Maurits Cornelis Escher
Maurits Cornelis Escher (ur. 17 czerwca 1898 w Leeuwarden; zm. 27 marca 1972 w Hilversum) – holenderski malarz, ilustrator i grafik, posługujący się techniką mezzotinty, znany też z drzeworytów i litografii często inspirowanych matematyką i motywami ze sztuki islamu. Wykonał 448 grafik i ponad 2 000 rysunków i szkiców. Jego prace przedstawiają niemożliwe konstrukcje, eksploracje nieskończoności, przechylenia i kombinacje dwu- i trójwymiarowych wzorów, które stopniowo przekształcają się w zupełnie inne formy, przeczące utartym sposobom reprezentacji widza.
 |
| Maurits Cornelis Escher,1971. Źródło: Wikimedia Commons. |
Genealogia
- Ojciec: George Arnold Escher (1843-1939), inżynier hydrauliki;
- Matka: Sara Gleichman (1860-1940);
- Rodzeństwo: Arnold August Escher i Johan George Escher;
- Żona: Giulia „Jetta” Umiker (1897-1969);
- Dzieci: Giorgio Arnaldo (ur. w Rzymie w 1926), Artura (ur. w Rzymie w 1928 r.) i Jana (ur. w Brukseli w 1938 r.).
Biografia
Maurits Cornelis Escher pochodził z protestanckiej rodziny i był najmłodszym synem inżyniera hydrauliki Georga Arnolda Eschera i jego drugiej żony Sary Gleichman. W 1903 r. rodzina zamieszkała w Arnhem, gdzie uczył się do 1918 roku. W rodzinie nazywano go „Mauk”. Z powodu częstych chorób umieszczono go w wieku 7 lat w szkole specjalnej; musiał powtarzać drugą klasę w szkole podstawowej[1]. Chociaż był świetny w rysunkach, pozostałe jego oceny były słabe. Do 13 roku życia uczył się jednocześnie ciesielstwa i gry na fortepianie. Przez kilka miesięcy studiował architekturę na Uniwersytecie Technicznym w Delfcie (hol. Technische Universiteit Delft, TU Delft). W 1919 r. rozpoczął w Haarlemie naukę w Szkole Architektury, Sztuk Dekoracyjnych i Rzemiosła (School voor Bouwkunde, Versierende Kunsten en Kunstambachten), gdzie jego nauczycielem był Samuel Jessurun de Mesquita, z którym utrzymywał kontakt do momentu, gdy wraz z rodziną został zamordowany przez nazistów w 1944 roku. W 1922 r. Escher opuścił szkołę, opanowawszy rysunek i ksylografię.
W 1922 r. Escher podróżował do Włoch (Florencja, San Gimignano, Volterra, Sienna, Ravello) i do Hiszpanii (Madryt, Toledo, Grenada). Zafascynowały go włoskie wioski, a w Hiszpanii Alhambra i XIV-wieczny zamek mauretański w Granadzie. Detale dekoracyjne Alhambry, bazujące na matematycznych założeniach, z powtarzającymi się przylegającymi wzorami, wyrytymi w kamieniu na ścianach i sufitach, wywarły głęboki wpływ na twórczość Eschera. W następnych latach często wracał do Włoch, gdzie swoje szkicowniki zapełniał rysunkami włoskich pejzaży widzianymi z niezwykłej perspektywy lub maleńkich zwierząt i roślin obserwowanych przez szkło powiększające.
W Ravello we Włoszech poznał w 1923 r. szwajcarsko-rosyjską Giulię „Jetta” Umiker (1897-1969), z którą ożenił się w następnym roku. Małżonkowie zamieszkali w Rzymie, gdzie urodził się ich pierwszy syn Giorgio Arnaldo Escher. Później mieli jeszcze dwóch synów: Artura (ur. w Rzymie w 1928 r.) i Jana (ur. w Brukseli w 1938 r.).
Dojście do władzy Benito Mussoliniego i zmiana klimatu politycznego skłoniły w 1935 r. Eschera do opuszczenia Włoch. Nie interesował się polityką i nie był w stanie zaangażować się w żadne ideały poza wyrażaniem własnych koncepcji za pomocą środków artystycznych, ale sprzeciwiał się fanatyzmowi i hipokryzji. Kiedy najstarszy syn, w wieku dziewięciu lat, został zmuszony do chodzenia do szkoły w mundurku faszystowskiej organizacji Opera Nazionale Balilla, rodzina przeniosła się do Château-d'Œx w Szwajcarii, gdzie pozostała przez dwa lata.
