotej czary).

Od semestru zimowego 1905 r. Bruno Frank studiował prawoznawstwo na uniwersytetach w Tybindze, Monachium, Strasburgu, Heidelbergu, Lipsku, Fryburgu i w semestrze letnim ponownie w Tybindze. W okresie studiów zajmowała go przede wszystkim literatura i filozofia. Czytał poezje Friedricha Hölderlina (1770–1843) i Eduarda Friedricha Mörike (1804–1875). Od 1905 do 1911 r. opublikował dwa tomy wierszy Aus der goldnen Schale (Ze złotej czary) i Gedichte (Wiersze), opowiadanie Im dunkeln Zimmer (W ciemnym pokoju), powieść Die Nachtwache (Nocna straż) oraz zbiór nowel Flüchtlinge (Uchodźcy). W 1911 r. uzyskał tytuł doktora filozofii dzięki dysertacji Gustav Pfizers Dichtungen (Dzieła poetyckie Gustava Pfizera).

W 1909 r. związała go burzliwa miłość z Alice Oberfoell (1886–1911), z którą po roku się rozstał. Związek ten stał się tematem noweli Pantomime (Pantomima), za którą w 1910 r. otrzymał nagrodę literackiego czasopisma „Novelletten-Preiskonkurrenz”. Jednym z jurorów był Thomas Mann (1875–1955), z którym się później zaprzyjaźnił. W 1911 r. Bruno Frank zakochał się w Amerykance Emmie Ley (1887–1912), która po kilkumiesięcznym pobycie w Waldsanatorium w Davos zmarła w kwietniu 1912 roku. Swoją żałość uzewnętrznił młody pisarz w cyklu wierszy Requiem, z którego fragmenty ukazały się w tygodniku satyrycznym „Simplicissimus” (łac. Prostaczek), z którym współpracował od 1908 do 1917 roku. Także w komedii Die Schwestern und der Fremde (Siostry i obcy) z 1917 r. pojawiają się wspomnienia o zmarłej ukochanej.

Gdy po zakończeniu studiów nie miał zamiaru pracować w żadnym zawodzie mieszczańskim, ojciec początkiem 1912 r. przestał wypłacać mu pieniądze i odtąd utrzymywał się z pracy literackiej, pożyczek u przyjaciół oraz zaliczek od wydawców. Do wybuch I wojny światowej spędził kilka miesięcy w Paryżu, w majątku Neukastel koło Landau, w Berlinie, Monachium i w Szwajcarii. Po rozpoczęciu wojny zgłosił się w 1914 r. na ochotnika do wojska, pomimo że był zwolniony ze służby wojskowej i został tłumaczem, ale już w tym samym roku został zwolniony z powodu choroby. Od grudnia do września opublikował ponad 30 wierszy, przeważnie w czasopiśmie „Simplicissimus” oraz w „Strophen im Krieg. Ein Flugblatt“. Od 1917 r. przestał pisać lirykę i dopiero w 1919 r. opublikował kolejne wiersze. Od tej pory poświęcił się prawie wyłącznie prozie.

Początkiem 1916 r. Bruno Frank przeniósł się do Feldafing w Górnej Bawarii, gdzie mieszkał też jego przyjaciel Thomas Mann. W 1916 r. opublikował drugi zbiór nowel Der Himmel der Enttäuschten (Niebo rozczarowanych). Zaczął pisać też sztuki teatralne. Pierwsza sztuka Die treue Magd (Wierna służąca) była sukcesem scenicznym, ale nie zyskała pochwał krytyki. Do 1932 r. napisał 10 sztuk, z których sukces odniosły: Zwölftausend (Dwanaście tysięcy), Sturm im Wasserglas (Burza w szklance wody) i Nina (1927–1931).

Lata w okresie Republiki Weimarskiej były bardzo owocne dla Bruno Franka. Poza kilkoma zbiorami nowel i sztukami teatralnymi opublikował swoje dwa najważniejsze dzieła o Fryderyku II Wielkim: Tage des Königs (Dni króla) i Trenck, które ugruntowały jego renomę. W 1928 r. ukazała się Nowela polityczna (Politische Nocelle), kontrowersyjnie dyskutowane orędowanie za pojednaniem francusko-niemieckim.

Od 1926 r. Bruno Frank z żoną mieszkał w Monachium, gdzie codziennie stykał się z przybierającym na sile nacjonalizmem, wzrastającym radykalizmem i groźbami. Spalenie Reichstagu 27 lutego 1933 r. było dla niego ostatnim sygnałem do natychmiastowego opuszczenia nazistowskich Niemiec. Następnego dnia wyjechał z żoną do Szwajcarii, skąd po roku udali się do francuskiej miejscowości Sanary-sur-Mer, która stała się centrum emigracji niemieckiej. Od 1935 do 1937 r. małżonkowie spędzali zimę w Londynie, a lato w Salzburgu. Wiosną 1937 r. spędzili ponownie kilka miesięcy w południowej Francji w miejscowości Menton, po czym emigrowali do Stanów Zjednoczonych, gdzie przybyli w październiku tegoż roku.

Wprawdzie pisma Brono Franka nie znalazły się w 1933 r. na liście pism zakazanych i nie zostały spalone 10 maja 1933 r., ale błąd ten naziści skorygowali w 1938 roku. W czasie emigracji Bruno Frank poruszał tematykę przestępstw nazistów. Jeśli nawet w powieści Cervantes pojawiła się ona jedynie w epizodzie  Blutsprüfung (Badanie krwi), to już w 1937 r. w powieści Paszport (Der Reisepaß) przedstawił drastycznie horrory systemu hitlerowskiego. W tym samym roku powieść wydano w Londynie (Closed Frontiers) i Nowym Jorku (Lost Heritage). Amerykańska publiczność znała już wcześniej tłumaczenia kilku jego opowiadań i sztukę Burza w szklane wody, którą w 1937 r. wystawiono na Broadwayu.

Bruno Frank zmarł 20 czerwca 1945 r. w domu w Beverly Hills i pochowany został na cmentarzu Forest Lawn Memorial Park w mieście Glendale.

Dzieła (wybór)

• Die Schatten der Dinge, wiersze, 1912.
• Die Fürstin (Księżna), powieść, 1915.
• Tage des Königs (Dni króla), 1924.
• Trenck, powieść, 1926.
• Politische Novelle (Nowela polityczna), nowela, 1928.
• Sturm im Wasserglas (Burza w szklance wody), komedia, 1930.
• Nina, komedia, 1931.
• Cervantes, powieść, 1934.
• Der Reisepass (Paszport), powieść, 1937.
• Lüge als Staatsprinzip (Kłamstwo jako zasada państwa), 1939.
• Die Tochter (Córka), powieść, 1943.

Literatura

• Erwin H. Ackerknecht: „Frank, Bruno Sebald” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 5, Duncker & Humblot, Berlin 1961, ISBN 3-428-00186-9, s. 339.

Linki

• Artykuł w de.wikipedia.org