Umberto Eco
Umberto Eco (ur. 5 stycznia 1932 w Alessandria, Piemont; zm. 19 lutego 2016 w Mediolanie, Lombardia) – włoski pisarz, filozof, mediewista i jeden z najbardziej znanych semiotyków drugiej połowy XX wieku. Uznanie przyniosły mu liczne eseje uniwersyteckie na temat semiotyki, estetyki mediewistycznej, komunikacji masowej, lingwistyki i filozofii. Szerszemu gronu czytelników znany jest przede wszystkim jako autor napisanej w 1980 roku powieści Imię róży, która przetłumaczona na ponad 40 języków stała się międzynarodowym bestsellerem, sprzedając się w ponad 50 milionach egzemplarzy na całym świecie. W 2005 roku angielski magazyn Prospect ogłosił pisarza drugim po Noamie Chomsky'm najważniejszym intelektualistą na świecie.
 |
| Umberto Eco (1984). Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
- Ojciec: Giulio Eco, urzędnik na kolei;
- Matka: Giovanna Bisio;
- Żona: od 1962 Renate Ramge;
- Dzieci: syn i córka.
Życiorys
Już w trakcie nauki w liceum Giovanni Plana, w rodzinnym mieście, Umberto Eco napisał libretto, do którego muzykę skomponował jego przyjaciel klasowy, akordeonista Gianni Coscia. Razem też muzykowali, przy czym Eco grał na flecie. W młodości należał do stowarzyszenia Akcja Katolicka (Azione Cattolica). Od 1948 roku studiował filozofię i historię literatury na uniwersytecie w Turynie. Podczas studiów został jednym z głównych włoskich przywódców narodowych Akcji Katolickiej, z której odszedł w 1954 roku z powodu nieporozumień z Luigi Geddą. W 1954 roku ukończył studia pracą dyplomową o estetyce Tomasza z Akwinu. Praca ta sprawiła, że zdystansował się wobec wiary i Kościoła katolickiego: „On (Tomasz z Akwinu) cudownie mnie wyleczył z wiary”, stwierdził ironicznie. W 1956 roku opublikował pierwszą książkę Il problema estetico in San Tommaso, stanowiącą rozszerzenie pracy dyplomowej[1].
Po studiach pracował we włoskiej telewizji RAI w Mediolanie, gdzie prowadził program kulturalny. W 1959 roku opuścił telewizję i został lektorem książek popularnonaukowych w mediolańskim wydawnictwie „Bompiani”, w którym wydał większość swoich książek. Jednocześnie był aktywnym członkiem powstałej w 1963 roku neoawangardowej grupy literackiej Gruppo 63. Dzięki książkom Dzieło otwarte (Opera aperta, 1962) i Apokaliptycy i dostosowani (Apocalittici e integrati, 1964) stał się błyskawicznie znany jako błyskotliwy teoretyk kultury.
W latach 1954–59 był asystentem wykładowcy i wykładowcą estetyki na uniwersytecie w Turynie. W 1961 roku habilitował się, a w latach 1963–64 rozpoczął karierę akademicką jako docent estetyki na uniwersytecie w Turynie, od 1964 do 1965 wykładał na uniwersytecie w Mediolanie, w latach 1965–69 był profesorem komunikacji wizualnej na uniwersytecie we Florencji, od 1969 do 1971 jako profesor wykładał semiotykę na politechnice w Mediolanie. W 1971 roku objął stanowisko profesora nadzwyczajnego na uniwersytecie w Bolonii, gdzie po opublikowaniu pracy Teoria semiotyki (Trattato di semiotica generale) awansował w 1975 roku na profesora semiotyki[2]. W tym samym roku zrezygnował z dalszej pracy w wydawnictwie „Bompiani”. Od 1977 do 1978 Eco był profesorem gościnnym w USA, najpierw na Uniwersytecie Yale, a następnie na Uniwersytecie Columbia. Od 1999 roku kierował w Bolonii tamtejszą wyższą szkołą humanistyczną Scuola Superiore di Studi Umanistici. W październiku 2007 roku wycofał się z aktywnej działalności pedagogicznej i od 2008 roku był profesorem emerytowanym uniwersytetu w Bolonii.
Umberto Eco otrzymał liczne wyróżnienia, m.in. tytuły doktora honoris causa nadane przez 39 uniwersytetów na całym świecie, między innymi przez Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie (1996) i Uniwersytet Łódzki (2015).