Maurits Cornelis Escher, którego inspirowały włoskie krajobrazy, nie był szczęśliwy w Szwajcarii. W 1937 r. rodzina zamieszkała w Uccle, na przedmieściach Brukseli. 20 lutego 1941 r. rodzina przeprowadziła się do Baarn w Holandii, gdzie Escher mieszkał do 1970 roku. Większość dzieł Eschera datowana jest na ten okres. Podczas spacerów po lasach w pobliżu Baarn powstały pomysły na jego prace „Drie Werelden”, „Modderplas” i „Rimpeling”. Dopiero w 1962 r., kiedy musiał poddać się operacji, nastąpiła przerwa w jego twórczości. Żona Eschera wróciła do Szwajcarii w 1968 roku, gdzie spędziła resztę życia. W 1970 roku Escher przeprowadził się do domu Rosa Spier Huis w Laren, domu spokojnej starości dla artystów, gdzie mógł mieć osobistą pracownię. Zmarł tam 27 marca 1972 roku.
Twórczość
 |
| Belweder, 1958. Źródło: Escher-Museum, Den Haag. |
Maurits Cornelis Escher tworzył przede wszystkim grafiki i osiągnął techniczną doskonałość w technikach drzeworytu, rytownictwa i litografii. Ze względu na czarno-biały efekt najlepiej nadawały się te techniki do realizacji jego zamierzeń. Motywy południowych krajobrazów stanowiły również kanon form dla jego późniejszych prac „nienaturalnych”. Dzięki swoim licznym podróżom Escher szczególnie upodobał sobie morze i żeglugę. Dlatego nawet w podeszłym wieku prowadził wykłady na temat różnorodnych zjawisk i wrażeń przyrodniczych, z jakimi spotyka się podróżujący statkiem po Morzu Śródziemnym.
 |
| Wchodzenie i schodzenie, 1960 Źródło: Indianapolis Museum of Art. |
Grafiki Eschera realistycznych pejzaży i budynków, które powstały we Włoszech, z naciskiem na perspektywę, są preludium do późniejszych niekongruencji, które stanowią o istocie jego sztuki po 1937 roku. Motywy regularnego podziału płaszczyzny na „komórki” są podobne do stylizowanych zwierzęcych ornamentów Chrisa Lebeau. W postaciach ludzkich i zwierzęcych Eschera kanciasty styl De Mesquita jest szczególnie widoczny. Escher zamierzał wzbudzić zdumienie swoich widzów, poprzez iluzję. Zaproponował użycie matematycznych kształtów w płaszczyźnie - które są otwarte na dwie lub więcej interpretacji - przestrzeń, głębokość i wysokość. Eschera można by nazwać surrealistą, ale z innym użyciem środków niż np. surrealista Salvador Dali. Malarz ten przedstawiał również niemożliwości w płaskiej powierzchni, np. w obrazie „Mam sześć lat” (1950). Taka reprezentacja jest jednak otwarta tylko na jedną interpretację. Escher osiągał niezgodność w płaskiej powierzchni za pomocą matematycznych kształtów, które dają widzowi wrażenie przestrzenności, a jednak w tej przestrzeni, przy uważnym oglądaniu, ich wzajemne relacje nie mogą być właściwe. Oko jest niejako zmuszone do grania i podążania za tymi absurdami. Rysunki starannie odmierzone na kwadratowym papierze jako wstępne badania poprzedzały stworzenie niemożliwych światów Eschera. Widzi się przedmioty lub budynki, które na pierwszy rzut oka wydają się naturalne, ale po chwili są całkowicie sprzeczne („figury niemożliwe”). Przykładem tego mogą być litografie „Belweder” (1958), „Wchodzenie i schodzenie” (1960) oraz „Wodospad” (1961), których podstawą stały się nieskończone „Schody Penrose’a” zaprojektowane przez brytyjskiego lekarza i matematyka Lionela Penrose’a (1898–1972). Jego litografia „Rysowanie rąk” (1948) przedstawia dwie zwrócone ku sobie dłonie, rysujące się wzajemnie w procesie, który wydaje się paradoksalny.
