Egon Schiele
Egon Schiele (ur. 12 czerwca 1890 w Tulln an der Donau, zm. 31 października 1918 w Wiedniu) – austriacki malarz i grafik, przedstawiciel ekspresjonizmu. Obok Gustava Klimta (1862–1918) i Oskara Kokoschki (1886–1980) zaliczany jest do najwybitniejszych reprezentantów wiedeńskiego modernizmu.
Już jako dwudziestolatek uzyskał niezależność artystyczną. O 1910 roku dużą część twórczości malarza stanowiły akty (także autoportrety). Bezlitośnie przedstawiając ciemne strony i otchłanie ludzkiej egzystencji odszedł od dekoracyjnej secesji i przyczynił się do rozwoju ekspresjonizmu w Austrii. Jaskrawe barwy jego aktów, piękne linie, znajomość ludzkiej anatomii, niezwykłe perspektywy pokazywały nową koncepcję artystyczną. Obok autoportretów, portretów i alegorii pojawiają się pejzaże miejskie przede wszystkim Krumlova.
W ostatnich latach życia w jego obrazach i rysunkach nastąpiło wyraźne uspokojenie i harmonizacja w kolorystyce, a głównym tematem stała się erotyka, przy czym ciało przedstawiał częściowo odsłonięte lub zakryte w seksualnie podniecających pozach. W latach 1916–18 odszedł od ekspresjonizmu i podążył w kierunku realistycznego i naturalistycznego przedstawiania.
Egon Schiele stworzył ponad 350 obrazów i ok. 2800 akwareli i rysunków. W okresie nazistowskim dzieła jego zostały zaliczone do „sztuki zdegenerowanej”, część z nich zniszczono, a część należąca do kolekcji dentysty i kolekcjonera Heinricha Riegera (1868–1942) zaginęła.
Wielokrotnie niezrozumiany przez współczesnych i prawie zapomniany w latach dwudziestych i trzydziestych, dziś uważany jest za jednego z decydujących innowatorów sztuki i jednocześnie wybitnego rysownika ekspresjonizmu. Aktualnie obrazy Egona Schiele na aukcjach międzynarodowych osiągają bardzo wysokie ceny. W 2011 roku obraz Domy z kolorowym praniem (1914) sprzedano za 27, 6 mln euro. (wyznanie katolickie, od 1915 ewangelickie)
 |
| Egon Schiele. Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
- Ojciec : Adolf Eugen (1850–1905), od 1879 zawiadowca stacji w Launsdorf (Kärnten), od 1883 w Wiedniu, od 1886 Steyr (Górna Austria), od 1890 w Tulln an der Donau, syn Ludwiga (1817–62, architekt i inżynier);
- Matka: Maria Soukop (1862–1935) z Krumau/Moldau (Český Krumlov); opiekun (od 1905) wujek Leopold Czihaczek (zm. 1918), urzędnik kolejowy, inżynier w Wiedniu;
- Rodzeństwo : 3 braci (zmarli przy porodzie), 3 siostry Elvira (1883–1893), Melanie (1886–1973), Gertrude (1894–1981);
- Ożenił się : w Wiedniu w 1915 z Edith z domu Harms (1893–1918) z Hanoweru.
Życiorys i twórczość
Egon Schiele urodził się 12 czerwca 1890 roku w Tulln an der Donau jako trzecie dziecko Adolfa Eugena Schiele (1851–1905) i jego żony Marie z domu Soukoup (1862–1935). Najmłodsza siostra Gertruda w początkowej fazie twórczości była jego modelką, także do aktów. Po dzieciństwie spędzonym w Tulln uczęszczał do gimnazjum realnego w Krems an der Donau, potem w Klosterneuburgu. Mając 16 lat zdał w październiku 1906 roku egzamin wstępny do Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu, gdzie trafił do klasy malarskiej Christiana Griepenkerla (1839–1916). W tym czasie malował już portrety członków rodziny, znajomych i przyjaciół oraz pejzaże. Już w następnym roku zawarł znajomość z czołowym wówczas malarzem modernizmu Gustavem Klimtem (1862–1918). W 1908 roku zaprezentował pierwszy raz publicznie dziesięć prac w opactwie w Klosterneuburgu , a rok później uczestniczył w międzynarodowej wystawie w Wiedniu, na której zaprezentował cztery prace. Przez architekta Josefa Hoffmanna (1870–1956) nawiązał kontakt w „Warsztatami Wiedeńskimi” („Wiener Werkstätte“).
