Max Ernst

Max Ernst (właściwie Maximilian Maria Ernst; ur. 2 kwietnia 1891 Brühl (Nadrenia); zm. 1 kwietnia 1976 w Paryżu) – pochodzenia niemieckiego malarz, grafik i rzeźbiarz. Po służbie wojskowej w czasie I wojny światowej założył w 1919 razem z Johannesem Theodorem Baargeldem (1892–1927) i Hansem Arpem (1887–1966) grupę Dada w Kolonii. W 1922 r. opuścił rodzinę i przeprowadził się do Paryża, gdzie przyłączył się do kręgu surrealistów. Na początku II wojny światowej był kilka razy we Francji internowany, skąd uciekł i w 1941 emigrował do Stanów Zjednoczonych Ameryki, gdzie w 1948^[1] otrzymał obywatelstwo amerykańskie. W 1953 wrócił do Francji i w 1958^[2] otrzymał obywatelstwo francuskie.

Malowidłami, kolażami i rzeźbami stworzył zagadkowe kombinacje obrazów, które często przedstawiają ptaki i fantazyjne pejzaże. Max Ernst napisał także wiersze oraz pisma autobiograficzne i na temat teorii sztuki. Rozwinął techniki frotażu (fr. frottage), zdrapywania (fr. grattage) i drippingu. Jego prace zaliczane są do dadaizmu i surrealizmu. (wyznanie katolickie)

Max Ernst, 1968. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec : Philipp Ernst (1862–1942), nauczyciel głuchoniemych i malarz amator
• Matka : Luise z domu Kopp (1865–1949)
• Rodzeństwo : miał 8 rodzeństwa
• Ożenił się : 1) w Kolonii 7 października 1918 (rozstanie w 1922, rozwód w 1926) z Luise Straus (ur. w 1893 w Kolonii; zamordowana początkiem lipca 1944 w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu), córką żydowskiego fabrykanta Jacoba Strausa; 2) w 1927 (rozwód 1936) z malarką Marie-Berthe Aurenche (1906–1960); 3) w 1941 (rozwód 1946) z Peggy Guggenheim (1898–1979); 4) w październiku 1946 z malarką Dorotheą Tanning (1910–2012)
• Dzieci : z pierwszego małżeństwa Hans-Ulrich (1920–1984) (później Jimmy Ernst), znany w USA surrealistyczny malarz

Życiorys i twórczość

Lata 1891–1918

Max Ernst pierwszy kontakt z malarstwem miał dzięki ojcu. Po maturze w Brühl studiował od 1910 do 1914 r. filologię klasyczną, psychologię i filozofię na uniwersytecie w Bonn. Filozofami, których cenił byli Novalis (1772–1801), Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770–1831), Max Stirner (1806–1856) i Friedrich Nietzsche (1844–1900)^[3]. Dzięki psychologii wszedł w kontakt z pismami Sigmunda Freuda (1856–1939) i zajmował się sztuką chorych umysłowo.

Max Ernst często odwiedzał muzeum w Kolonii, interesował się malarstwem flamandzkich mistrzów Hieronima Boscha (1450–1516) i Pietera Bruegela Starszego (1525–1569) oraz romantyków niemieckich, szczególnie Caspara Davida Friedricha (1774–1840). Z roku 1909 zachowały się dwa jego pejzaże, które pokazują jego podziw dla Vincenta van Gogh (1853–1890). W 1911 r. zaprzyjaźnił się z Augustem Macke (1887–1914) i w następnym roku przyłączył się do kręgu jego przyjaciół jako malarz samouk^[4].

W 1912 r. pierwszy raz brał udział w wystawie w kolońskiej galerii^[5]. W tym samym roku widział na międzynarodowej wystawie «Sonderbundes Westdeutscher Kunstfreunde und Künstler» w Kolonii prace m.in. Pablo Picassa (1881–1973) i Edvarda Muncha (1863–1944). W 1913 r. uczestniczył w wystawie reńskich ekspresjonistów w Bonn. Podczas podróży do Paryża, którą odbył w tym samym roku, poznał Roberta Delaunaya (1885–1941). W następnym roku zaprzyjaźnił się z Hansem Arpem (1887–1966). Również w 1913 r. zaprezentował dwie prace ( Sturm; Promenade) na Pierwszym Niemieckim Salonie Jesiennym w berlińskiej galerii "«Der Sturm» Herwartha Waldena (1878–1941), w której w marcu 1916 r. nastąpiła kolejna wystawa jego prac^[6].

Od sierpnia 1914 do listopada 1918 r. uczestniczył w I wojnie światowej na froncie w Polsce i Francji jako artylerzysta.

