Carl Einstein

Carl Einstein (właściwie Karl Einstein; ur. 26 kwietnia 1885 r. w Neuwied; zm. 5 lipca 1940 r. koło Pau w pobliżu granicy hiszpańskiej) - niemiecki historyk sztuki i pisarz. (wyznania mojżeszowego)

Carl Einstein. Autorka: Anita Rée, przed 1921. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Daniel Einstein, nauczyciel; matka Sophie; siostra Hedwig Judith, pianistka poślubiła rzeźbiarza Benno Elkana (1877-1960); - ożenił się 1) w 1913 r. z tłumaczką Marią Ramm z którą rozwiódł się w 1923 r., 2) w 1932 r. z Lydą Guévrékian; miał córkę (ur. 1915) z 1) małżeństwa.

Życiorys

Carl Einstein spędził większość młodości w Karlsruhe, gdzie zdał maturę, po czym uczył się i pracował w banku Bankhaus Veit L. Homburger. W 1903 r. przerwał naukę w banku i wyjechał do Berlina, gdzie w semestrze zimowym 1904/05 rozpoczął studiowanie historii sztuki, historii i filologii klasycznej. Słuchał wykładów Georga Simmela i Aloisa Riehla.

W czasopiśmie Franza Bleia Die Opale ukazały się w 1907 r. pierwsze rozdziały książki Bebuquin, a w 1908 r. w czasopiśmie Hyperion Vier Legenden pt. Verwandlungen. W 1908 r. przerwał studia.

Carl Einstein przyjaźnił się z poetą i krytykiem Ludwigiem Rubinerem i około 1910 r. poznał Kurta Hillera i Franza Pfemferta. Einstein opublikował swoje pierwsze pismo związane z krytyką sztuki w prowadzonym przez Pfemferta czasopiśmie Der Demokrat (1910), teoretyczne i literackie teksty ukazywały się od 1912 r. w słynnym czasopiśmie polityczno-ekspresjonistycznym Der Aktion. Powieść Bebuquin oder die Dilettanten des Wunders (1912) wywołała pewną małą filozoficzno-literacką sensację.

Zajmował się także jako jeden z pierwszych naukowców «sztuką prymitywnych» Afryki, przy czym interesował go nie etnologiczny lecz estetyczny punkt widzenia. W 1915 r. ukazała się jego książka Negerplastik (Rzeźba murzyńska). Jego zainteresowania dotyczyły też kubizmu, konstruktywizmu i surrealizmu.

W 1914 r. brał udział w pierwszej wojnie światowej jako ochotnik. W 1915 r. stacjonował w Górnej Alzacji, w 1916 na skutek zranienia został odkomenderowany do cywilnej administracji w Brukseli, gdzie mógł pracować w bibliotece urzędu kolonialnego w Congo-Museum w Tervuren. W tym czasie poznał m.in. Carla Sternheima, Gottfrieda Benna i Otto Flake. Jego dalsze losy w Brukseli nie są do końca jasne, ale wziął tam udział w rewolucji listopadowej (niem. Novemberrevolution) w 1918 roku.

Carl Einstein wrócił do Niemiec i przeżył bezpośrednio walki w Berlinie, aż do stłumienia Powstania Spartakusa (1919). On z żoną Marią, jej siostra Alexandra i szwagier Pfemfert zostali aresztowani 15 stycznia 1919 r., w dniu zamordowania Róży Luksemburg i Karla Liebknechta, ale zostali wkrótce zwolnienie. Einstein agitował i przemawiał na kongresach i zebraniach, także 13 czerwca, podczas uroczystości ku czci zmarłej Róży Luksemburg.

Razem z Georgiem Groszem wydał numery 3 do 6 politycznego magazynu satyrycznego Der blutige Ernst. Anarchistyczny dramat o ukrzyżowaniu Chrystusa Die Schlimme Botschaft (1921) wywołał skandal i w 1922 r. Einstein razem z wydawcą został ukarany karą pieniężną za bluźnierstwo.

Po kilku podróżach do Włoch zamieszkał w maju 1928 r. w Paryżu. W tym czasie zajmował się intensywnie surrealizmem. Latem 1936 r., po wybuchu hiszpańskiej wojny domowej udał się razem z żoną Lydą do Barcelony, gdzie zostali członkami Krajowej Konfederacji Pracy (Confederación Nacional del Trabajo, CNT). Jeszcze przed walkami komunistów i anarchistów w Barcelonie zaczął się dystansować w stosunku do ich polityki. Z powodu wypowiadanej krytyki oraz sporu o pieniądze stracił wielu przyjaciół z kręgu CNT. Po zwycięstwie Franco w 1939 r. uciekł do Paryża.

Wiosną 1940 r., po agresji Niemiec na Francję był internowany w Bordeaux jako obywatel niemiecki, a w czerwcu został zwolniony. Po upadku Francji popełnił samobójstwo. Pochowany został na cmentarzu w Coarraze.

W 1984 r. zostało założone m.in. przez profesora Klausa H. Kiefera Towarzystwo Carla Einsteina (Carl-Einstein-Gesellschaft/Société-Carl-Einstein) zajmujące się badaniem jego życia i pracy.

Dzieła (wybór)

• Bebuquin oder die Dilettanten des Wunders, 1912.
• Negerplastik, 1915.
• Anmerkungen, 1916.
• Der unentwegte Platoniker , 1918.
• Die schlimme Botschaft , 1921.
• Moise Kisling, 1922.
• Der frühere japanische Holzschnitt, 1925.
• Die Kunst des 20. Jahrhunderts , 1926.
• Braque der Dichter , 1933.

Literatura

• Dirk de Pol: Die Kant-Rezeption in der Ästhetik des frühen Carl Einstein. W: Philosophisches Jahrbuch, 104. Jahrgang 1997.
• Carl-Einstein-Gesellschaft