Eduard Mörike

Eduard Friedrich Mörike (ur. 8 września 1804 r. w Ludwigsburgu (Wirtembergia); zm. 4 czerwca 1875 r. w Stuttgarcie) był niemieckim lirykiem należącym do »szkoły szwabskiej«, nowelistą, tłumaczem i pastorem ewangelickim. Zaliczany jest często do przedstawicieli literatury okresu biedermeierowskiego, ale niektóre jego prace zaliczone mogą być do realizmu. Dzisiaj uważany jest za jednego z najwybitniejszych poetów niemieckich.

Eduard Mörike jako student w Tybindze
Eduard Mörike jako student w Tybindze, rysunek z 1824 roku.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Carl (1763–1817), dr filozofii, starosta ziemski i ksiżęcy medyk w Ludwigsburgu, syna medyka dworskiego Johanna Gottlieba (1732–85) i Charlotte Friederike Breyer (1738–1815); matka Charlotte (1771–1841), córka pastora Christiana Beyera (1735–1808) i Augustine Friederike Weckherlin (1741–1809); miał 13 rodzeństwa (7 wcześnie zmarło); – ożenił się w Mergentheim w 1851 r. (rozstanie w 1873 r.) z Margarethe (Gretchen) (1818–1903, wyznania katolickiego), córką bawarskiego podpułkownika Valentina von Speetha (niedziedziczny tytuł szlachecki, 1778–1845) i Josepha Schaupp; miał 2 córki, Fanny (ur. 1855) i Marię (ur. 1857).

Życiorys

Po śmierci ojca i przeprowadzce matki do Stuttgartu Eduard Mörike został oddany w opiekę wujka Eberharda Friedricha von Georgii, który postanowił z chłopca uczynić teologa. Eduard Mörike uczęszczał przez rok do gimnazjum. W 1818 r. został przyjęty, pomimo niezdanego egzaminu wstępnego, do niższego seminarium teologicznego w Urach. W latach 1822–1826 studiował w Tübinger Stift m.in. u Johanna Christiana Friedricha Steudela i Karla Friedricha Hauga.

W seminarium w Urach zaprzyjaźnił się z Wilhelmem Hartlaubem (1804–85) oraz Johannesem Mährlenem (1803–71). Bliski był mu też Wilhelm Waiblinger, którego wybór wierszy wydał w 1844 r., i któremu w 1845 r. poświęcił esej. Wilhelm Waiblinger poznał go też z Friedrichem Hölderlinem. W Tybindze poznał też Ludwiga Amandusa Bauera (1803–46). Z ich wspólnej fantazji powstał literacki kraj baśniowy, wyspa »mitologiczna Orplid«. W 1825 r. do grona jego przyjaciół dołączyli Friedrich Theodor Vischer i David Friedrich Strauss.

Liryka Eduarda Mörike, na której początkowo skoncentrowała się jego twórczość pokazuje już wcześnie jego wysokie językowe oraz formalne możliwości. Mając 19 lat był już pewien swej misji poetyckiej (»Der junge Dichter«, 1823). Powiązanie między jego poezją a przeżywaniem natury ukazuje szczególnie wiersz »An einem Wintermorgen, vor Sonnenaufgang« (1825, W zimowy poranek, przed wschodem słońca), w którym opisuje moment przejścia nocy w dzień.