Okres dadaizmu i surrealizmu

Razem z Johannesem Theodorem Baargeldem (1892–1927) i Hansem Arpem (1887–1966) założył w 1919 r. grupę Dada w Kolonii, której członkinią była też jego żona Luise Straus-Ernst. Już w lutym i marcu tegoż roku ukazało się po pierwszym podwójnym numerze pięć kolejnych wydań tygodnika Der Ventilator, który wydawał z Baargeldem. Kolejne wydania zostały zabronione.

Latem 1919 r. pojechał razem z Baargeldem do Monachium, odwiedził Paula Klee (1879–1940) i stworzył pierwsze kolaże; eksperymentował różnymi materiałami i technikami. W tym samym roku został w Düsseldorfie członkiem stowarzyszenia artystów Das Junge Rheinland (Młoda Nadrenia), którego centralnym miejscem stała się galeria Johanny Ey (1864–1947), która promowała prace Maxa Ernsta. Również w 1919 r. odbyła się wystawa dadaistów w Kolonii, która została zamknięta przez brytyjski wojskowy rząd, któremu podlegała Nadrenia po I wojnie światowej^[7][8].

W 1920 r. założył Zentrale W/3 z dwoma innymi «głupcami Zachodu» (« Weststupidien »), Arpem i Baargeldem. W lutym opublikowali nowe czasopismo schammade.(dilettanten erhebt euch!), z którym współpracowali francuscy pisarze André Breton (1896–1966), Louis Aragon (1897–1982) i Paul Éluard (1895–1952). Druga kolońska wystawa dadaistów zatytułowana Dada-Vorfrühling odbyła się w kwietniu 1920 roku. Razem z Arpem stworzył przy tej okazji kolaże, zabawne Fatagaga (Fabrication de tableaux garantis gazometriques). Wystawa zrodziła niechęć opinii publicznej, została czasowo zamknięta przez policję i doprowadziła do zerwania z ojcem Ernsta.

Od końca czerwca 1920 r. reprezentował swoje prace na Pierwszych Międzynarodowych Targach Dada w Berlinie. Rok później spotkał się podczas urlopu w Tarrenz w Tyrolu, m.in. z Hansem Arpem, Sophie Taeuber (1889–1943), André Bretonem i Tristanem Tzara (1896–1963). Na zaproszenie Bretona miał w maju/czerwcu 1921 r. pierwszą wystawę w paryskiej galerii Au Sans Pareil, na której sam był nieobecny. W 1922 r. wrócił do paryskiej komuny artystów Montparnassu, gdzie mieszkał u Paula Éluarda i jego żony. Z Paulem Éluardem wydał książkę Les Malheurs des immortels (Nieszczęścia nieśmiertelnych). W 1923 r. wystawił prace w Salonie Niezależnych (Salon des Indépendants).

Kobieta, starzec i kwiat. Paryż 1923, Eaubonne 1924. Źródło: MoMA, Nowy Jork.

Od 1924 r. był już jednym z najważniejszych członków grupy surrealistycznej skupiającej się wokół André Bretona. Organem grupy było czasopismo La Révolution surréaliste, w którym prezentowano też prace Maxa Ernsta. W 1925 wprowadził się do pierwszego własnego atelier w Les Fusains (kolonia artystów) w Paryżu. Zawarty w tym samym roku kontrakt z kolekcjonerem Jacques'iem Viot (1898–1973) zapewnił mu regularne dochody. W 1925 r. zaczął zajmować się frotażem; za pomocą ołówka odbijał na kartce położonej na jakiejkolwiek powierzchni różne wzory (tekstura liścia, deski). Rozwinął również technikę malarską zdrapywania. Te techniki zdominowały teraz jego styl i ukazywały kształty bardziej lub mniej wyimaginowane. Razem z Joanem Miró (1893–1983) pracował także nad dekoracjami i kostiumami do baletu Sergeia Pawlowitscha Djagilewa (1872–1929). Ta współpraca wywołała protest grupy surrealistów. Sprzeciw tym razem kręgów klerykalnych spowodował usunięcie jego obrazu Die Jungfrau züchtigt das Jesuskind vor drei Zeugen (Maria chłoszcze małego Jezusa na oczach trzech świadków) z wystawy Salonu Niezależnych.

