Jan Eck

Jan Eck, właściwie niem. Johann Mayer von Eck (ur. 13 listopada 1486 w Egg an der Günz koło Memmingen; zm. 13 lutego 1543 w Ingolstadt) – niemiecki teolog katolicki, zaciekły przeciwnik Reformacji i Marcina Lutra.

Od 1510 roku był profesorem na uniwersytecie w Ingolstadt, gdzie wykładał teologię. Jako obrońca katolicyzmu uczestniczył w dyspucie religijnej z Marcinem Lutrem i Andreasem Bodensteinem (Karlstadt) w Lipsku. W 1526 roku jego przeciwnikiem w rozmowach religijnych w Baden był Jan Oeckolampad, a w Wormacji w 1541 występował przeciwko Filipowi Melanchtonowi. Napisane przez niego w 1525 roku pismo Enchiridion, zestawienie „błędów wiary” protestanckiej, było najbardziej rozpowszechnionym pismem katolickim w XVI wieku. Eck miał znaczny udział w redagowaniu Konfutacji, która była odpowiedzią na Wyznanie augsburskie (łac. Confessio Augustana) przedstawione przez Filipa Melanchtona w Augsburgu w 1530 roku.

Jan Eck
Jan Eck.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Michael Maier (zm. 1524), rolnik i urzędnik;
  • Matka: Anna (zm. 1504);
  • Stryj: Martin Maier, magister artium, w latach 1486-99 i 1508-17 proboszcz miejski w Rottenburgu am Neckar;
  • Przyrodni brat: Simon Thaddäus.

Życiorys

Jan Eck był synem rolnika i wiejskiego urzędnika Michaela Maiera i jego żony Anny. Wychowywał się w domu stryja, proboszcza Martina Maiera w Rottenburgu am Neckar. W 1498 roku rozpoczął studia na uniwersytecie w Heidelbergu, a od 1499 kontynuował je w Tybindze, gdzie 1 października został bakałarzem (baccalaureus) i 13 stycznia 1501 magistrem artium. Rozpoczęte w Kolonii 1 października 1501 roku studia teologiczne kontynuował od czerwca 1502 roku z powodu panującej tam epidemii dżumy we Fryburgu Bryzgowijskim, gdzie zetknął się z kręgiem skupionym wokół humanisty Ulricha Zasiusa. W latach 1502–1510 prowadził wykłady na fakultecie sztuk wyzwolonych o Arystotelesie. We Fryburgu oprócz wykładów teologicznych słuchał też wykłady z zakresu prawa, matematyki i geografii. 13 grudnia 1508 roku otrzymał święcenia duchowne w Strasburgu, a 22 października 1510 roku uzyskał we Fryburgu tytuł doktora teologii. Jeszcze w tym samym miesiącu został profesorem teologii na uniwersytecie w Ingolstadt, który później stał się centrum kontrreformacji. Dodatkowo był kanonikiem w Eichstätt i księdzem w parafiach przy kościele św. Maurycego (St. Moritz) i katedrze Najświętszej Marii Panny (Liebfrauenmünster) w Ingolstadt.

W 1514 roku ukazało się jego pierwsze pismo teologiczne o łasce i predestynacji pt. Chrysopassus a Ioanne Maioris Eckio procancellario Auripoli et canonico Eisteten. Lecta est subtilis illa praedestinationis materia Wilhelmo illustris. principe Baioariam gubernante Anno gratiae G[!]DXII., w którym ukazał się jako zwolennik starej szkoły franciszkańskiej. Ulubionymi autorami Jana Ecka byli Augustyn z Hippony, Bonawentura i Jan Duns Szkot. W wydanych w latach 1516–20 z polecenia książąt bawarskich komentarzach do dzieł Arystotelesa i Tractatus = Summulae logicales Petrusa Hispanusa (Piotr Hiszpan) starał się zachować drogę pośrednią między via antiqua i via moderna. Swoją zręczność dialektyczną i chęć do dyskusji udowodnił już 12 lipca 1515 roku w sporze w Bolonii w sprawie odsetek pobieranych w wysokości 5% od udzielonej pożyczki przez bankiera Jakoba Fuggera. Dzięki obronie praw Fuggera Jan Eck zyskał potężnego patrona.