Wczesna liryka miłosna Mörike znajduje się w ścisłym związku z wydarzeniami z tybińskich lat 1823/24 i powstałym kryzysem życiowym. Mörike poznał w 1823 r. kelnerkę Marię Meyer, niewykształconą, bardzo piękną Szwajcarkę o ciemnym pochodzeniu i wagantkę, w której namiętnie się zakochał. Głęboko dotknięty jej nagłym zniknięciem, wzbraniał się po jej powrocie ponownie ją zobaczyć i opuścił Tybingę, aby znaleźć schronienie u rodziny. Ten silny wstrząs znalazł wyraz w przepełnionych wizjami wierszach np.»Nächtliche Fahrt« (Nocna jazda; początkowy tytuł »Ein Traum« (Marzenie), 1823). Także w 1824 r. ukazała się pierwotnie pt. »Romanze vom wahnsinnigen Feuerreiter« ballada »Der Feuerreiter« (Ognisty jeździec). W tym kontekście powstałe wiersze »Aufgeschmückt ist der Freudensaal« (»Die Hochzeit« [Wesele], chyba 1824) i »Ein Irrsal kam in die Mondscheingärten« (»Scheiden von Ihr« [Rozstanie z nią], 1824) autor rozumiał jako twór »mitycznej koncepcji«. W nich nastąpiło przekształcenie Marii Meyer w »cudowną dziewczynę«, nieśmiertelną ukochaną »Peregrinę« i wraz z nimi pojawił się temat do powieści »Maler Nolten« (Malarz Nolten).

Po zdanym w październiku 1826 r. egzaminie teologicznym i odbytych wikariatach w Oberboihingen, Möhringen i Köngen mógł w 1828 r. wziąć dłuższy urlop, który początkowo pomyślany był w celu zmiany zawodu, a który ostatecznie poświęcił pasji poetyckiej. Powstało prawie 40 wierszy, wśród nich inspirowane skłonnością do pewnej nieznanej córki nauczyciela, »Josephine«. Wiersze z roku 1828 r. stanowią widoczną zmianę lirycznego wyrazu, która już odczuwalna była w wierszach »Septembermorgen« (Poranek wrześniowy) i »Um Mitternacht« (O północy) z 1827 roku. Opublikowanie tych wierszy w czasopiśmie »Morgenblatt für gebildete Stände« Johann Friedrich Cotta pomogło mu osiągnąć już wtedy literacką sławę.

Próba Mörike zostania wolnym pisarzem i przez to uwolnienie się od »niewoli wikariatu«, o czym napisał »Wszystko, tylko nie bycie duchownym« w liście do Mährlena w lutym 1828 r., pozostała bezskuteczna. Powrót do wikariatu w lutym 1829 r., tym razem w Pflummern, wpędził go w konflikt sumienia, ponieważ popełniał »grzech przeciw Duchowi Świętemu« ...»Głowił się nad planem, który na zawsze uczyni go wolnym« (list z 16.03.1829 do Mährlena). W maju 1829 r. przeniesiono go do Plattenhardt, gdzie poznał córkę pastora Luise Rau. Związek z Luise, z którą zaręczył się w sierpniu 1829 r., wpłynął na jego postawę. W następnych latach był wikariuszem w Owen, Eltingen (1831) i Ochsenwang (1832).

W lecie 1830 r. napisał, dojrzewającą w nim przez lata, powieść »Maler Nolten«, do której wprowadził elementy cyklu wierszy »Peregrina«. Powieść »Maler Nolten« jest powieścią na poły psychologiczną, a na poły opisującą ludzkie losy. Rysy mityczne głównego bohatera wskazują na pierwowzór postaci w »mitologicznym Orplid«, w którym pobrzmiewa motyw raju utraconego. Potwierdza to także podtytuł powieści »Der letzte König von Orplid«. W powieści zanegował chrześcijańskie posłannictwo i wraz z powstającym uczuciem niepewności powstała u niego potrzeba pewnego nowego związku, z którego wyrósł wiersz programowy »Gesang Weylas« (1831).

Jego religijna postawa zrodziła wątpliwości narzeczonej, a egzystencja z »wiecznym wikariuszem« nie odpowiadała jej aspiracjom i do tego brak zrozumienia jego twórczości doprowadziły, że Luise jesienią 1933 r. zerwała zaręczyny.

