Gustav Theodor Fechner

Gustav Theodor Fechner (ur. 19 kwietnia 1801 w Groß Särchen koło Muskau (pol. Mużaków); zm. 18 listopada 1887 w Lipsku) – niemiecki psycholog, fizyk i filozof przyrody. Uważany jest za twórcę psychofizyki, w późniejszych latach reprezentował teorię o powszechnym natchnieniu uniwersum, przez co został jednym z ważniejszych przedstawicieli panpsychicznego światopoglądu. Pod pseudonimem „Dr. Mises” napisał satyry m.in. Die vergleichende Anatomie der Engel (1825, Anatomia porównawcza aniołów). (wyznanie ewangelickie)

Gustav Theodor Fechner
Gustav Fechner.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Samuel Traugott (1764–1806), pastor, syn pastora Johanna Gottloba i córki pastora Johanny Dorothei Schirmer;
  • Matka: Johanna Dorothea, córka pastora Siegismunda Dietricha Fischera i córki pastora Johanny Salome Götze;
  • Brat: Eduard (1799–1860), malarz i grafik;
  • Ożenił się: w 1833 z Clarą, córką Johanna Volkmanna (1772–1856);
  • Szwagier: Alfred Volkmann (1801–77), profesor fizjologii w Lipsku;
  • Dzieci: bezdzietny.

Życiorys

Gustav Theodor Fechner studiował medycynę od 1816 w Akademii Medyczno-Chirurgicznej i od 1817 na uniwersytecie w Lipsku m.in. u fizjologa Ernsta Heinricha Webera (1795–1878). Jednak po zdaniu w 1822 egzaminów praktycznych zrezygnował z wykonywania zawodu lekarza. Jako uczony i pisarz poświęcił się całkowicie badaniu i filozofii przyrody. W tym zakresie duży wpływ wywarły na niego pisma Friedricha Wilhelma Josepha von Schellinga (1775–1854), Georga Wilhelma Friedricha Hegla (1770–1831), Lorenza Okena (1779–1851) i Henricha Steffensa (1773–1845). W 1823 habilitował się na wydziale filozoficznym w Lipsku, gdzie został Privatdozentem. Od 1824 tłumaczył podręcznik fizyki eksperymentalnej Lehrbuch der Experimental-Physik (4 tomy, 1824/25) Jean-Baptiste Biot'a (1774–1862) i od 1825 podręcznik chemii teoretycznej i praktycznej Lehrbuch der theoretischen und praktischen Chemie (6 tomów, 1825-27) Louis'a Jacques'a Thénard'a (1777–1857). W 1827 odbył podróż naukową do Bawarii, Szwajcarii i Francji. W styczniu 1830 założył razem z wydawcą Davidem Leopoldem Voßem (1793–1868) czasopismo „Chemisches Zentralblat”.

W 1831 Gustav Theodor Fechner został profesorem nadzwyczajnym fizyki, a w 1834 profesorem zwyczajnym. W wykładach z fizyki poruszał tematykę galwanizmu i zjawisk optycznych, przy czym ujawniała się jego skłonność do kwestii psychologicznych. Od 1834 wydawał ośmiotomowy Haus-Lexikon (Leksykon domowy). W 1835 został dyrektorem Instytutu Fizyki, który jest jednym z najstarszych w Niemczech. Istotną zmianę w jego życiu wprowadziły dolegliwości nerwowe (depresja) i choroba oczu, które ujawniły się w latach 1840–43, a które spowodowane były prowadzonymi przez niego eksperymentami. W 1840 przeszedł w stan spoczynku. Gdy stan jego zdrowia poprawił się, prowadził od 1843 do śmierci wykłady z zakresu filozofii przyrody i antropologii. Jego następcą na katedrze fizyki został w 1843 Wilhelm Eduard Weber (1804–1891). Od 1846 prowadził publiczne wykłady, w których zajmował się filozofią, powołaną przez siebie do życia psychofizyką i estetyką psychologiczną. W swoich głównych dziełach Nanna oder über das Seelenleben der Pflanzen (1848, Nanna lub o życiu duchowym roślin) i Zend-Avesta (1851) uzasadnił kompletnie uduchowiony kosmos, w którym przyporządkował Bogu funkcję wszechogarniającej duszy świata. Dusze ludzkie, jak również wszystkich pozostałych rzeczy są jej podporządkowane i wzajemnie powiązane. Materializm, który tej jedności świata nie uwzględnia, interpretował jako „widok nocny”. Odróżniał od niego całościowy „widok dzienny”. Jego system teozoficzny pokrewny jest teorii monad sformułowanej przez Gottfrieda Wilhelma Leibniza (1646–1716). W swoich poglądach był osamotnionym bojownikiem przeciw materialistyczno-mechanistycznym poglądom na przyrodę Karla Vogta (1817–1895), Jacoba Moleschotta (1822–1893), Ludwiga Büchnera (1824–1899).

Wraz z opublikowaniem w 1860 książki Elemente der Psychophysik (Elementy psychofizyki) ugruntował psychologię eksperymentalną. Gustav Theodor Fechner rozwinął sformułowane w 1834 roku przez Ernsta Heinricha Webera (1795–1878) prawo na temat wzrostu wrażeń, w którym stwierdził, że zmiana reakcji układu biologicznego jest proporcjonalna do względnej zmiany bodźca w sposób logarytmiczny. Prawo to znane jako prawo Webera–Fechnera stanowi podstawę psychofizyki. Psychologia Fechnera wywarła wpływ na prace Ernsta Macha (1838–1916) i Wilhelma Wundta (1832–1920), jak również na pisarza Franza Kafkę (1883–1924).

Dzieła (wybór)

  • Maaßbestimmungen über die galvanische Kette. Leipzig 1831.
  • Das Hauslexicon. Vollständiges Handbuch praktischer Lebenskenntnisse für alle Stände. 8 tomów, Leipzig 1834–38.
  • Das Büchlein vom Leben nach dem Tode. Dresden 1836.
  • Ueber das höchste Gut. Leipzig 1846.
  • Nanna oder über das Seelenleben der Pflanzen. Leipzig 1848.
  • Zend-Avesta oder über die Dinge des Himmels und des Jenseits. Vom Standpunkt der Naturbetrachtung. 3 tomy, Leipzig 1851.
  • Elemente der Psychophysik. 2 tomy, Leipzig, 1860.
  • Ueber die Seelenfrage. Ein Gang durch die sichtbare Welt um die unsichtbare zu finden. Leipzig 1861.
  • Die drei Motive und Gründe des Glaubens. Leipzig 1863.
  • Zur Experimentalen Aesthetik. Leipzig 1871.
  • Einige Ideen zur Schöpfungs- und Entwickelungsgeschichte der Organismen. Leipzig 1873.
  • Vorschule der Aesthetik. 2 tomy, Leipzig 1876.
  • In Sachen der Psychophysik. Leipzig 1877.
  • Die Tagesansicht gegenüber der Nachtansicht. Leipzig 1879.
  • Revision der Hauptpuncte der Psychophysik. Leipzig 1882.

Literatura

  • Wilhelm Windelband.: „Fechner, Gustav Theodor”, w: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 55, Duncker & Humblot, Leipzig 1910, s. 756–763, online.
  • Gerhard Hennemann: „Fechner, Gustav Theodor”, w: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 5, Duncker & Humblot, Berlin 1961, ISBN 3-428-00186-9, s. 37 f. (online).
  • Irene Altmann: Bibliographie Gustav Theodor Fechner. Verlag im Wissenschaftszentrum, Leipzig 1995, ISBN 3-930433-03-6.

Linki

Autor: Roman Penkała