 |
| Rodzina (1918, Österreichische Galerie Belvedere, Wiedeń). Źródło: Wikimedia Commons |
Po narastającej różnicy poglądów z Griepenkerlem odszedł w kwietniu 1909 roku z Akademii Sztuk Pięknych i razem z Antonem Faistauerem (1887–1930), Franzem Wiegele (1887–1944), Antonem Peschką (1885–1940) i innymi założył grupę „Neukunstgruppe Wien”, do której później dołączyli Albert Paris Gütersloh (1887–1973) i Hans Böhler (1884–1961). W czasie zorganizowanej w zimie 1909/10 pierwszej wystawie grupy w galerii Gustava Pisko w Wiedniu poznał pisarza i krytyka sztuki Arthura Roesslera (1877–1955), który przedstawił Egona Schiele kolekcjonerom i wydawcom.
Egon Schiele malował w tym czasie raczej w ponurych kolorach, oddalił się od dekoracyjnego stylu secesji i zwrócił się ku ekspresjonizmowi. W licznych pracach z tego okresu pojawiają sprzeczne doświadczenia oscylujące między śmiercią (Martwa matka, 1910; Martwe miasto, 1911) i miłością. Przepojone człowieczeństwem symbole pojawiają się w trzech obrazach ze słonecznikami z 1909, 1911 i 1914 roku. Także pejzaże z drzewami jak Małe drzewo jesienne (1911) czy obrazy miasta Stein an der Donau (wszystkie 1913) ukazują pełne wyrazu natchnienie artysty. Z powodu jego postawy życiowej zamożny wujek Leopold Czihaczek zrezygnował z dalszej opieki nad nim, co skutkowało kłopotami finansowymi młodego artysty. Pierwsza indywidualna wystawa prac Egona Schiele miała miejsce w 1911 roku w galerii Hugo Othmara Miethke w Wiedniu. W tym samym roku poznał monachijskiego marszanda Hansa Goltza (1873–1927) i został przyjęty do stowarzyszenia artystycznego „Sema”, do którego należeli m.in. Alfred Kubin (1877–1959) i Paul Klee (1879–1940). W 1912 r. Schiele z grupą „Neukunstgruppe Wien” zaprezentował swoje obrazy w Budapeszcie i brał udział w wystawie Secesji Monachijskiej. Od jesieni 1913 roku zaczął zajmować się kubizmem, o czym świadczą obrazy Krumlov nad Wełtawą, Domy nad morzem, Niewidoma matka, Młoda matka (wszystkie z 1914) i obrazy z pierwszej połowy 1915 roku m.in. Dom kryty gontem oraz Śmierć i dziewczyna, jak również liczne koloryzowane rysunki.
Wiosną 1911 roku Egon Schiele opuścił Wiedeń i wyjechał z swoją najbardziej znaną modelką Wally (Valerie) Neuzil (1894–1917) do Krumlova. Związek malarza bez ślubu z młodą kobietą, styl życia wiedeńczyków oraz sprowadzanie bardzo młodych dziewcząt z Krumlova do atelier jako modelek do aktów doprowadziło do konfliktu z miejscową ludnością. Na przełomie lipca i sierpnia 1911 roku musiał opuścić Krumlov i zamieszkał w małym miasteczku Neulengbach w pobliżu Wiednia. Tutaj jesienią 1911 roku powstały przełomowe prace jak Kruczy krajobraz, Eremici, Kobieta w żałobie, Kardynał i zakonnica, jak również Jesienne drzewo w poruszającym się powietrzu.