Dysputa w Lipsku

Jan Eck utrzymywał za pośrednictwem norymberskiego humanisty i prawnika Christopha Scheurla dobre stosunki z Marcinem Lutrem i Karlstadtem, dopóki nie zapoznał się z notatkami Lutra dotyczącymi odpustów. Po publikacji 95 tez, Jan Eck zredagował pismo, przeznaczone jedynie dla księcia-biskupa Eichstätt Gabriela von Eyba, w którym zwracał uwagę na 18 tez Reformatora. W wyniku niedyskrecji tekst ten dotarł do Marcina Lutra i odtąd jest nazywany Obelisci. Luter odpowiedział na niego pismem zwanym Asterisci.

Rozbieżności między obu teologami doprowadziły do dysputy religijnej w Lipsku, która odbyła się w dniach od 27 czerwca do 16 lipca 1519 roku. Adwersarzami Jana Ecka byli Marcin Luter, Andreas Bodenstein (zwany Karlstadt) i Filip Melanchton. Eck bronił tradycyjnego stanowiska Kościoła i usiłował nakłonić Lutra do przyznania, że pewne tezy spalonego na stosie w Konstancji Jana Husa były „prawdziwie ewangeliczne”. W niejasności dogmatycznej owego okresu, Jan Eck chciał wykazać, że Lutrowi nie chodzi o reformy poprawiające stan Kościoła, lecz że podstawą jego wystąpienia jest atak na wiarę katolicką. Każda ze stron dysputy czuła się zwycięską. W tym samym roku Eck opublikował skierowane przeciwko Lutrowi pismo De primatu Petri adversus Ludderum (Ingolstadt 1520, Paryż 1521). Później napisał kolejne między innymi De poenitentia et confessione secreta (Tybinga 1522), De purgatorio (Rzym 1523), De satisfactione et aliis penitentie annexis (1523), De sacrificio missae (Kolonia 1526). Pismo Enchiridion locorum communium adversus Ludderanos (Landshut 1525) stanowiło odpowiedź na Loci communes (Wittenberga 1521) Filipa Melanchtona i stało się ważną broń w walce przeciwko odnowie religijnej, na co wskazuje 91 wydań i tłumaczenia tego dzieła.

Z punktu widzenia historycznego można powiedzieć, że od dysputy lipskiej pojawiły się zasadnicze różnice między katolicką a protestancką doktryną, i że tutaj nastąpiło definitywne zerwanie między Rzymem a luteranami.

Biblia Ecka

Ważnym dokonaniem Jana Ecka jest niemieckie tłumaczenie Pisma Świętego, które ukazało się w 1537 roku i nazwane zostało Eck–Bibel. Biblia Ecka była w bezpośredniej opozycji do dokonanego przez Marcina Lutra w 1534 roku tłumaczenia Pisma Świetego i była pomyślana jako katolicka odpowiedź na nie. Wraz z Biblią Johanna Dietenbergera należy zatem do tak zwanej "Korrekturbibel". Przy tłumaczeniu Nowego Testamentu Jan Eck wykorzystał wcześniejszy jego przekład Hieronymusa Emsera, natomiast tłumaczenie Starego Testamentu było wyłącznie jego dziełem. Przekład ten jest interesujący również z językowego punktu widzenia, ponieważ jest napisany w języku bawarskim, zbliżonym do języka, którym posługiwała się kancelaria książąt bawarskich. Biblia ta była wielokrotnie publikowana i szeroko rozpowszechniana w południowych Niemczech.

Jan Eck jako przeciwnik Reformacji

Jednak nie pisma, ani dysputy uczyniły go najbardziej znienawidzonym przez protestantów przeciwnikiem Reformacji, lecz bezpośrednie działania zmierzające do unicestwienia przeciwników dotychczasowego stanu Kościoła.

Od marca do lipca 1520 roku Jan Eck przebywał w Rzymie, gdzie przez 17 miesięcy zabiegał o wszczęcie procesu przeciw Lutrowi i zwalczanie jego nauk. W wyniku jego działań 15 czerwca 1520 roku papież Leon X ogłosił bullę „Exsurge Domine”, która potępiała 41 tez Lutra jako heretyckie, nakazywała spalenie jego pism i groziła mu anatemą (ekskomuniką), jeśli nie zaprzeczy im w ciągu 60 dni. Jan Eck i Girolamo Aleandro zostali zobowiązani do opublikowania bulli papieskiej w Niemczech. Jego drugi pobyt w Rzymie w okresie od października do grudnia 1521 roku nie doprowadził do celu z powodu śmierci papieża Leona X (1 grudnia). Od marca do grudnia 1523 roku przebywał trzeci raz w Rzymie, tym razem reprezentował książąt bawarskich, których interesy w kościele regionalnym umiejętnie połączył z troską o reformę kościelną. W piśmie o niemieckiej reformie kościelnej skierowanym do papieży Hadriana VI i Klemensa VII otwarcie napiętnował nadużycia kurii, zwłaszcza w zakresie odpustów i świadczeń oraz wzywał do energicznych działań na rzecz walki z innowatorami (heretykami), reformy Kościoła niemieckiego poprzez prowadzenie synodów prowincjonalnych i diecezjalnych, promowania stypendiów teologicznych i poprawy opieki duszpasterskiej nad ludem.

