Wolfram von Eschenbach

Wolfram von Eschenbach (ur. ok. 1160/80 w Frankonii, prawdopodobnie w Obereschenbach (obecnie Wolframs-Eschenbach);, zm. ok. 1220) - średniowieczny niemiecki poeta zaliczany do minnesingerów. Uważany jest za jednego z największych poetów epickich swojego czasu i jednego z najważniejszych przedstawicieli literatury dworskiej w języku średnio-wysoko-niemieckim.

Wolfram von Eschenbach
Wolfram von Eschenbach. Wizerunek autora jako rycerza w Codex Manesse.
Źródło: Wikimedia Commons

Biografia

Wolfram von Eschenbach pochodził z rodu rycerskiego. Wszystko co o nim wiemy zawarte jest w jego pismach oraz przekazach jemu współczesnych. Nazywał siebie Bawarczykiem, zgodnie z nieprecyzyjnym językiem używanym w jego czasach. W rzeczywistości siedzibą jego rodziny był Obereschenbach koło Ansbach w Środkowej Frankonii. Jednak nie tam później mieszkał, lecz w Wehlenbergu, który wymienia jako „Wildenberc“ w eposie o tematyce arturiańskiej „Parsifal”. Prawdopodobnie był młodszym synem w rodzie, co zmusiło go do życia wędrownego i zarabiania na utrzymanie sztuką. Wiadomo, że w ciągu swojego życia przebywał na wielu dworach i był z pewnością związany z hrabią Wertheim oraz landgrafem Turyngii Hermannem I, do którego przybywało wielu poetów. W każdym razie pod koniec życia powrócił w ojczyste strony i tam zmarł, po 1217 roku; opisuje bowiem pod koniec poematu „Willehalm” swego patrona landgrafa Hermanna I, który zmarł w tymże roku. Według świadectw z XV i XVII wieku został pochowany w katedrze Liebfrauenmünster w Obereschenbach. O tym, że był żonaty i miał dzieci, świadczą sporadyczne wzmianki.

Aby poznać charakter i znaczenie Wolframa von Eschenbacha, musimy opierać się wyłącznie na jego dziełach. Oprócz kilku wierszy lirycznych, przeważnie żywych pieśni porannych (Tagelieder), posiadamy dwa obszerne eposy w rymowanych kupletach, „Parsifal” i „Willehalm”, oraz dwie pieśni stroficzne, którym od ich początku zwykliśmy nadawać nazwę „Titurel”. Najstarszym z nich jest „Parsifal”, potem „Titurel” i „Willehalm”, nad którymi pracował prawdopodobnie w tym samym czasie. Wzmianka Wolframa w „Parsifalu”: „min herre der grave von Wertheim” jest podstawą do przypuszczenia, że napisał on ten epos po części na zlecenie wspomnianego hrabiego. Zatem pismo powstało ok. 1212 r. w okresie panowania hrabiego Poppo II z Wertheim. Przypuszcza się, że Wolfram jako ministeriał hrabiego posiadał w lennie posiadłości w Obereschenbach i Pleinfeld koło Ansbach, ponieważ własność i prawa suwerenne Wertheimów są poświadczone w dokumentach w tych miejscach i w omawianym czasie, a także później.

Dla hrabiego von Dürn, do którego należący zamek Wildenberg w Odenwald wymienia w 'Księdze 5', mogła powstać kolejna część „Parsifala”. Jeszcze podczas pracy nad „Parsifalem” pojawia się jako mecenas landgraf Turyngii Hermann I, wybitny protektor literatury niemieckiej jego okresu. Uwagi dotyczące landgrafa Hermanna I i dworu w Turyngii znajdują się częściej niż o innych postaciach historycznych: przedstawienie problemów tamtejszego dworu 'Księdze 6 „Parsifala” zakłada jego osobistą obecność tam, w tym samym czasie co Walthera von der Vogelweide, a „Willehalm” został napisany na zlecenie landgrafa Turyngii Hermannem I.

Kontrowersje budzi wykształcenie Wolframa von Eschenbacha. Jednej wypowiedzi w „Parsifalu” przypisuje się często znaczenie, że określa sam siebie jako analfabetę. Ta interpretacja nie jest prawdopodobna: poza tym omawiana wypowiedź jest chyba raczej krytyką bezimiennego poety, który zbyt wysoko ceni swoje źródło pisane (zapewne chodzi o Hartmanna von Aue) i służy skonstruowaniu specyficznej roli autorskiej: roli poety świeckiego, którego uznanie można rozumieć jako wyraz rosnącej pewności siebie świeckiego społeczeństwa dworskiego, na rzecz którego Wolfram działał. Jest bezsporne, że dysponował obszerną wiedzą wyniesioną z łacińskiej tradycji edukacyjnej. Jego dzieło przeplatane jest materiałem poznawczym ze wszystkich dziedzin (historii naturalnej, geografii, medycyny i astronomii) oraz refleksjami teologicznymi. Posiadał również rozległą wiedzę na temat współczesnego języka i literatury francuskiej.

