Lyonel Feininger

Lyonel Charles Adrian Feininger (ur. 17 lipca 1871 w Nowym Jorku; zm. 13 stycznia 1956 tamże) – niemiecko-amerykański malarz, grafik i karykaturzysta. Od 1909 członek Secesji Berlińskiej. Dzięki pracom wykonanym w Bauhausie należy od 1919 do najwybitniejszych artystów klasycznego modernizmu.

Feininger malarstwem zajął się mając 36 lat. Wcześniej wiele lat pracował jako karykaturzysta dla różnych niemieckich, francuskich i amerykańskich czasopism i gazet. Często sięgał w swoich obrazach i kompozycjach malarskich do wcześniejszych własnych karykatur i szkiców. Sławne stały się przykładowo jego wykonane w 1905 roku w Ribnitz i Damgarten rysunki małomiasteczkowej idylli, jak również obrazy kościołów i ośrodków wiejskich z regionów Turyngii, dokąd udawał się ustawicznie między 1906 a 1937. Obrazy są przeważnie nazwane i ponumerowane według miejscowości (Gelmeroda, Niedergrunstedt, Possendorf, Mellingen, Vollersroda, Tiefurt, Taubach, Gaberndorf, Oberweimar, Zottelstedt itd.). (wyznanie ewangelickie)

Lyonel Feininger, 1941. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec : Karl, z Durlach, skrzypek, kompozytor i pedagog muzyczny;
• Matka : Elisabeth Lutz, śpiewaczka i pianistka;
• Żona: 1) od 1900 Clara, córka hurtownika Fürsta, 2) od 1905 Julia (rozwiedziona Berg), córka hurtownika Bernharda Lilienfelda w Berlinie;
• Dzieci : z pierwszego małżeństwa 2 córki : Eleonore (1901–1991) i Marianne oraz z drugiego 3 synów : Andreas (1906–1999), architekt i fotograf, Laurence (1909–1976), muzykolog, Theodor Lukas (1910–2011), malarz.

Życiorys i twórczość

W 1880 roku Feininger rozpoczął naukę gry na skrzypcach u ojca, w 1887 podróżował do Niemiec, aby studiować tam muzykę. Jednak w Hamburgu zdecydował zająć się malarstwem. W latach 1887–91 uczęszczał do hamburskiej Szkoły Rzemiosła Artystycznego i berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1892/93 był uczniem w Académie Colarossi w Paryżu. Od 1893 do 1906 pracował jako karykaturzysta i ilustrator w Berlinie dla czasopism „Harpers Young People”, „Humoristische Blätter”, „Ulk” i „Lustige Blätter”. Lata 1906 i 1907 spędził w Paryżu i rysował karykatury dla „Le Témoin“ i „Chicago Sunday Tribune“ (serie komiczne „The Kings-der-Kids“ i „Wee Willie Winkie's World“). W 1906 roku poznał w Paryżu Roberta Delaunaya (1885–1941) i Henriego Matisse'a (1869–1954).

Lyonel Feininger, autor Emil Orlik, 1906. Źródło: Wikimedia Commons

Od 1907 roku poświęcił się całkowicie malarstwu. W 1908 roku osiadł w Berlinie, gdzie w 1909 został członkiem Secesji Berlińskiej, a w następnym roku zaprezentował jeden obraz podczas berlińskiej wystawy tego ugrupowania artystycznego. Na zaproszenie Franza Marca (1880–1916) brał udział w 1911 w „Pierwszym Niemieckim Salonie Jesiennym” Herwartha Waldena (1878–1941) w Berlinie i od tego też roku został przedstawicielem niemieckiego kubizmu. W następnym roku poznał sztukę grupy artystycznej „Most” („Die Brücke”) i zaprzyjaźnił się z Erichem Heckelem (1883–1970) i Karlem Schmidt-Rottluffem (1884–1976).

Muzyczne dziedzictwo artysty – jeszcze w latach 1921–26 skomponował kilka fug organowych – określało jego prace malarskie. Od 1913 roku malował często w małych turyngskich miasteczkach, w Gelmeroda, Vollersroda, Gaberndorf i potem w Erfurcie, następnie doszły do tego obrazy z Lüneburga, Treptowa/Rega (obecnie Trzebiatów na Pomorzu) i Halle, obrazy marynistyczne z głębią horyzontu, z żaglowcami i łodziami. Jego akwarele są klejnotami modernistycznej sztuki pejzażowej. W 1917 miała miejsce pierwsza indywidualna wystawa prac Feiningera w galerii „Der Sturm” Herwartha Waldena.