W 1933 r. Max Ernst wyjechał do Włoch. Tam stworzył w ciągu trzech tygodni 184 kolaże. Po powrocie do Paryża opublikował je w pięciotomowym dziele pt. Une semaine de bonté ou les sept éléments capitaux (od kwietnia do grudnia 1934). W 1934 r. zaczął rzeźbić. W 1937 r. spotkał Leonorę Carrington (1917–2011), z którą zamieszkał w Saint-Martin-d'Ardèche, gdzie kupił dom, który ozdobił freskami i reliefami. Wykonał ilustracje do jej książki La dame ovale. W 1938 r. amerykańska kolekcjonerka Peggy Guggenheim (1898 –1979) kupiła dużą liczbę dzieł Maxa Ernsta, które eksponowała w nowej galerii w Londynie. W tym samym roku Max Ernst razem z Paulem Éluardem opuścili grupę surrealistów.

Echo nimfy. Paryż 1936. Źródło: MoMA, Nowy Jork.

Okres amerykański

Po wybuchu II wojny światowej Max Ernst jako Niemiec był internowany w 1939 r. początkowo w byłym więzieniu Largentière, a potem w obozie Les Milles koło d'Aix-en-Provence, gdzie spotkał Hansa Bellmera (1902–1975). Razem tam stworzyli obraz ścienny Schöpfungen, die Geschöpfe der Einbildungskraft. Dzięki staraniom Paula Éluarda zwolniony został z obozu w grudniu 1939, ale już w następnym roku internowano go ponownie. Z pomocą amerykańskiego dziennikarza Variana Frya (1907–1967), założyciela w Marsylii Emergency Rescue Committee (ERC), uciekł z Francji w towarzystwie Peggy Guggenheim. W 1941 r. przybył do Stanów Zjednoczonych Ameryki razem z synem Jimmy Ernstem i Peggy Guggenheim, z którą wkrótce się ożenił. Max Ernst zamieszkał w Nowym Jorku, gdzie przyczynił się do szerzenia ekspresjonizmu abstrakcyjnego wśród malarzy amerykańskich. W marcu 1942 r. uczestniczył w wystawie zatytułowanej Artists in Exile (Artyści na emigracji) w galerii Pierre'a Matisse'a (1900–1989). W tym samym roku został współwydawcą czasopisma VVV, które odegrało ważną rolę w rozpowszechnianiu surrealizmu w Stanach Zjednoczonych. Również w 1942 r. brał udział w nowojorskiej wystawie First Papers of Surrealism i zaczął bardziej poświęcać się rzeźbiarstwu. W Nowym Jorku pierwszy raz przedstawiony został obraz Junger Mann, neugierig den Flug einer nicht-euklidischen Fliege beobachtend Maxa Ernsta wykonany nową techniką nazwaną drippingiem, która wzbudziła zainteresowanie młodych malarzy amerykańskich.

Końcem 1942 r. Max Ernst poznał młodą amerykańską malarkę Dorotheę Tanning (1910–2012), w której się zakochał. W październiku 1946 r. poślubił ją w Beverly Hills (Kalifornii). Zamieszkali w Sedona w Arizonie. Zainspirowany fauną i florą regionu tworzył rzeźby. W 1948 r. otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Dwa lata później odbył podróż do Europy. Zaprezentował swoje amerykańskie prace w galerii René Drouin w Paryżu i w 1952 r. został członkiem Collège de 'Pataphysique.

Powrót do Francji

Od 1953 r. Max Ernst mieszkał w Paryżu i pracował w atelier przy Impasse Ronsin nr 11, które udostępnił mu malarz amerykański William Copley (1919–1996). W tym samym roku paryski Collège de ’Pataphysique nadał mu tytuł „satrapa”^[9]. W następnym roku otrzymał podczas Weneckiego Biennale nagrodę za malarstwo (Grand Prizes), co prowadziło do ostatecznego wykluczenia z grupy surrealistów.

Od 1955 do 1963 r. rezydował w Huismes (Indre-et-Loire), w domu Le pin perdu, w którym od 2009 r. mieści się muzeum Maison Max Ernst. W 1958 r. otrzymał francuskie obywatelstwo. W następnym roku otrzymał nagrodę Grand Prix National des Arts et des Lettres (GPNAL). Jego wystawy retrospektywne były organizowane w Nowym Jorku, Chicago, Londynie, Kolonii i Zurychu.

W 1964 r. ze względów zdrowotnych zamieszkał na południu Francji w Seillans w departamencie Var w Prowansji, gdzie nadal pracował. Stworzył dekoracje w teatrze i fontannę w miejscowości Amboise (Indre-et-Loire).

W 1975 r. Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku i Les galeries nationales du Grand Palais wydały kompletny katalog jego dzieł. W tym samym roku artysta po przebytym udarze mózgu ponownie przebywał w Paryżu, gdzie zmarł 1 kwietnia 1976, w przededniu 85 urodzin. Po kremacji został pochowany w kolumbarium (skrytka 2102) na cmentarzu Père Lachaise.

