Emil Nolde

Emil Nolde, właściwie Emil Hansen (ur. 7 sierpnia 1867 w Nolde (Schleswig-Holstein); zm. 13 kwietnia 1956 w Seebüll w Niemczech) – niemiecki malarz, rysownik i grafik, czołowy przedstawiciel niemieckiego ekspresjonizmu. Jet jednym z najwybitniejszych akwarelistów XX wieku. Nolde jest znany ze swojego wyrazistego wyboru koloru. W czasie akcji przeciw „sztuce zdegenerowanej” („entartete Kunst”) usunięto i skonfiskowano ponad 1000 prac Emila Nolde z niemieckich muzeów. (wyznanie ewangelickie)

Emil Nolde, 1929.. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec : Niels Hansen (1831–91), rolnik w Nolde.
• Matka : Hanna Christine z domu Hansen(1830–1902).
• Ożenił się : 1) w Kopenhagen-Federiksberg w 1902 z aktorką Adamine (Ada) Frederikke z domu Vilstrup (1879–1946), 2) w Seebüll w 1948 z pianistką Jolanthe z domu Erdmann (ur. 1921).
• Dzieci : bezdzietny.

Życiorys

Po nauce rzeźbiarstwa w Szkole Rzemiosła Artystycznego we Flensburgu Emil Nolde pracował jako rzeźbiarz i rysownik w Monachium, Karlsruhe i Berlinie, od 1892 do 1898 uczył rysunku i modelowania w Industrie- und Gewerbemuseum w St. Gallen. W tym czasie namalował akwarelą pejzaże, obraz olejny Górskie olbrzymy (1895/96) oraz serię pocztówek górskich z podobnymi do ballady personifikacjami szczytów alpejskich. W nich ukazała się jego skłonność do groteski i fantazji; pocztówki wydano w dużym nakładzie. Sukces finansowy umożliwił mu zrezygnowanie z zawodu nauczyciela.

Emil Nolde udał się do Monachium, gdzie uczęszczał do szkoły malarstwa Friedricha Fehra (1862–1927), a w 1899 kontynuował naukę w Dachau u Adolfa Hölzela (1853–1934), którego nastrojowe, o brązowych kolorach malarstwo wpłynęło na jego ówczesny styl. Jesienią 1899 udał się przez Amsterdam do Paryża, gdzie studiował w Académie Julian. W 1900 wynajął atelier w Kopenhadze. Po ślubie w 1902 zamieszkał z żoną na wyspie Alsen, gdzie między 1903 a 1916 spędzali każde lato w domu rybackim w Sjellerupskov koło Guderup. Z powodu choroby żony przebywał w 1904/05 we Włoszech. Po powrocie stworzył cykl rycin Phantasien, które zapoczątkowały pracę graficzną, obejmującą 527 prac. Od 1905 zimy spędzał przeważnie w Berlinie.

Impresjonistyczne wpływy w malarstwie Emila Nolde, które pojawiały się w obrazie Wiosna w pokoju (1904), zaczęły zanikać. Wraz z obrazami kwiatów i ogrodów z Alsen nastąpił ostateczny zwrot ku kolorowi, który stał się jego środkiem wyrazu. W hołdzie dla jego „burzy kolorów” członkowie grypy Brücke, Erich Heckel (1883–1970), Ernst Ludwig Kirchner (1880–1938), Fritz Bleyl (1880–1966) i Karl Schmidt-Rottluffem (1884–1976), przyznali mu w 1906 członkostwo, które trwało do końca następnego roku.

W lecie 1909 powstały pierwsze obrazy Emila Nolde o tematyce biblijnej jak Ostatnia Wieczerza (Abendmahl), Zesłanie Ducha Świętego (Pfingsten), Szyderstwo (Verspottung). Po sporze z zarządem Secesji Berlińskiej, do której należał od 1908, został z niej wykluczony w 1910. W zimie malował obrazy z życia nocnego wielkiego miasta, jak również akwarele na podstawie wystawianych przez Maxa Reinhardta (1873–1943) sztuk teatralnych i prowadził studia w muzeum etnologicznym, które służyły mu do tworzenia martwej natury i obrazów masek. Poza tym rozpoczął pracę nad dziewięcioczęściowym dziełem Życie Chrystusa, które ukończył w Berlinie w 1912.

