Matthias Erzberger

Matthias Erzberger (ur. 20 września 1875 r. w Buttenhausen (Wirtembergia); zm. 26 sierpnia 1921 r. w Bad Griesbach (Schwarzwald)) - niemiecki pisarz i polityk. Jako pełnomocnik rządu niemieckiego i komisji rozjemczej podpisał 11 listopada 1918 r. rozejm w Compiègne, który formalnie zakończył I wojnę światową. (wyznanie katolickie)

Bundesarchiv Bild 146-1989-072-16, Matthias Erzberger
Matthias Erzberger.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Josef (1847-1907), krawiec i listonosz, syn tkacza z Gundelfingen koło Münsingen; matka Katherina (1845-1916), córka rolnika Josefa Flada w Buttenhausen; - ożenił się w Rottenburgu w 1900 r. z córką kupca Paulą Eberhard; miał syna i córkę.

Życiorys

Matthias Erzberger po okresie nauki w Bichishausen uczęszczał do szkoły przygotowawczej (preparandy) w Schwäbisch Gmünd, a potem do katolickiego seminarium nauczycielskiego w Saulgau, gdzie w 1894 r. zdał egzamin dla nauczycieli szkół ludowych.

Po działalności jako nauczyciel w szkołach w Marbach, Göppingen i Stuttgarcie rozpoczął w 1896 r. studia prawnicze i ekonomiczne na uniwersytecie we Fryburgu w Szwajcarii, które jednak nie ukończył, ponieważ w tym samym roku rozpoczął pracę jako redaktor w katolickim czasopiśmie Deutsche Volksblatt w Stuttgarcie. Jednocześnie zaangażował się w katolickiej organizacji świeckiej kierowanej przez kler Katholische Arbeitervereine (Katolicki Stowarzyszenie Robotników) i w Deutsche Zentrumspartei (Niemiecka Partia Centrum).

W latach 1903-1918 był deputowanym do Reichstagu z ramienia Partii Centrum i reprezentował nowy typ zawodowego polityka. Od 1907 r. rozwinął się na eksperta finansowego w kwestiach kolonialnych i budżetowych. W 1909 r. brał udział w reformie finansowej. W swoich mowach w Reichstagu w 1912 i 1913 r., w przeciwieństwie do socjaldemokratów mocno popierał niemieckie zbrojenia. Na początku I wojny światowej opowiedział się w memoriale za daleko idącymi aneksjami, m.in. całkowitym przyłączeniem Belgii. W czasie wojny był jedynym politykiem obok Karla Liebknechta (1871-1919), który publicznie krytykował pasywną postawę Niemiec w stosunku do polityki tureckiej skierowanej przeciw nieislamskim społecznościom w Imperium Osmańskim, a zwłaszcza ludobójstwo Ormian, prześladowania Greków i ludobójstwo Asyryjczyków.

9 lipca 1917 r. Reichstag zgodził się z zainicjowaną przez niego i inne partie rezolucją pokojową, w której zaproponowano zawarcie pokoju, w którym Niemcy muszą zrezygnować z anektowanych terenów. Przewodniczył niemieckiej komisji rozjemczej i 11 listopada 1918 r. podpisał rozejm w Compiègne, który formalnie zakończył I wojnę światową.

W styczniu 1919 r. Matthias Erzberger został wybrany do Weimarskiego Zgromadzenia Narodowego (niem. Weimarer Nationalversammlung). W gabinecie Philippa Scheidemanna (1865-1939) był ministrem bez teki, odpowiedzialnym szczególnie za kwestie zwiazane z rozejmem. Popierał przyjęcie traktatu wersalskiego i przez to popadł w konflikt z ministrem spraw zagranicznych Ulrichem Grafem von Brockdorff-Rantzauem (1869-1928). Zaostrzyły się też radykalno-prawicowe podżegania przeciw Erzbergerowi jako "złoczyńcy listopadowemu" i "zdrajcy ludu". Poprzedni wicekanclerz Karl Helfferich (1872-1924) napisał pismo polemiczne »Fort mit Erzberger« (pol. Precz z Erzbergerem) za co Erzberger wytoczył mu proces sądowy.

21 czerwca 1919 r. został ministrem finansów w rządzie Gustava Bauera (1870-1944). Zbudował na nowo zarządzanie podatkami i wprowadził m.in. opodatkowanie zarobku po odliczeniach, co do dzisiaj jest podstawą w istniejącym niemieckim systemie podatkowym. W swojej reformie stworzył również niezależność finansową państwa od poszczególnych jego krajów (Landów). Wprawdzie 12 marca 1920 r. skazano Helffericha w procesie karnym na grzywną za obrażanie Erzbergera, ale padające wypowiedzi i zarzuty podczas procesu zdyskredytowały Erzbergera tak mocno, że ustąpił ze stanowiska ministra finansów i złożył mandat poselski.

W czerwcu 1920 r. ponownie Matthias Erzberger został wybrany do Reichstagu i miał nadzieję, że jesienią podejmie działalność parlamentarną. Jednak 26 sierpnia dwóch byłych oficerów marynarki wojennej, Heinrich Tillessen (1894-1984) i Heinrich Schulz (1893-1979), zastrzeliło go podczas spaceru koło Bad Griesbach w Schwarzwaldzie. Zamach był starannie przygotowany przez tajną organizację Zakon Germanów (niem. Germanen-Orden), którą kierował Manfred von Killinger (1886-1944). Zabójcy uciekli na Węgry. 31 sierpnia odbyła się uroczystość pogrzebowa, która przerodziła się w manifestację. Jedną z mów pogrzebowych wygłosił Joseph Wirth (1879-1956).

W 1959 r. monografię na jego temat zatytułowaną »Matthias Erzberger and the dilemma of German democracy« opublikował historyk Klaus Werner Epstein (1927-1967).

Dzieła (wybór)

  • Die Säkularisation in Württemberg. 1902.
  • Centrumspolitik im Reichstag. 5 tomów, 1904-1907.
  • Zollpolitik und Sozialdemokratie. 1905.
  • Die neuen Militärpensionsgesetze. 1906.
  • Der Humor im Reichstage. Eine systematisch geordnete Sammlung von Parlamentsscherzen. 1910.
  • Erlebnisse im Weltkrieg. 1920.

Literatura

  • Klaus Epstein: „Erzberger, Matthias” Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 4, Duncker & Humblot, Berlin 1959, ISBN 3-428-00185-0, s. 638-640 (online).

Linki

Autor: Roman Penkała