Obrazy (wybór)

• 1909: Landschaft mit Sonne (Pejzaż z Słońcem), olej na kartonie, 18 × 13,5 cm, włas. prywatna (online)
• 1909: Selbstporträt (Autoportret), olej na kartonie, 18 × 12 cm, włas. prywatna (online)
• 1919: Aquis submersus, olej na płótnie, 54 × 43,8 cm, Städel, Frankfurt nad Menem.
• 1920: Der Hut macht den Mann, gwas, pióro,tusz, olej, wycięte i naklejone kawałki druku na papier, 35,2 × 45,1 cm, Museum of Modern Art, Nowy Jork.
• 1921: Celebes, olej na płótnie, 125 × 107 cm, Tate Gallery, Londyn.
• 1922: Oedipus Rex, olej na płótnie, 93 × 102 cm, włas. prywatna (online).
• 1923: Ubu Imperator, olej na płótnie, 100 × 81 cm, Musée National d’Art Moderne, Paryż (online).
• 1925: Marine verte, Kaiser-Wilhelm-Museum, Krefeld.
• 1927: La forêt (Las), olej na płótnie, 27 × 34,8 cm, Sprengel Museum, Hannover (online).
• 1927: Die Windsbraut (Narzeczona wiatru), olej na płótnie, 81,5 × 100,5 cm, Pinakothek der Moderne, Monachium (online).
• 1927: Die Horde (Horda), olej na płótnie, 114 × 146 cm, Stedelijk Museum, Amsterdam.
• 1933: Europa nach dem Regen I (Europa po deszczu I), Staatliche Kunsthalle Karlsruhe.
• 1937: Le triomphe de l’amour (Triumf miłości), olej na płótnie, 54,5 × 73,5 cm, Sammlung Scharf-Gerstenberg, Berlin.
• 1940: Die Einkleidung der Braut (La toilette de la mariée, Toaleta narzeczonej), olej na drewnie, 130 × 96 cm, Peggy Guggenheim Collection, Wenecja (online).
• 1940–1942: Europa nach dem Regen II (Europa po deszczu II), Wadsworth Atheneum, Hartford, Conn.
• 1943: Vox Angelica, Olej na płótnie, 152 × 203 cm, włas. prywatna (online).
• 1945: Die Versuchung des Heiligen Antonius (Kuszenie św. Antoniego), olej na płótnie, 108 × 128 cm, Lehmbruck-Museum, Duisburg (online).
• 1960–1970: La dernière forêt (Ostatni las), Musée d'Art Moderne de Saint-Étienne (online).
• 1967: Retour de la Belle Jardinière (Powrót pięknej ogrodniczki), olej na płótnie, 164 × 130,5 cm, Menil Collection, Houston (online).

Literatura

• John Russell: Max Ernst. Leben und Werk. DuMont, Köln 1966.
• Ulrich Bischoff: Max Ernst 1891–1976. Jenseits der Malerei. Taschen, Köln 1988, ISBN 3-8228-0244-1.
• Jürgen Pech: „Max Ernst” w Max Ernst bei LVR Persönlichkeiten der rheinischen Geschichte (online).

Linki

• Obrazy Ernsta.
• Alexandra Matzner: „Max Ernst. Surrealist der ersten Stunde”, Wien 2013 (online).
• „Max Ernst: Dzieła artysty i fotografie Edwarda Quinna”, Galerie Boisserée, Köln 2005 (PDF).
• Muzeum Maxa Ernsta w Brühl (online).
• Biografia w de.wikipedia.org.

Przypisy

1. ↑ « Maison Max Ernst » [online], na stronie maison-max-ernst.org (dostęp 10 maj 2018).
2. ↑ « Max Ernst » [online], na stronie larousse.fr (dostęp 10 maja 2018).
3. ↑ Diether Rudloff: Unvollendete Schöpfung. Künstler im zwanzigsten Jahrhundert. Urachhaus, Stuttgart 1982, s. 107.
4. ↑ Lothar Fischer: Max Ernst. Rowohlt, Reinbek 1979, s. 18–20.
5. ↑ Max Ernst Biography. Guggenheim Museum.
6. ↑ Lothar Fischer: Max Ernst. Rowohlt, Reinbek 1979, s. 21–22, 30–31.
7. ↑ Lothar Fischer: Max Ernst. Rowohlt, Reinbek 1979, s. 32–39, 163.
8. ↑ Cologneweb (dostęp 10 maja 2018)
9. ↑ fatrazie.com: Histoire de Collège – Le 22. palotin 80.