Walkę z Reformacją kontynuował w Baden (Argowia) w 1526 roku, gdzie toczył spór z Janem Oekolampadem i Berchtoldem Hallerem, broniąc przede wszystkim stanowiska Kościoła katolickiego w kwestii Komunii Świętej oraz w czasie sejmu Rzeszy w Augsburgu (1530), dysputach religijnych w Hagenau (1540) i Wormacji (1540/41). Jego postawa w czasie rozmów religijnych w Ratyzbonie (1541) jest kontrowersyjna. Przez legata papieskiego Gasparo Contariniego został powołany jako doradca przy tworzeniem „księgi ratyzbońskiej”, którą Antoine Perrenot de Granvelle mógłby przedstawić w czasie zgromadzenia. Podczas ustaleń dotyczących Wieczerzy Pańskiej Jan Eck zachorował i w czasie nieobecności w dalszych ustaleniach zredagował zgodnie z wolą księcia Wilhelma IV Wittelsbach, niezainteresowanego porozumieniem z luteranami, Annotationes, w których odrzucił „księgę ratyzbońską”. Przez to jego odosobnione postępowanie, pozostali katoliccy uczestnicy rozmów, szczególnie Johann Gropper i Julius Pflug, poczuli się zniesławieni. Sytuacja ta pokazuje jego bezkompromisową postawę i brak dążenia do porozumienia.

Jan Eck jako antysemita

W 1541 roku ukazało się pismo Ecka zatytułowane Ains Juden büechlin Verlegung darin ain Christ ganzer Christenheit zu schmach wil es geschehe den Juden unrecht in bezichtigung der Christen kinder mordt. Hierin findst auch vil histori, was übels und büeberey die Juden in allem teütschen Land und anderen künigreichen gestift haben, w którym określił jako „hańbę dla całego chrześcijaństwa, że chrześcijanin – miał tutaj na myśli ewangelickiego teologa Andreasa Osiandera – bronił Żydów przed zarzutem mordu rytualnego na chrześcijańskich dzieciach.[1] Jan Eck podsumował ówczesne wszystkie oskarżenia antyżydowskie, w tym o morderstwa rytualne, lichwę, profanację hostii i stosowanie trucizn oraz dodał, że Żydzi stoją za schizmą kościelną i zasugerował, że dążą do dominacji w świecie. Według berlińskiego historyka Wolfganga Benza, Eck był więc „protoplastą hasła o »światowym spisku żydowskim«”. Jan Eck żądał, aby Żydzi:

  1. nosili znak, na podstawie którego byłoby możliwe odróżnienie ich od chrześcijan;
  2. nie mogli zeznawać jako świadkowie przeciwko chrześcijanom;
  3. nie mogli handlować;
  4. aby zmuszano ich do słuchania chrześcijańskich kazań.

Jego pisma zostały pozytywnie przyjęte w XX wieku. W czasach narodowego socjalizmu Julius Streicher, organizator pogromów i bojkotów Żydów oraz redaktor, wykorzystał je w specjalnym wydaniu czasopisma Der Stürmer na temat mordów rytualnych dokonywanych przez Żydów.[2]

Pisma (wybór)

Wykaz pism Jana Ecka.

Literatura

Linki

  • Biografia Jana Ecka w de.wikipedia.org (online).

Przypisy

  1. Anja Lobenstein-Reichmann: Sprachliche Ausgrenzung im späten Mittelalter und in der Frühen Neuzeit. De Gruyter, Berlin 2013, s. 189–257.
  2. Wolfgang Benz: Die Protokolle der Weisen von Zion. Die Legende von der jüdischen Weltverschwörung. C.H. Beck, München 2007, s. 52