 |
| Siedzące dziecko (1918). Źródło: Wikimedia Commons |
13 kwietnia 1912 roku Egon Schiele został osadzony w areszcie śledczym. Wprawdzie główne oskarżenie, dotyczące uwiedzenia niepełnoletniej, okazało się bezpodstawne, jednak został skazany na pobyt w więzieniu z powodu „rozpowszechniania nieobyczajnych rysunków”. Podczas kończenia procesu spalono publicznie na sali sądowej jeden z jego rysunków przedstawiających akt. Po 24 dniach spędzonych w więzieniu i podróży do Triestu, Bregencji i Knappenbergu wprowadził się w listopadzie do atelier w Wiedniu-Hietzing przy ul. Hauptstraße 101, w którym pracował prawie do śmierci. W 1913 roku przyjęto go do Związku Artystów Austriackich. W tym samym roku ukazały się w czasopiśmie „Die Aktion“ wydawanym przez Franza Pfemferta (1879–1954) zarówno rysunki, jak i wiersze prozą Egona Schiele. W 1916 roku czasopismo „Die Aktion“ opublikowało Zeszyt Egona Schiele (Egon-Schiele-Heft), który poza reprodukcjami rysunków zawierał także jego drzeworyt Kąpiący się mężczyźni. W lecie 1914 roku zajmował się także wykonywaniem rycin oraz razem z fotografem Antonem Josephen Trćka (1893-|1940) sporządził serię autoportretów.
Po rozstaniu z Wally Neuzil Egon Schiele poznał w listopadzie 1914 roku w Wiedniu Edith Annę Harms (1893–1918), z którą wziął ślub 17 czerwca 1915 roku w kościele ewangelickim przy Dorotheergasse 16. Kilka dni później powołany został do służby wojskowej. Początkowo przebywał w Pradze, od końca lipca był w Wiedniu, gdzie oprócz służby wojskowej mógł nadal prowadzić działalność artystyczną. Żona stała się modelem do obrazu Portret Edith Schiele w pasiastej spódnicy. W styczniu i lutym 1916 roku brał udział w wystawie Secesji Wiedeńskiej w Secesji Berlińskiej. 1 maja został odkomenderowany do obozu jenieckiego dla oficerów rosyjskich w Mühling koło Wieselburga. W 1917 roku mógł znowu wrócić do Wiednia, gdzie brał udział w wystawie wojennej w Kaisergarten w Wiedniu i w wystawie Secesji Monachijskiej w Glaspalast w Monachiu.
Od około połowy 1916 r. S. zwrócił się ku nowemu, bardziej naturalistycznemu sposobowi przedstawiania rzeczy - przy czym manieryzm często stawał się dominujący. Na początku 1918 r. dokonał jednak nowego przełomu; początkowo bardziej formalnego np. obrazy Rodzina i Kucająca para kobiet, ale także malarskiego np. obrazy Trzy stojące kobiety i wreszcie Kochankowie.
W grudniu 1917 roku zaczął współpracę z nowo założonym czasopismem wiedeńskim „Der Anbruch”. To ekspresjonistyczne czasopismo ukazywało się w 1917/18 najpierw w Wiedniu pt.„Der Anbruch. Flugblätter aus der Zeit”, a od 1919/1920 w Berlinie w wydawnictwie „Graphisches Kabinett J. B. Neumann”. Schiele tworzył ilustracje do tego czasopisma.
Po śmierci Klimta i wyjeździe Kokoschki z Wiednia Schiele był najważniejszym przedstawicielem postępowej sztuki w Austrii. Podczas 49 wystawy Secesji Wiedeńskiej w marcu 1918 roku dano mu do dyspozycji główną salę, w której pokazał 19 wielkoformatowych obrazów i 29 częściowo koloryzowanych rysunków. Wystawa ta była tak naprawdę pierwszym wielkim sukcesem malarza zarówno artystycznym, jak i finansowym. Egon Schiele zmarł 31 października 1918 roku – kilka dni po swoje żonie, która była w szóstym miesiącu ciąży – na „hiszpańską grypę”.
Dzieła (wybór)
Portret żony Edith Schielem> (1918, Österreichische Galerie Belvedere, Wiedeń).