 |
| Inny świat, 1958. Źródło: Escher-Museum, Den Haag. |
Symetria i regularny rozkład płaskiej powierzchni miały nadrzędne znaczenie dla przedstawienia Eschera. W 1936 r. Maurits Cornelis Escher był szczególnie zafascynowany figurami geometrycznymi, które potrafią wypełnić płaską powierzchnię ciągłymi konturami w nieskończoność - jak widział na majolikowych płytkach Alhambry. Wykorzystał kolorowe rysunki kredowe tych mauretańskich wzorów geometrycznych do swoich pierwszych niezgodności, których z wielką pomysłowością odkrył różne typy – często przedstawiane z humorem – np. cykl „Metamorfoza”.
 |
| Trzy kule II, 1946 Źródło: Escher-Museum, Den Haag. |
Drzeworyt „Inny Świat” (1947) ukazuje sugestię odległości. Widz widzi płaszczyznę obrazu, która oferuje widok ptasiego i księżycowego krajobrazu. W litografii „Wklęsły i wypukły” (1955) kształt muszli poniżej środka sceny albo zapada się w głąb jak miska (wklęsły), albo wznosi się jak parasol (wypukły).
 |
| Wystawa grafiki, 1956. Źródło: Official M. C. Escher Website. |
Escher zajmował się także takimi tematami jak wstęgi Möbiusa, formy krystaliczne, odbicia, zniekształcenia optyczne, fraktale i przybliżenia nieskończoności. Znany jest autoportret w odbiciu szklanej kuli („Trzy kule”). Ostatni drzeworyt pt. „Zaskrońce” zrealizował w 1969 roku. Pracował również nad perspektywą cylindryczną. Na przykładzie człowieka leżącego pod podwójnym drutem elektrycznym wykazuje, że perspektywa z liniami prostymi biegnącymi do znikającego punktu jest fałszywa. Linie te są w rzeczywistości zakrzywione, ponieważ przecinają się po obu stronach obserwatora, zmierzając ku nieskończoności. Niedokończony obraz „Wystawa grafiki” został niedawno rozwiązany przez zespół matematyków z Uniwersytetu w Lejdzie: luka pozostawiona w centrum obrazu została wypełniona siatką skrętną używaną przez Eschera oraz kilkoma funkcjami dylatacji i projekcji wykorzystującymi, jak się wydaje, powierzchnię Riemanna.
 |
| Trzy światy, 1955. Źródło: Escher-Museum, Den Haag. |
Sławę Maurits Cornelis Escher osiągnął późno. Jego prace docenili przede wszystkim matematycy, fizycy i krystalografowie. W 1954 roku, podczas międzynarodowego kongresu matematyków w Amsterdamie, równocześnie z wystawą jego prac w Stedelijk Museum, jego sława zaczęła się rozprzestrzeniać za granicę, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Jego unikalne nadruki znalazły szerokie zastosowanie w reklamie. Artystyczny i intelektualny Eschera wpływ był dalej widoczny w sztuce Victora Vasarely'ego, Petera Struyckena i Ad Dekkersa.
 |
| Zaskrońce, 1969. Źródło: Escher-Museum, Den Haag. |
Literatura
- Escher, Maurits Cornelis w: Hans Vollmer (Hrsg.): Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler des XX. Jahrhunderts. Band 2: E–J. E. A. Seemann, Leipzig 1955, s. 54.
Linki
- Escher, Maurits Cornelis (1898-1972) w resources.huygens.knaw.nl.
- M.C. ESCHER A MINI-RETROSPECTIVE Simons Center for Geometry and Physics Stony Brook University, NY.
- Prace Eschera w Official M. C. Escher Website.
- Biografia w Escher-Museum, Den Haag .
Przypisy
- ↑ Barbara E Bryden, Sundial : Theoretical Relationships Between Psychological Type, Talent, And Disease, Gainesville, Floride, Center for Applications of Psychological Type, 2005, (ISBN 978-0-935652-46-8 et 0-935652-46-9.
Tematy pokrewne