Twórczość literacka
Dzięki publikacji Teoria semiotyki (1975) Umberto Eco stał się pionierem badań semiotycznych. W książce Lector in fabula (1959) rozwinął teorię recepcji, co uczyniło go jednym z najważniejszych myślicieli europejskich końca XX wieku.
Pierwsza powieść Eco Imię róży (1980) osiągnęła sukces światowy, a jej autor błyskawicznie został uznanym powieściopisarzem. Ta „powieść kryminalna”, której akcja rozgrywa się w 1327 roku we włoskim opactwie benedyktynów, przedstawiająca żywy obraz późnego średniowiecza z jego politycznymi, społecznymi i religijnymi konfliktami, jest zarówno filozoficznym esejem, jak również zawiera jego koncepcje semiologiczne i teorie języka. Książka obfituje także wiele odniesień do współczesności, szczególnie Włoch lat 70-tych. W Postille al nome della rosa (1983) usiłował przybliżyć głębsze warstwy książki mniej obeznanym czytelnikom z mediewistyką, semiotyką czy postmodernistyczną kulturą.
Również kolejna powieść Wahadło Foucaulta (Il pendolo di Foucault, 1988) odniosła wielki sukces. Autor połączył w niej postmodernistyczne motywy powieści przygodowej, historycznej i kryminalnej z licznymi naukowymi odniesieniami do historii, teorii spiskowych, ezoteryki, filozofii i fizyki. Tytuł nawiązuje do znanego wahadła Foucaulta francuskiego fizyka Léona Foucaulta. Powieść podzielona jest na dziesięć części, które określone są dziesięcioma sefirotami żydowskiej mistyki. Czytelnik kierowany przez autora wyrusza na poszukiwanie enigmatycznych lub proroczych symboli, chociaż sam autor potępia ezoterykę. Książka pokazuje przy okazji, że czytelnik ma wolność interpretacji zgodnie z teorią, którą Eco rozwija w swoich pracach o recepcji, np. Granice interpretacji (I limiti dell'interpretazione, 1990), Interpretacja i nadinterpretacja (Interpretation and Overinterpretation). Ośmiesza także nadinterpretację potwierdzonych i legendarnych faktów z historii, sięgając po odnoszące sukces sensacje z czasopism brukowych o zbudowaniu piramidy Cheopsa przez kosmitów. Poruszony w powieści Wahadło Foucaulta temat teorii spiskowych stał się myślą przewodnią wydanej w 2010 roku powieści Cmentarz w Pradze.
Umberto Eco zawarł w kilku publikacjach myśli na temat teorii narracji w literaturze: Sei passeggiate nei boschi narrativi (Sześć przechadzek po lesie fikcji, 1996), Experiences in translation (2000), O literaturze (2003). Obecnie kojarzony jest z włoskim nurtem „Generacja lat trzydziestych”, do którego późno dołączył, ale stał się jednym z jego czołowych przedstawicieli.
Przez całą swoją karierę pisał regularnie o sprawach bieżących w gazetach codziennych i tygodnikach, m.in. L’Espresso. Jako obywatel i autor polityczny był aktywnym przeciwnikiem Silvio Berlusconiego. W licznych artykułach ostro krytykował jego politykę. Na krótko przed wyborami w kwietniu 2006 roku, które Berlusconi nieznacznie przegrał opublikował wszystkie swoje pisma polityczne w książce pt. Rakiem. Gorąca wojna i populizm mediów (A passo di gambero. Guerre calde e populismo mediatico, 2006). Po przejęciu przez grupę wydawniczą Mondadori Silvio Berlusconiego w październiku 2015 roku grupy wydawniczej Rizzoli "RCS Libri" wraz z wydawnictwem Bompiani, gdzie wcześniej publikował Umberto Eco, założył wydawnictwo La Nave di Teseo.
Umberto Eco był współzałożycielem i wydawcą międzynarodowego czasopisma Golem l’Indispensabile. W 2002 roku założył razem z przyjaciółmi Gruppe Libertà e Giustizia, która - na wzór ruchu oporu Giustizia e Libertà przeciwko faszyzmowi Mussoliniego – uważała się za intelektualną opozycję wobec polityki Silvio Berlusconiego.