W 1834 r. Eduard Mörike został wreszcie pastorem w zborze Cleversulzbach koło Heilbronnu, gdzie przez 9 lat mieszkał w domu parafialnym z matką i siostrą Klarą. Po objęciu urzędu pastora pomagał także swoim kilkakrotnie karanym braciom, Karlowi i Adolfowi, przez co sam popadł w trudne położenie. Dawniej w domu parafialnym mieszkały matka i siostra Friedricha Schillera. Utrzymywał tam sąsiedzkie kontakty z Justinusem Kernerem, Karlem Mayerem, Gustavem Schwabem i Johannem Ludwigiem Uhlandem (od 1828).

Razem z Wilhelmem Zimmermannem wydawał w 1836 r. rocznik »Jahrbuch schwäbischer Dichter und Novellisten«. W nim znajdują się dwie z najpiękniejszych pieśni Mörike »Bacchusfest« (Święto Bachusa, później przekształcona w »Herbstfeier«) i »Erstes Liebeslied eines Mädchens« (Pierwsza pieśń miłosna dziewczyny) oraz nowela »Der Schatz« (Skarb).

W maju 1837 r. poznał Hermanna Kurza. Opublikowana korespondencja obu poetów stanowi wierny testament ich przyjaźni. Jej powodem było niedokończone przez Mörike libretto opery »Die Regenbrüder«, do której muzykę skomponował Ignaz Lachner. Brakowało jednak ostatnich scen, do napisania których Mörike nie miał nastroju. Za pośrednictwem Ludwiga Bauera zgodził się dokończyć libretto Kurz i w związku z tym powstała ich korespondencja, która przerwana została w 1848 roku, ale później prowadzona była, aż do śmierci Kurza. W 1838 r. ukazały się wiersze »Gedichte« Eduarda Mörike, których znaczna część napisana była w okresie studenckim i wikariatu. W latach 1845, 1856, 1867 i 1878 książeczka była rozszerzana o nowe wiersze. Muzykę do jego wierszy skomponowali Johannes Brahms, Robert Schumann, Robert Franz, Otto Scherzer (1821–1886), Hans Huber, Hugo Wolf i inni.

Eduard Mörike był wybornym znawcą rzymskiej i greckiej poezji. Tłumaczył z upodobaniem pisma Kallinosa, Tyrtajosa i Teognisa z Megary. W 1838 r. rozpoczął pracę nad »Classische Blumenlese : Eine Auswahl von Hymnen, Oden, Liedern, Elogien, Idyllen, Gnomen und Epigrammen der Griechen und Römer ; nach den besten Verdeutschungen, theilweise neu bearbeitet, mit Erklärungen für alle gebildeten Leser« o czym pisał w liście z 4 maja 1838 do Justinusa Kernera.

W późniejszych latach zajmował się tłumaczeniem pism antycznych klasyków i razem z Friedrichem Notterem wydał w 1855 r. przekłady »Theokritos, Bion und Moschos« i w 1864 r. »Anakreon und die sogenannten anakreontischen Lieder«.

Oprócz tego pisał elegie (»Auf das Grab von Schillers Mutter«, 1835; »Die schöne Buche«, 1842) i przede wszystkim idylle (»Wald-Idylle«, 2 wersja 1837; »Im Weinberg«, 1838; »Göttliche Reminiszenz«, 1845).

Wraz ze wzrostem poetyckiego uznania wzrastała liczba jego przyjaciół, do grona których dołączyli: Ludwig Tieck (1833/41), Paul Heyse (1854), Emanuel Geibel (1855), Herman Grimm i Iwan Turgieniew (obaj ok. 1855), Friedrich Hebbel (1857), a także Theodor Storm (1850), z którym po jego pobycie w Stuttgarcie nie miał żadnych kontaktów. W czasie pobytu w Cleversulzbach narastał w nim już wcześniejszy konflikt między duchownym a poetą. Zaniedbywanie pełnionego urzędu duchownego spowodowało, że kilka razy kierownictwo Kościoła przypominało mu o jego obowiązkach. Ostatecznie 3 czerwca 1843 r. zwrócił się do króla z prośbą o zniesienie z urzędu kaznodziei z powodu choroby. 19 września 1843 r. opuścił razem z siostrą Klarą Cleversulzbach i zamieszkał najpierw u Hartlauba w Wermutshausen, a w kwietniu 1844 r. we własnym mieszkaniu w Schwäbisch Hall.