Twórczość

„Parsifal”, napisany w języku średnio-wysoko-niemieckim i podzielony na 16 ksiąg, jest najbardziej znanym dziełem Wolframa von Eschenbacha i pierwszym zachowanym w języku niemieckim utworem, którego motywem przewodnim jest legendarny Święty Graal. Wolfram von Eschenbach w tym eposie opowiada historię dwóch rycerzy Okrągłego Stołu: Parsifala i Gawana. Źródło, z którego Wolfram von Eschenbach czerpał podczas pisania tego eposu, nie jest dokładnie znane. Sam Wolfram podaje jako swoje źródło prowansalskiego trubadura Kyota (Kîota), który jednak pisał w języku północnofrancuskim. Jednak o tej postaci nic nie wiadomo, a czasami przyjmuje się że została wymyślona przez Wolframa lub pomylona z poetą i trubadurem Guiot de Provins (ok. 1150 - po 1208), który w latach 1203-1208 napisał poemat satyryczny „La Bible Guiot” o wszystkich klasach społecznych, a zwłaszcza o duchowieństwie. Jednak porównanie „La Bible Guiot” i „Parsifala”, że utożsamienie Kyota (Kîota) z Guiotem de Provins wydaje się niemożliwe. Do tego dochodzi okoliczność, że „Percewal z Walii, czyli Opowieść o Graalu” (fr. „Perceval ou le Conte du Graal”) Chrétiena de Troyes jest tak dokładnie identyczny z dużą częścią „Parsifala”, że trzeba albo założyć, że Chrétien de Troyes przepisał Kîota, albo Kîot przepisał tekst Chrétien de Troyes, albo że to dzieło Chrétiena de Troyes, a nie Kîota, jest źródłem Wolframa von Eschenbacha. I to ostatnie założenie jest najbardziej prawdopodobne, tym bardziej że, jak wskazuje „Parsifal” (827, 1), wydaje się, że sam Wolfram uważa Kîota za młodszego od Chrestiensa i za jego krytyka. Musimy zatem przyjąć, że wszystko, co Wolfram von Eschenbach przekazuje o Chrétienie de Troyes, którego znał niedokończone dzieło, zostało zaczerpnięte z jego własnej wyobraźni, i że mogły nim kierować szczególne względy, gdy dla ukrycia swoich uzupełnień i odstępstw od opowieści Chrétiena de Troyes, która z pewnością była już wówczas znana w Niemczech, znalazł tajemniczego gwaranta, Kîota.

Zachowany fragment „Titurel” (rękopis w Bayerische Staatsbibliothek w Monachium zawiera 164 strof), został napisany po 1217 r., na co wskazuje wzmianka o śmierci landgrafa Hermanna I, która miała miejsce w tym roku. Opowiada historię pary kochanków Sigune i Schionatulandera. „Titurel“ jest pierwszym materiałem w literaturze niemieckiej, należącym do sag arturiańskich, który nie wykazuje żadnych obcych zapożyczeń. Bardziej znanym od niego stał się „Jüngerer Titurel“ Albrechta, który powstał między 1260 a 1270 r. i jest rozwinięciem i kontynuacją „Titurela“ Wolframa von Eschenbacha.

Na temat powstania niedokończonego eposu „Willehalm“ trwa dyskusja w gronie badaczy; jedyną pewną datę świadczącą o jego powstaniu stanowi rok 1217, w którym zmarł zleceniodawca tego dzieła, landgraf Turyngii Hermann I. Musiał więc zostać rozpoczęty przed tym czasem i być kontynuowany później. Prawdopodobnie ukończenie dzieła przerwała śmierć jego autora. Opowieść ta traktuje o historycznym księciu Wilhelmie z Akwitanii (ok. 745-28 maja 812). Bezpośrednim źródłem niemieckiego poety, które dostarczył mu landgraf Hermann I, jest francuska chanson de geste („pieśń o czynie”) „Chanson d’Aliscans”, ale on sam również bardzo swobodnie je zredagował. W centrum uwagi autora znajdują się dwie bitwy stoczone przez Wilhelma z Akwitanii, który w drugiej z nich odniósł zwycięstwo nad wojskami pogan. Idea tolerancji jest w tym wierszu niezwykła. Poganie również są dziećmi Boga, co widać na przykład w żonie Willehalma, Gyburdze, córce arabskiego księcia. Ulrich von dem Türlin potraktował prehistorię Willehalma w swojej „Arabel”, która jest niejako wstępem do niniejszego dzieła, natomiast Ulrich von Türheims napisał jego kontynuację pt. „Rennewart”.

Materiał o Parsifalu stanowił dla Richarda Wagnera główne źródło do stworzenia libretta jego opery „Parsifal”. Sam Wolfram von Eschenbach pojawia się jako postać w operze Wagnera „Tannhäuser”. Niemieckie literaturoznawstwo XIX/XX wieku bardzo intensywnie zajmowało się Wolframem, choć czasami wyolbrzymiało go narodowo i próbowało przeciwstawić go rzekomo „walijskiemu” Gottfriedowi von Strasburg.

19 lipca 1917 r., za namową prałata Johanna Baptisty Kurza (18 maja 1881-18 lutego 1968), dekretem króla Ludwika III Bawarskiego miasto Obereschenbach zostało przemianowane na Wolframs-Eschenbach na cześć Wolframa von Eschenbach z dynastii panów Eschenbach.

Pisma

  • Parsywal : opowieść z XII wieku; oprac. Kazimierz Król. Poznań : Księg. św. Wojciecha, ok.1920.
  • Pieśni ; Parsifal ; Titurel; przeł., przedmową, objaśnieniami i indeksem opatrzył, ryciny dobrał Andrzej Lam. Warszawa : "Verum", 1996.
  • Willehalm; przeł., posłowiem, objaśnieniami i indeksem opatrzył Andrzej Lam. Warszawa : "Verum", 1997.

Literatura

  • Elias von Steinmeyer: "Wolfram von Eschenbach" w: Allgemeine Deutsche Biographie 6 (1877), s. 340-346, online.

Linki

  • Wolfram von Eschenbach w de.wikipedia.org, online.
Autor: Roman Penkała