Źródło: Wikimedia Commons
- Portret Gertrude Schiele (Porträt der Gertrude Schiele), 1909, Sammlung Viktor Fogarassy, Graz
- Akt, autoportret (Akt, Selbstporträt), 1910, Wiedeń
- Martwa matka (Tote Mutter), 1910, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Dziewczyna (Mädchen), 1911, Grafische Sammlung der Albertina, Wiedeń
- Liryk (Der Lyriker), 1911, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Martwe miasto lub Miasto nad niebieską rzeką (Tote Stadt lub Stadt am blauen Fluss), 1911, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Autoportret podczas masturbacji lub Masturbacja (Selbstbefriedigung), 1911, Grafische Sammlung der Albertina, Wiedeń
- Prorok (Der Prophet), 1911, Marlborough-Gerson Gallery, Nowy Jork
- Czarnowłosa dziewczyna z podwiniętą spódnicą (Schwarzhaariges Mädchen mit hochgeschlagenem Rock), 1911, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Agonia lub Walka śmierci (Agonie (Der Todeskampf), 1912, Neue Pinakothek, Monachium
- Jesienne słońce i drzewa (Herbstsonne und Bäume), 1912, kolekcja prywatna, Wiedeń
- Kardynał i zakonnica lub Pieszczota (Kardinal und Nonne lub Die Liebkosung, 1912, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Eremici (Eremiten), 1912, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Małe miasto II ( Die kleine Stadt II), 1912–1913, kolekcja Viktora Fogarassy, Graz
- Tancerz (Der Tänzer), 1913, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Modlitwa (Andacht), 1913, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Matka i dziecko (Mutter und Tochter), 1913, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Most (Die Brücke), 1913, własność prywatna, Nowy Jork
- Niewidoma matka lub Matka (Blinde Mutter lub Die Mutter), 1914, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Matka i dziecko (Mutter und Kind), 1914, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Młoda matka (Junge Mutter), 1914, kolekcja prywatna, Wiedeń
- Para miłosna (Liebespaar), 1914–1915, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Śmierć i kobieta (Der Tod und die Frau), 1915, Österreichische Galerie, Wiedeń
- Akt miłosny (Liebesakt), studium, 1915, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Matka z dwójką dzieci (Mutter mit zwei Kindern), 1915, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Stary młyn (Alte Mühle), 1916, Niederösterreichisches Landesmuseum, Wiedeń
- Leżąca kobieta (Liegende Frau), 1917, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Kobieta w zielonych pończochach (Frau mit grünen Strümpfen), 1917, kolekcja prywatna
- Leżący akt kobiecy (Liegender weiblicher Akt), 1917, Grafische Sammlung der Albertina, Wiedeń
- Cztery drzewa (Vier Bäume), 1917, Österreichische Galerie, Wiedeń
- Klęcząca dziewczyna, wsparta na obu łokciach (Kniendes Mädchen, auf beide Ellenbogen gestützt), 1917, Sammlung Leopold, Wiedeń
- Rodzina (Die Familie), 1918, Österreichische Galerie, Wiedeń
- Portret siedzącej Edith Schiele (Porträt der Edith Schiele, sitzend), 1918, Österreichische Galerie, Wiedeń
- Portret Alberta Paris von Gütersloha (Porträt des Albert Paris von Gütersloh), 1918, Institute of Art Minneapolis (Minnesota)
- Portret Hugo Kollera (Porträt des Hugo Koller), 1918, Österreichische Galerie, Wiedeń
Literatura
- Rudolf Leopold: Egon Schiele. Gemälde, Aquarelle, Zeichnungen. Residenz, Salzburg 1972.
- Christian M. Nebehay: Egon Schiele. 1890–1918. Leben, Briefe, Gedichte. Residenz, Salzburg 1979.
- Christian M. Nebehay: Egon Schiele. Leben und Werk in Dokumenten und Bildern. dtv, München 1985, ISBN 978-3-423-02884-4.
- Rudolf Leopold: Schiele, Egon Leo Adolf w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 22, Duncker & Humblot, Berlin 2005, ISBN 3-428-11203-2, s. 738–741.
Linki
- Obrazy i rysunki Egona Schiele w Zeno.org (dostęp 2.06.2019)
- Biografia Egona Schielew Egon Schiele Datenbank