Uwolniony od zawodowych obowiązków, skupił się na swoich zainteresowaniach naturą, mineralogicznymi studiami i badaniem skamieniałości (»Der Petrefaktensammler«, 1846; »Geschichte von der silbernen Kugel oder Der Kupferschmied von Rothenburg«, 1846, nieukończona). Już w listopadzie przeprowadził się do Mergentheim. Spotkanie ze wspaniałym krajobrazem ożywiło jego wspomnienia z 1840 r. z podróży nad Jezioro Bodeńskie i skłoniły do napisania »Idylle vom Bodensee oder Fischer Martin« (1846). W 1852 r. ukazał się napisany Knittelversem poemat »Der alte Turmhahn«, w którym wyraz znalazły wszystkie liczne kryzysy okresu spędzonego w Cleversulzbach. W latach 1845/46 powstały także liczne wiersze miłosne, do napisania których skłoniło go spotkanie z Margarethe Speeth, w domu której mieszkał z siostrą w kwietniu 1845 roku. Brzemię jaki przyniosła miłość do Margarethe wzrosło jeszcze w następnych latach m.in. przez napięcia rodzinne wywołane spadkiem po śmierci ojca w 1845 r., trudnościami finansowymi, jak również decyzją o zawarciu małżeństwa, którą rozważał przez 6 lat.

Po dłuższym pobycie jesienią 1850 r. u brata Luisy w majątku Pürkelgut koło Regensburga przebywał w 1851 r. wraz z siostrą przez trzy miesiące nad Jeziorem Bodeńskim z nadzieją, że w Konstancji uda mu się założyć pensjonat dla dziewcząt. Kiedy plan się nie powiódł osiadł w Stuttgarcie, gdzie jesienią 1851 r. dzięki protekcji przyjaciół został następcą Gustava Schwaba jako nauczyciel literatury w tamtejszej szkole dla dziewcząt »Königin-Katharina-Stift für Mädchen«, co wreszcie umożliwiło mu ślub z Margarethe w Mergentheim. W 1852 r. otrzymał tytuł doctora honoris causa uniwersytetu w Tybindze.

W 1853 r. Eduard Mörike napisał »Stuttgarter Hutzelmännlein«, jedną z najlepszych niemieckich baśni artystycznych. W opowiadaniu »Die Hand der Jezerte« (1853) powraca do misterium śmierci, które pojawiło się pierwszy raz w powieści »Maler Nolten«. Świadomość nieprzemijania »przelotnych objawień« piękna ukazuje się także w jego noweli »Mozart auf der Reise nach Prag« (1855). W latach 1863-67 stworzył 11 wierszy, które weszły w skład cyklu »Bilder aus Bebenhausen«.

W 1862 r. otrzymał Bawarski Order Maksymiliana za Wiedzę i Sztukę (niem. Der Bayerische Maximiliansorden für Wissenschaft und Kunst). Od 1864 r. łączyła go głęboka przyjaźń z malarzem Moritzem von Schwindem, który opatrzył ilustracjami liczne jego wiersze. Eduard Mörike przeszedł w 1866 r. na emeryturę.

W ostatnim okresie życia Mörike ograniczył się do wierszy okolicznościowych takich jak: »Lang, lang ists her« (1866) czy »An Moritz von Schwind« (1868). Wolny czas wykorzystywał także na »rewizję wydania« powieści »Maler Nolten«, z której przygotował do druku tylko pierwszą część.