Walter Gropius (1883–1969) powołał Feiningera do Bauhausu jako mistrza warsztatów graficznych (do 1924 w Weimarze, 1925–33 w Dessau). W tym samym roku powstała dla „Manifestu Bauhausu” rycina zatytułowana Katedra socjalizmu (Kathedrale des Sozialismus). W latach 1924–35 spędzał prawie każdy okres letni w Deep na Pomorzu (obecnie Mrzeżyno). W marcu 1924 roku założył razem z Paulem Klee (1879–1940), Wassily Kandinskym (1866–1944) i Aleksiejem Jawlenskym (1864–1941) towarzystwo wystawiennicze „Błękitna Czwórka” („Die Blaue Vier”). Od 1929 do 1931 roku pracował corocznie kilka miesięcy w Halle w oddanym do jego dyspozycji przez miasto atelier, w którym powstało 11 ekspresjonistycznych widoków miasta, m.in. widok Kościoła Mariackiego i Roter Turm.

Katedra w Halle, 1931. Źródło: Wikimedia Commons

W 1936 roku Lyonel Feininger prowadził letni kurs w Mills College w Kalifornii. Ostatecznie 11 czerwca 1937 roku opuścił Niemcy i zamieszkał w Nowym Jorku, gdzie pracował jako niezależny malarz. W okresie nacjonalizmu prace Feiningera uznano za „sztukę zdegenerowaną” („Entartete Kunst“). Naziści skonfiskowali 378 dzieł artysty z publicznych zbiorów i kilka miesięcy po jego wyjeździe do Ameryki pokazali 8 obrazów (widoków miast), akwarelę i 13 rycin na wystawie Sztuki Zdegenerowanej w Monachium. W Stanach Zjednoczonych został w 1947 roku prezydentem „Federation of American Painters and Sculptors”.

Dzieła (wybór)

• 1905: Ribnitz, ulica Am Klosterteich i widok na port
• 1906/1907: Biały mężczyzna (Der weiße Mann), Collection Museo Carmen Thyssen-Bornemisza, Madryt
• 1910: Ulica w Dämmern (Straße im Dämmern), Sprengel-Museum, Hanower
• 1912: Brama (The Gate), Galerie im Kloster, Ribnitz-Damgarten
• 1913: Gelmeroda I, kolekcja prywatna, Nowy Jork
• 1913: Latarnia (Leuchtbake), Museum Folkwang, Essen
• 1913: Kręgi, słońce, wieża (Kreisformen, Sonne, Turm), kolekcja prywatna, Paryż
• 1918: Teltow II, Neue Nationalgalerie, Berlin
• 1919: Katedra socjalizmu (Die Kathedrale des Sozialismus), rycina
• 1920: Wiadukt (Viadukt), Museum of Modern Art, Nowy Jork
• 1921: Małe miasto portowe (Kleine Hafenstadt), Heiligenhafen
• 1922: Mellingen VI, Israel Museum, Jerozolima
• 1923: Wysoki brzeg (Das Hohe Ufer), Albertina, Wiedeń
• 1925: Barfüßerkirche in Erfurt I, Staatsgalerie Stuttgart
• 1927: Żółty kościół wiejski (Gelbe Dorfkirche), Neue Nationalgalerie, Berlin
• 1929: Halle, Am Trödel, Bauhaus-Archiv, Berlin
• 1931: Wieże nad miastem Halle (Türme über der Stadt (Halle)), Museum Ludwig, Köln
• 1936: Gelmeroda XIII, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork
• 1936: Vollersroda (wiosna), Hamburger Kunsthalle, Hamburg
• 1937: Thuringia Village, kolekcja prywatna
• 1940: Manhattan I, Museum of Modern Art, Nowy Jork
• 1947: Baltic, a Recollection, Toledo Museum of Art
• 1952: Manna-Hate, kolekcja prywatna, Szwajcaria

Literatura

• Wilckens, Leonie von, "Feininger, Lyonel" w: Neue Deutsche Biographie 5 (1961), s. 62-63 [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118532308.html#ndbcontent (dostęp 29.09.2019)

Linki

• Prace Lyonela Feiningera w Albertina, Wien - Sammlungen Online