Christian Gottfried Ehrenberg

Christian Gottfried Ehrenberg (ur. 19 kwietnia 1795 w Delitzsch koło Lipska; zm. 27 czerwca 1876 w Berlinie) – niemiecki przyrodnik, zoolog, lekarz i geolog. (wyznanie ewangelickie)

Christian Gottfried Ehrenberg, 1859. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Johann Gottfried (1757–1826), sędzia miejski w Delitzsch;
• Matka: Christiane Dorothea Becker (1769–1808), córka karczmarza z Delitzsch;
• Brat: Carl August (1801–49), kupiec, zbierał rośliny, zwierzęta i minerały w Indiach Zachodnich i Meksyku, które trafiły m.in. do zbiorów w Berlinie. Po powrocie do Berlina badał kaktusy;
• Ożenił się: 1) w 1831 z Julie (1804–48), córką kupca i konsula Johannesa Rose, 2) w 1852 z Karoliną Friederike (1812–95), córką Karla Friedricha Fricciusa;
• Kuzyni pierwszej żony: Heinrich Rose (1795–1864), Gustav Rose (1798–1873);
• Krewny drugiej żony: Eilhard Mitscherlich (1794–1863);
• Dzieci: 1 syn i 4 córki;
• Zięciowie: Karl Friedrich Rammelsberg (1813–99), profesor chemii w Berlinie i Johannes von Hanstein (1822–80), profesor botaniki w Bonn.

Życiorys

Christian Gottfried Ehrenberg ukończył gimnazjum w Schulpforta, po czym zgodnie z wolą ojca rozpoczął w 1815 r. w Lipsku studia teologiczne, z których wkrótce zrezygnował i zwrócił się ku medycynie i naukom przyrodniczym. W 1818 r. zdał w Berlinie egzamin państwowy i dzięki dysertacji na temat grzybów pt. Sylvae mycologicae Berolinenses uzyskał tytuł doktora medycyny. W tym samym roku został członkiem Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina. W Berlinie nawiązał ścisły kontakt z Adelbertem von Chamisso (1781–1838) i Alexandrem von Humboldtem (1769–1859).

Razem z przyjacielem Friedrichem Wilhelmem Hemprichem (1796–1825) udał się w 1820 r. w podróż, która prowadziła przez Pustynię Libijską, Egipt, Palestynę nad północne wybrzeże Morza Czerwonego, gdzie szczególnie zajmował się koralowcami. W 1825/26 podróżowali do Syrii, na Półwysep Arabski i do Abisynii, gdzie 30 czerwca 1825 r. zmarł Hemprich. W 1826 r. Ehrenberg wrócił do Berlina. Z podróży tej przywiózł ogromny zbiór materiału badawczego. Ponadto podróż ta zaowocowała nową wiedzą, np. o wzroście i odżywianiu się koralowców (Die Korallentiere des Roten Meeres, Berlin 1834), o przyczynach zabarwienia Morza Czerwonego i o pyle niesionym przez pasaty jako przyczynie tzw. „krwawych deszczy”.

W 1827 r. został profesorem nadzwyczajnym medycyny na uniwersytecie w Berlinie, a w 1839 r. awansował na profesora zwyczajnego historii medycyny, ale nigdy nie prowadził wykładów.

W 1829 r. Christian Gottfried Ehrenberg towarzyszył razem z Gustavem Rose Alexandrowi von Humboldtowi w jego podróży azjatyckiej, która prowadziła przez Rosję do granicy chińskiej. W czasie tej podróży zaczął badać organizmy mikroskopijne, którym dotychczas nie okazywano wiele zainteresowania. W 1838 r. ukazała się jego książka Die Infusionsthierchen als vollkommene Organismen, w której –bez znajomości powstającej w tym czasie teorii komórkowej– uważał organizację jednokomórkowców za równorzędną wyższym formom zwierzęcym. Na przykład rozważał kurczliwą wakuolę jako narząd trawienny, a nawet opisał „organy rozrodcze” organizmu jednokmórkowego. W przeciwieństwie do swojego głównego przeciwnika, francuskiego przyrodnika Félixa Dujardina (1801–1860), Ehrenberg wychodził z błędnego założenia, że organizmy jednokomórkowe mają takie same organy jak organizmy wyższe (wielokomórkowe). Felix Dujardin mówił w 1835 r. o „sarkodach”, pojęciu, które później przez botanika Hugo von Mohla (1805–1872) zastąpione zostało określeniem protoplazma, dla wewnątrzkomórkowej substancji jednokomórkowych korzenionóżek (Rhizopoda). Jednak późniejsze badania wykazały, że prawda leży pomiędzy poglądami Christiana Gottfrieda Ehrenberga a Félixa Dujardina. Pomimo krytyki innych badaczy należy uznać Ehrenberga za jednego z pionierów mikrobiologii i mikropaleontologii (Mikrogeologie, 1854).

