Friedrich Ebert

Friedrich Ebert (ur. 4 lutego 1871 Heidelbergu; zm. 28 lutego 1925 w Berlinie) – niemiecki socjaldemokrata i polityk. Od 1913 roku był przewodniczącym Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (niem. Sozialdemokratische Partei Deutschlands, SPD) i w latach 1919–1925 pierwszym prezydentem Rzeszy Niemieckiej (Republiki Weimarskiej).

Friedrich Ebert
Friedrich Ebert.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Karl (1834–92, wyznanie katolickie), krawiec w Heidelbergu;
  • Matka: Katharina (1834–97, wyznanie ewangelickie), córka rolnika Petera Hinkela w Neckargerach i Katharina Dorst;
  • Żona: od 1894 Louise z d. Rump (1873–1955), robotnica;
  • Dzieci: 4 synów: Friedrich (1894–1979), (Georg (1896–1917) i Heinrich (1897–1917) zginęli na wojnie), Karl (1899–1975) i córka Amalie (1900–1931).

Życiorys i działalność

Młodość

Friedrich Ebert urodził się jako siódme z dziewięciorga dzieci krawca Karla Eberta i jego żony Kathariny z d. Hinkel. Oboje rodzice pochodzili z rodzin małorolnych. Ojciec był praktykującym katolikiem, a matka ewangeliczką. Friedrich Ebert został ochrzczony 19 marca 1871 roku w wierze katolickiej, ale później wystąpił z Kościoła. Kiedy to dokładnie nastąpiło nie wiadomo, ale już przy wyborach w 1912 roku do Reichstagu figurował jako „dysydent”, więc bezwyznaniowy.

Ebert uczęszczał do szkoły ludowej, między 1885 a 1888 rokiem uczył się rymarstwa. Jednak nigdy nie zdał egzaminu czeladniczego. Ostatecznie w latach 1888–1891 wędrował po południowych i zachodnich Niemczech. Przebywał w Karlsruhe, Monachium, Kassel, Hanowerze, Brunszwiku, Elberfeld (obecnie część Wuppertalu), Remscheid, Quakenbrück i Bremie. Po drodze angażował się w rzemieślniczych związkach zawodowych i stowarzyszeniach zawodowych. Przez pewien czas był bezrobotny. W Mannheim poznał przez mieszkającego tam przyrodniego brata ojca ruch socjalistyczny i rzemieślniczy. W 1889 wstąpił do Socjalistycznej Partii Robotników Niemiec (niem. Sozialistische Arbeiterpartei Deutschlands). Również w 1889 roku przyłączył się do Związku Rymarzy (niem. Sattlerverband). W tym czasie poznał też marksistowskie pisma i dzieła Ferdinanda Lassalle.

Po wstąpieniu do partii działał jako agitator i organizator. W 1889 roku został sekretarzem w Związku Rymarzy w Hanowerze. W miastach, w których w czasie wędrówki przebywał, a w których Związek Rymarzy nie działał, zakładał jego placówki. W Kassel zorganizował skuteczny strajk. Był on nie tylko monitorowany przez państwo na mocy ustawy o socjaldemokracji Gesetz gegen die gemeingefährlichen Bestrebungen der Sozialdemokratie aż do jego uchylenia w 1890 roku, ale został też umieszczony na „czarnych listach” przez pracodawców jako niepożądany agitator.

Lata w Bremie

W maju 1891 Friedrich Ebert przybył do Bremy, gdzie spędził 14 lat. Także tutaj angażował się w działalność partyjną i związkową. Został przewodniczącym miejscowego Związku Rymarzy oraz kierował nielegalnym kartelem wolnych związków zawodowych. Po śmierci ojca wrócił w 1892 roku na krótko do Heidelbergu. Po powrocie do Bremy pracował jako samodzielny rzemieślnik i dorywczy pracownik.

W marcu 1893 roku otrzymał stałą posadę jako redaktor w gazecie Bremer Bürger-Zeitung, która była tamtejszym organem prasowym SPD. Jednak już w następnym roku odszedł z redakcji i jako dzierżawca prowadził w dzielnicy Bremy Neustadt restaurację Zur guten Hilfe. Politycznie lokal był miejscem spotkań socjaldemokratów i związkowców. Później jego przeciwnicy wykorzystywali tę działalność do dyskredytowania Eberta.