Pisma (wybór)
Powieści
- Imię róży (Il nome della rosa), 1980, (pol. wyd. 1987);
- Wahadło Foucaulta (Il pendolo di Foucault), 1988, (pol. wyd. 1993);
- Wyspa dnia poprzedniego (L’isola del giorno prima), 1994, (pol. wyd. 1995);
- Baudolino, 2000, (pol. wyd. 2001);
- Tajemniczy płomień królowej Loany (La misteriosa fiamma della regina Loana), 2004, (pol. wyd. 2005);
- Cmentarz w Pradze (Il cimitero di Praga), 2010, (pol. wyd. 2011);
- Temat na pierwszą stronę (Numero zero), 2015, (pol. wyd. 2015).
Pisma naukowe
- Pejzaż semiotyczny (La struttura assente), 1968, (pol. wyd. 1972);
- Dzieło otwarte (Opera aperta : forma e indeterminazione nelle poetiche contemporanee), 1962, (pol. wyd. 1973);
- O bibliotece (De Bibliotheca), 1983, (pol. wyd. 1990);
- Lector in fabula, 1979, (pol. wyd. 1994);
- Sztuka i piękno w średniowieczu (Arte e bellezza nell'estetica medievale), 1987, (pol. wyd. 1994);
- Diariusz najmniejszy (Diario minimo ; Il secondo diario minimo), 1992, (pol. wyd. 1995);
- Sześć przechadzek po lesie fikcji (Six walks in the fictional woods), 1994, pol. wyd. 1995);
- Interpretacja i nadinterpretacja (Interpretation and overinterpretation), 1992, (pol. wyd. 1996);
- Nieobecna struktura (La struttura assente), 1991, (pol. wyd. 1996);
- Poetyki Joyce’a (Le poetiche di Joyce), 1994, (pol. wyd. 1998);
- Pięć pism moralnych (Cinque scritti morali), 1997, (pol. wyd. 1999);
- W poszukiwaniu języka uniwersalnego (La ricerca della lingua perfetta nella cultura Europea), 1993, (pol. wyd. 2002);
- O literaturze (Sulla letteratura), 2002, (pol. wyd. 2003):,/li>
- Między kłamstwem a ironią (Tra menzogna e ironia), 1998, (pol. wyd. 2004);
- Filozofia frywolna (Filosofi in liberta), 1992, (pol. wyd. 2004);
- Rakiem. Gorąca wojna i populizm mediów (A passo di gambero. Guerre calde e populismo mediatico), 2006, (pol. wyd. 2006);
- Jak napisać pracę dyplomową. Poradnik dla humanistów (Come si fa una tesi di laurea : le materie umanistiche), 1977, (pol. wyd. 2007);
- Sztuka (Definizione dell'arte), 1972, (pol. wyd. 2008);
- Od drzewa do labiryntu : studia historyczne o znaku i interpretacji (Albero al labirinto : studi storici sul segno e l'interpretazione), 2007, (pol. wyd. 2009);
- Teoria semiotyki (Trattato di semiotica generale), 1976, (pol. wyd. 2009);
- Apokaliptycy i dostosowani : komunikacja masowa i teorie kultury masowej (Apocalittici e integrati : comunicazioni di massa e teorie della cultura di massa), 1964 (pol. wyd. 2010);
- Po drugiej stronie lustra i inne eseje : znak, reprezentacja, iluzja, obraz (Sugli specchi e altri saggi), 1985, (pol. wyd. 2012);
- Historia krain i miejsc legendarnych (Storia delle terre e dei luoghi leggendari), 2013, (pol. wyd. 2013);
- Jak podróżować z łososiem? (Come viaggiare con un salmone), 2016, (pol. wyd. 2017);
- Migracje i nietolerancja (Migrazioni e intolleranza), 2019, (pol. wyd. 2020).
Literatura
- Mohamed Bernoussi: Umberto Eco, sémioticien et romancier, 2017.
Linki
- Umberto Eco, w eco-online.
- Pisma Umberto Eco, w katalogu Biblioteki Narodowej.
- Umberto Eco ist tot, w: Süddeutsche Zeitung. 20 luty 2016, online, dostęp 14.05. 2021.
- Schriftsteller: Umberto Eco ist tot, w: Die Zeit. 20 luty 2016, online, dostęp 14.05. 2021.