Jego stosunek do żony Margarethe, według Konstanze Hartlaub, »do rozpaczy upartego rozpieszczonego stworzenia o dwuznacznym charakterze« (list z 18.12.1845 do Wilhelma Hartlauba), stopniowo ukształtował się w drogę krzyżową (via crucis) i przyczynił się do wycofania z życia publicznego jak pisał Wilhelm Raabe. Mimo wysokich wyróżnień poeta szukał po przejściu na emeryturę spokoju i bezpieczeństwa w odosobnieniu w takich miejscach jak Lorch (1867), gdzie poświęcił się garncarstwu i w Nürtingen (1870). Po rozstaniu z żoną w 1873 r., do czego doprowadził spór związany z zaręczynami ich córki Fanny, zatrzymał się najpierw z siostrą Klarą i córką Marią u Hartlauba w Stöckenburgu koło Schwäbisch Hall, po czym przez Lorch i Fellbach wrócił do Stuttgartu. Duchowe i fizyczne cierpienia, jak również przez rozstanie z żoną kłopoty finansowe dokuczały mu w ostatnich latach życia.

W 1875 r. Eduard Mörike rozchorował się i na łożu śmierci pogodził z żoną. Zmarł 4 czerwca 1875 r. w Stuttgarcie i został pochowany na tamtejszym cmentarzu »Pragfriedhof«, a mowę pogrzebową wygłosił Vischer.

Siostra Klara, która po jego śmierci pozostała bez opieki, trafiła do fundacji »Mörickestift« w Neuenstadt am Kocher. Tam też ostatnie dni swojego życia spędziła jego córka Fanny.

Dzieła (wybór)

  • Maler Nolten : Novelle in zwei Theilen ... ; Mit einer Musikbeilage. 2 części, 1832.
  • Gedichte, 1838.
  • Iris : eine Sammlung erzählender und dramatischer Dichtungen. 1839.
  • Idylle vom Bodensee oder Fischer Martin und die Glockendiebe : In sieben Gesängen. 1846.
  • Das Stuttgarter Hutzelmännlein. 1853.
  • Eduard Mörike : mit Portrait. 1854.
  • Vier Erzählungen. 1856.
  • Mozart auf der Reise nach Prag : Novelle. 1856.
  • Die Historie von der schönen Lau. 1873.
  • Die Christblume : Illustriert von Marie v. Reichenbach. 1874.
  • Eduard Mörike's gesammelte Schriften. 4 tomy, 1878.

Tłumaczenia

  • Classische Blumenlese : Eine Auswahl von Hymnen, Oden, Liedern, Elogien, Idyllen, Gnomen und Epigrammen der Griechen und Römer ; nach den besten Verdeutschungen, theilweise neu bearbeitet, mit Erklärungen für alle gebildeten Leser. 1840.
  • Theokrit, Bion und Moschos. 1855, wspólnie z Friedrichem Notterem.
  • Anakreon und die sogenannten Anakreontischen Lieder. 1864.

Korespondencja

  • Kurz, Hermann: Briefwechsel zwischen Hermann Kurz und Eduard Mörike. 1885.
  • Schwind, Moritz von: Briefwechsel zwischen Moritz von Schwind und Eduard Mörike. 1890.
  • Eduard Mörike's Briefe und Gedichte an Margarete von Speeth : mit 3 Portrait-Silhouetten. 1900.

Literatura

  • Mayr, Ambros: Die schwäbische Dichterbund : Ludwig Uhland ; Justinus Kerner ; Gustav Schwab ; Karl Mayer ; Eduard Mörike ; Gustav Pfizer. Innsbruck : Verlag der Wagner'schen Universitäts-Buchhandlung, 1886.
  • Fischer, Karl: Eduard Mörikes Leben und Werke. Berlin : Behr, 1901.
  • Veronika Beci: Eduard Mörike. Die gestörte Idylle. Biografie. Artemis & Winkler, Düsseldorf 2004, ISBN 3-538-07176-4.
  • Rüdiger Frommholz: "Mörike, Eduard" w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 17, Duncker & Humblot, Berlin 1994, ISBN 3-428-00198-2, s. 666–672, online.
  • Martin Schewe: MÖRIKE, Eduard Friedrich w Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 6, Bautz, Herzberg 1993, ISBN 3-88309-044-1, s. 4–6.

Linki