W maju 1894 roku Ebert poślubił Louise Rump (1873–1955), z którą miał czterech synów i córkę Amalie (1900–1931). Dwaj synowie Georg (1896–1917) i Heinrich (1897–1917) zginęli podczas pierwszej wojny światowej. Najstarszy syn Friedrich (1894–1979) działał podobnie jak ojciec w SPD, później w SED, a po drugiej wojnie światowej był nadburmistrzem Berlina Wschodniego. Syn Karl (1899–1975) był od 1946 do 1964 z ramienia SPD deputowanym do Landtagu Badenii-Wirtembergii.

W 1892 roku przedstawił opracowanie o Położeniu robotników w przemyśle piekarniczym w Bremie. Rok później został członkiem komisji prasowej gazety Bremer Bürger-Zeitung. W marcu 1894 roku wybrano go na przewodniczącego partii SPD w Bremie i stanowisko to zachował do 1895 roku. Od 1896 roku z ramienia SPD uczestniczył w kampaniach wyborczych do parlamentu bremeńskiego Bremischen Bürgerschaft. W tym samym roku był pierwszy raz delegatem na partyjny kongres SPD. W 1897 roku Ebert stał się odpowiedzialny za agitację na terenach wiejskich wokół Bremy. Na tym stanowisku kandydował po raz pierwszy w 1898 roku do Reichstagu w centralnym okręgu wyborczym Vechty, ale bezskutecznie. Od 1902 roku Ebert był ponownie członkiem zarządu partii w Bremie.

Z biegiem czasu polityka społeczna stała się zasadniczym polem politycznej działalności Eberta. Jego gospoda stała się miejscem spotkań dla osób potrzebujących porady. Dzięki temu dobrze poznał biedę klasy robotniczej. W celu rozwiązania konkretnych problemów Friedrich Ebert uznał pomoc państwa za niezbędną. Z tego wynikła jego myśl polityczna, że ważniejsza niż nadzieja na upadek kapitalizmu czy teoretyczne debaty na temat gospodarki i społeczeństwa jest walka z obecnymi bolączkami społecznymi. Zwycięstwo w wyborach było dla niego głównym środkiem, aby skłonić klasy panujące do przeprowadzenia zmian.

Ale nie praca polityczna zdominowała działalność Eberta, lecz związkowa. Pozostał przewodniczącym Związku Rymarzy w Bremie. Dobrowolne doradztwo społeczno-prawne Eberta w jego karczmie stało się bardzo rozległe, a w bremeńskich związkach zawodowych zrodził się pomysł profesjonalizacji tej pracy poprzez zatrudnienie sekretarza robotniczego. Jednak stanowisko to powstało dopiero w 1900 roku. Po podróży do Norymbergi i Frankfurtu nad Menem zorganizował w Bremie na wzór Norymbergi regularnie działający sekretariat, którego zadaniem było udzielanie porad nie tylko członkom związków zawodowych, ale wszystkim potrzebującym takiej pomocy.

Gdy okazało się, że Friedrich Ebert nie może sam podołać temu zadaniu, w 1900 roku do pomocy przydzielono mu Hermanna Müllera (1868–1932) jako kolejnego sekretarza. Oprócz pracy doradczej sekretarze przeprowadzali również badania statystyczne dotyczące sytuacji społecznej w Bremie. W ten sposób Müller i Ebert wypełnili lukę, ponieważ urząd statystyczny miasta Bremy nie publikował wówczas porównywalnych danych. Warto wspomnieć o pracy Ergebnis einer statistischen Erhebung über die Lebensverhältnisse der bremischen Arbeiter (Wynik badania statystycznego dotyczącego warunków życia pracowników Bremy) w 1902 r. z danymi dotyczącymi warunków pracy, płac i mieszkań w mieście hanzeatyckim.

W grudniu 1899 roku został członkiem rady miejskiej Bremy (Bremische Bürgerschaft), do której należał do 1905 roku. Pomimo, że był nowy w radzie miejskiej, to wybrano go na przewodniczącego frakcji jego stronnictwa. Koncentrował się tutaj na polityce społecznej i gospodarczej, a także zajął się problemami konstytucyjnymi. Przez długi czas opowiadał się za ściśle scentralizowanym kursem na linii władzy partyjnej wokół Augusta Bebela. Trzymał się idei walki klasowej, przenoszenia własności prywatnej na własność wspólną i postawił na upadek systemu kapitalistycznego. Jednocześnie głównym celem była dla niego praktyczna praca na rzecz poprawy warunków życia. Jako zwolennik ścisłej jedności partii był przeciwnikiem zarówno lewicowych krytyków "młodych" i reformatora Georga von Vollmara, jak i późniejszych rewizjonistów skupionych wokół Eduarda Bernsteina.