Christian Gottfried Ehrenberg był członkiem zwyczajnym Pruskiej (od 1827), korespondencyjnym Bawarskiej (od 1834), Rosyjskiej (od 1840) Akademii Nauk. Poza tym był członkiem zagranicznym Royal Society i American Academy of Arts and Sciences (od 1849) oraz otrzymał liczne wyróżnienia m.in. w 1839 r. Medal Wollastona przyznawany przez Londyńskie Towarzystwo Geologiczne, w 1853 r. Bawarski Order Maksymiliana za Wiedzę i Sztukę, w 1867 r. pruski order Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste i w 1877 r. pośmiertnie jako pierwszy został uhonorowany Medalem Leeuwenhoeka przyznawanym przez Holenderską Akademię Sztuk i Nauk.

Po śmierci Christiana Gottfrieda Ehrenberga w 1876 r. jego zbiory mikroskopijnych organizmów zostały zdeponowane w Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie. „Zbiór Ehrenberga” obejmuje 40 000 preparatów mikroskopowych, 5000 próbek, 3000 rysunków ołówkiem i tuszem i blisko 1000 listów. Część jego zbiorów znajduje się także na zamku Delitzsch.

Pisma (wybór)

• Sylvae mycologicae Berolinensis. Bruschcke, Berlin 1818.
• Beitrag zur Characteristik der nordafrikanischen Wüsten, Berlin 1827.
• Reisen in Aegypten, Libyen, Nubien und Dongala, Berlin, Posen, Bromberg 1828.
• Die geographische Verbreitung der Infusionsthierchen in Nord-Africa und West-Asien, Berlin 1828.
• Zur Erkenntniss der Organisation in der Richtung des kleinsten Raumes, Berlin 1832.
• Beobachtung einer auffallenden bisher unerkannten Structur des Seelenorgans bei Menschen und Thieren, Berlin 1836.
• Die fossilen Infusorien und die lebendige Dammerde, Berlin 1837.
• Die Infusionsthierchen als vollkommene Organismen. Ein Blick in das tiefere organische Leben der Natur, Leipzig 1838.
• Mikroskopische Analyse des curländischen Meteorpapiers von 1686, Berlin 1839.
• Die Bildung der europäischen, libyschen und arabischen Kreidefelsen und des Kreidemergels aus mikroskopischen Organismen, Berlin 1839.
• Verbreitung und Einfluss mikroskopischen Lebens in Süd- und Nord-Amerika, Berlin 1843.
• Mittheilungen über den rothen Passatstaub und das dadurch bedingte Dunkelmeer der Araber, Berlin 1848.
• Passat-Staub und Blut-Regen, Berlin 1849.
• Über die Formbeständigkeit und den Entwicklungskreis der Organischen Formen, Berlin 1852.
• Mikrogeologie, Leipzig 1854–56.
• Aufbau von Bacillarien-Wänden, 1872.

Literatura

• Max Laue: Christian Gottfried Ehrenberg. Springer, Berlin 1895.
• Johannes von Hanstein: „Ehrenberg, Christian Gottfried” w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 5, Duncker & Humblot, Leipzig 1877, s. 701–711 (online).
• Rudolph Zaunick: „Ehrenberg, Christian Gottfried” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 4, Duncker & Humblot, Berlin 1959, ISBN 3-428-00185-0, s. 349. (online).

Linki

• Biografia Ehrenberga w Sächsische Biografie.