Emil Nolde razem z żoną brał udział w 1913/14 w niemieckiej ekspedycji i podróżował przez Syberię, Japonię i Chiny. Efektem tego były liczne akwarele. Po powrocie powstało w następnym roku 88 obrazów, wśród nich obrazy religijne Sąd Ostateczny (Der jüngste Tag) i Złożenie do grobu (Grablegung). W 1916 zamieszkał w miejscowości Utenwarf koło Vidå (niem. Wiedau), która od 1920 wraz ze zmianą granic należała do Danii. W ten sposób Emil Nolde został duńskim obywatelem. Został członkiem „Arbeitsrat für Kunst” (Rada Robocza ds. Sztuki). Odbył podróże do Hiszpanii i Włoch. Włoskie pejzaże skłoniły go do opuszczenia Utenwarf i od 1927 mieszkał w Seebüll (duń. Søbøl). W 1931 został członkiem Pruskiej Akademii Sztuki. W tym samym roku Emil Nolde opublikował pierwszy tom autobiografii Własne życie (Das eigene Leben, 1931), a po trzech latach drugi Lata walki (Jahre der Kämpfe, 1934).

Jesienią 1934 został członkiem nacjonalistycznej grupy Nationalsozialistische Arbeitsgemeinschaft Nordschleswig (NSAN), która w 1935 włączona został do NSDAP-N (Nordschleswig). W czasie akcji przeciw „sztuce wynaturzonej” („entartete Kunst”) usunięto i skonfiskowano ponad 1000 prac Emila Nolde z niemieckich muzeów. W 1941 otrzymał zakaz malowania. Mimo tego po kryjomu namalował fantastyczne akwarele i gwasze. Po 1945 stworzył jeszcze ponad 100 obrazów (ostatni w 1951) i do końca 1955 liczne akwarele.

Dzieła (wybór)

• Norburg, 1904, Galerie Kornfeld, Berno.
• Ogród kwiatowy, 1908, Kunstmuseum, Düsseldorf.
• Duży mak, 1908, Leopold-Hoesch-Museum & Papiermuseum Düren.
• Zielone Świątki, 1909, Neue Nationalgalerie, Berlin.
• Józef opowiada swoje sny, 1910, Belvedere, Wiedeń.
• Jesienne morze I, 1910, Museum am Ostwall, Dortmund.
• Żołnierze, 1913, Nolde Stiftung Seebüll.
• Maria i Symeon w świątyni, 1915, Moritzburg, Halle an der Saale.
• Głowa chłopca,ok 1920, akwarela i tusz (jeden z nielicznych portretów dziecka w twórczości Emila Nolde).
• Pejzaż z domem, 1922, Germanisches Nationalmuseum, Norymberga.
• Kwiaty i chmury, 1933, Sprengel-Museum, Hanower.

Literatura

• Kirsten Jüngling: Emil Nolde. Die Farben sind meine Noten. Propyläen, Berlin 2013.
• Wolfdietrich von Kloeden: Nolde, Emil w Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 6, Bautz, Herzberg 1993, ISBN 3-88309-044-1, sp. 993–1000.
• Max Sauerlandt: „Emil Nolde”. Mit 100 Tafeln im Anhang. Verlag Kurt Wolff, München 1921.
• Reuther, Manfred: „Nolde, Emil” w Neue Deutsche Biographie (NDB).Tom 19 (1999), s. 328-330 (online).

Linki

• Prace Emila Nolde i o nim w Deutsche Digitale Bibliothek.
• Biografia i prace Emila Nolde w Galerie Ludorff.