Awans partyjny

Stopniowo Friedrich Ebert stawał się szerzej znany w ponadregionalnych kręgach SPD, do czego przyczynił się kongres partii w Bremie w 1904 roku, którego był przewodniczącym. W 1905 roku został sekretarzem zarządu SPD i zamieszkał w Berlinie. Kontakty z pododdziałami stały się głównym zadaniem Eberta. Podróżował do oddziałów partyjnych w kraju, nadzorował realizację uchwał kongresu partyjnego, pomagał w kwestiach organizacyjnych i politycznych, rozwiązywał konflikty wewnętrzne oraz wyrażał życzenia i krytykę pododdziałów w partyjnym komitecie wykonawczym. To właśnie sprawiło, że Ebert stał się sławny wśród wielu pełnoetatowych i niepełnoetatowych funkcjonariuszy, którzy docenili go za jego niestrudzone wysiłki. W ramach zarządu stopniowo zyskiwał na randze. Wielkie znaczenie miało to, że August Bebel zredukował swoje początkowe zastrzeżenia do Eberta i zaufał mu. Oprócz czysto biurokratycznej pracy, Ebertowi coraz częściej przydzielano zatem zadania o znaczeniu politycznym.

Po śmierci Paula Singera w 1911 Ebert przegrał w wyborach na współprzewodniczącego SPD we wrześniu 1911 podczas zjazdu SPD w Jenie z Hugo Haase.

W 1912 roku Friedrich Ebert kandydował w wyborach do Reichstagu w okręgu wyborczym Elberfeld-Barmen. Ebert nie kandydował w wyborach w okręgu wyborczym, który był bezpieczny dla partii. Mimo znacznych wysiłków nie udało mu się zdobyć mandatu w pierwszej turze głosowania, a jedynie w turze dodatkowej wyborów. W kolejnych latach utrzymywał ścisły kontakt ze swoim okręgiem wyborczym i prowadził o niego kampanię w Reichstagu.

W 1912 r. frakcja SPD stała się najsilniejszą siłą polityczną w Reichstagu, liczącą 110 członków parlamentu. Chociaż Ebert był nowy, został wybrany do siedmioosobowego komitetu wykonawczego partii parlamentarnej. Na plenum Ebert skupił się na polityce społecznej i kwestii wynagrodzenia. Ogólnie rzecz biorąc, rzadko zabierał głos w parlamencie i nigdy nie poruszał kontrowersyjnych kwestii o znaczeniu publicznym.

Po śmierci Augusta Bebela w 1913 roku Friedrich Ebert był faworytem na jego następcę. Z 433 na 473 głosy został wybrany na przewodniczącego SPD wraz z Hugo Haase na kongresie partyjnym SPD w Jenie 20 września 1913 roku. Swoje główne zadanie widział w utrzymaniu jedności partii. Również w przyszłości konkretne małe kroki w kierunku poprawy warunków życia były dla niego ważniejsze od sporów ideologicznych.

Okres pierwszej wojny światowej

Kryzys lipcowy w 1914 roku po zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żonę w Sarajewie zaskoczył Eberta na wakacjach. Wraz z Ottonem Braunem pojechał do Zurychu, aby w przypadku zakazu działalności SPD w Rzeszy utworzyć zagraniczny zarząd i zabezpieczyć kasę partii. Ebert nie został w Szwajcarii i 4 sierpnia wrócił do Berlina. W ten sposób ominęła go decyzja podjęta dzień wcześniej w frakcji Reichstagu o zatwierdzeniu pożyczek wojennych. Następnie dał jasno do zrozumienia, że stoi za większością frakcji, a nie za mniejszością wokół Haase. Wyraził tym samym większość nastrojów partyjnych, które w Niemczech, jak prawie wszędzie w Europie, w ciągu kilku dni zmieniły się z masowego odrzucenia wojny na entuzjastyczne jej poparcie. Prawie wszystkie partie robotnicze w Europie wierzyły propagandzie narodowej, uważały zachowanie własnych rządów za „obronę”, a zachowanie innych za „atak” i odkładały na bok krajowe różnice polityczne na rzecz „jedności narodowej”. To właśnie rozbiło 2 Międzynarodówkę. Charakterystyczne dla tego było zdanie, którym frakcja SPD w Reichstagu 4 sierpnia uzasadniła swoją aprobatę: „Nie opuścimy ojczyzny w godzinie zagrożenia”.

Z biegiem czasu narastały konflikty w SPD. Współpraca Eberta i Haase zakończyła się, po tym jak Haase razem z Eduardem Bernsteinem i Karlem Kautsky ostro skrytykowali 19 czerwca 1915 roku aneksjonistyczne cele wojenne rządu Rzeszy i wzywali SPD do publicznego sprzeciwu. Za namową Eberta komisja partyjna SPD potępiła zachowanie Hugo Haase 30 czerwca 1915 roku, jako „niezgodne z obowiązkami przewodniczącego”. Philipp Scheidemann, wewnętrzny partyjny rywal Eberta, zapisał w swoim dzienniku: „Ebert traktuje go [Haase] brutalnie.” Kolejne postępowania Eberta i innych zwolenników wojny doprowadziły do rozłamu w partii, odejścia Haase z zarządu partii jako przewodniczącego.

W 1917 roku doszło do pierwszych demonstracji i strajków antywojennych. W 1918 roku protesty jeszcze bardziej się zaostrzyły. W styczniu 1918 doszło do strajku w zakładach amunicji w Berlinie. Chociaż Friedrich Ebert odrzucił strajk, brał udział w zarządzaniu nim. Po wojnie został więc nazwany przez lewicę zdrajcą robotników, podczas gdy prawica zniesławiła go jako zdrajcę swojego kraju. W rzeczywistości brał w nim udział, ponieważ z jednej strony uważał żądania za uzasadnione, a z drugiej strony chciał szybko zakończyć strajk, ponieważ uważał, że nie przyczynia się do osiągnięcia pokoju.

Na płaszczyźnie parlamentarnej doszło we wrześniu 1918 roku do nowych starań o szybkie zakończenie wojny. SPD z Ebertem na czele była gotowa wejść w skład nowego rządu, który miał szybko zakończyć wojnę i przeprowadzić reformy, które zapobiegłyby grożącej rewolucji. Po zmianie konstytucji 28 października 1918 roku doszło w Rzeszy do formalnej parlamentaryzacji. Już przed tym Philipp Scheidemann i Gustav Bauer weszli do nowego rządu. W czasie wojny Ebert zmienił się z republikanina w monarchistę, ponieważ uważał, że nagły koniec monarchii nie może być poparty przez dużą część obywateli. W zasadzie Ebert chciał utrzymać monarchię nawet po przekształceniu formy rządów w system parlamentarny i dążył do monarchii parlamentarnej. Jeszcze 6 listopada, na tle rodzącej się rewolucji, naciskał na zrzeczenie się tronu przez cesarza Wilhelma II i księcia koronnego na rzecz innego członka rodu Hohenzollernów. 7 listopada SPD kategorycznie zażądała abdykacji cesarza, próbując w ten sposób wysunąć partię na czoło ruchu narodowego, który domagał się ustąpienia cesarza i księcia koronnego.

Po powstaniu marynarzy w Kilonii w całej Rzeszy doszło do rozbrojenia, okupacji ratuszy, masowych demonstracji i braterstwa robotników i żołnierzy dezerterów. Rewolucja listopadowa rozprzestrzeniła się na wszystkie niemieckie miasta w ciągu kilku dni. W imieniu Eberta, Gustav Noske pojechał do Kilonii, aby powstrzymać tam rewolucję. 9 listopada 1918 roku zaczął się w Berlinie polityczny strajk generalny, do którego nawoływała SPD. W skutek tego książę Maksymilian Badeński (Max von Baden) samowolnie przeniósł urząd kanclerza Rzeszy na Eberta, który w latach wojny stał się politykiem o znaczeniu narodowym. Jednocześnie książę ogłosił abdykację cesarza Wilhelma II, czego z nim nie uzgodnił. Scheidemann publicznie ogłosił republikę z okna Reichstagu i ogłosił, że jej kanclerzem jest Ebert. Zrobiono to wbrew woli Eberta, który chciał zachować ciągłość cesarstwa do czasu, aż zgromadzenie konstytucyjne zdecyduje się na wybór między monarchią a republiką. Cesarz uciekł do Holandii.

Friedrich Ebert stanął na czele rewolucji, aby skierować ją na tory parlamentarne i uniknąć jej rozwoju w analogi do rosyjskiej rewolucji październikowej. Tworzenie nowej konstytucji Republiki Weimarskiej powierzył Hugo Preussowi. Powołał kolejnych socjaldemokratów do swojego gabinetu i starał się jednocześnie przyciągnąć do rządu Niezależną Socjaldemokratyczną Partię Niemiec (niem. Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands – USPD), aby zwiększyć legitymizację rządu w obliczu tworzących się wszędzie rad robotniczych i żołnierskich. Gdy rady w Kilonii, Berlinie i innych miejscach naciskały na porozumienie między obiema partiami socjaldemokratycznymi, zarząd USPD i Haase poczuli się zmuszeni, po kontrowersyjnej debacie, do spełnienia żądań Eberta. W dniu 10 listopada, SPD i USPD uzgodniły utworzenie Rady Deputowanych Ludowych (niem. Rat der Volksbeauftragten) o równej reprezentacji. Mieszczańscy ministrowie mieli na razie pozostać na stanowisku, ale być kontrolowani przez przedstawicieli partii socjalistycznych. Tego samego wieczoru decyzja ta została zatwierdzona przez zgromadzenie plenarne berlińskich rad robotników i żołnierzy zgromadzonych w Circus Busch. Wieczorem 10 listopada Wilhelm Groener zaproponował Ebertowi w imieniu naczelnego dowództwa wsparcie armii.

Friedrich Ebert widział aktualny rząd jako prowizorium. Celem rządu Eberta było, oprócz ogromnych zadań, które początkowo musiały zostać zrealizowane, takich jak demobilizacja armii i zabezpieczenie zaopatrzenia ludności w żywność, wyeliminowanie prusko-niemieckiego państwa autorytarnego, utworzenie klasycznej demokracji oraz utrzymanie politycznego sojuszu robotników z burżuazją, który Ebert z jednej strony, a w szczególności wiodący polityk centrowy Matthias Erzberger z drugiej strony, zawiązał rok wcześniej z komitetem międzypartyjnym. Socjaldemokraci chcieli wprowadzić socjalizm na drodze demokratycznej. Aby uniknąć przebiegu rewolucji w Niemczech na styl rosyjski chciał ją jak najszybciej zakończyć i doprowadzić do wyborów do Zgromadzenia Narodowego. Był przeciwnikiem sił rewolucyjnych, które nalegały na kontynuowanie rewolucji. Do ostatecznego zerwania między SPD i USPD doszło, gdy na prośbę Eberta regularne oddziały dowództwa generalnego Berlina ostrzelały artylerią w Boże Narodzenie Neuer Marstall i zamek w Berlinie. 8 stycznia Ebert użył wojsko do stłumienia powstania Spartakusa. W połączeniu z naczelnym dowództwem wojskowym chciał stłumić rewolucję. 10 stycznia do miasta wkroczyły Freikorpsy, które zostały zgromadzone wokół Berlina przez Noske. To praktycznie zakończyło rewolucję listopadową, dzięki której Friedrich Ebert został kanclerzem.

Prezydentura

Friedrich Ebert
Prezydent Rzeszy Niemieckiej Friedrich Ebert na obrazie Lovisa Corintha.
Źródło: Wikimedia Commons

19 stycznia 1919 roku odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego. SPD wprawdzie je wygrała, ale do końca Republiki Weimarskiej skazana była na koalicję z Niemiecką Partią Centrum (niem. Deutsche Zentrumspartei) i liberałami. 11 lutego 1919 roku wybrano Friedricha Eberta na prezydenta Republiki Weimarskiej. W swojej mowie po wyborach zdefiniował urząd prezydencki jako stróża narodowej jedności, gwaranta praw oraz wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa. Jako prezydent był o wielu rzeczach informowany, ale dużo faktów przed nim zatajano, lub wręcz informowano zbyt późno. Nie poznał nawet szczegółów dotyczących stosunków niemiecko-sowieckich, jak np. tajnego zbrojenia Niemiec z pomocą ZSRR.

Friedrich Ebert odegrał niepoślednią rolę podczas kryzysu w sprawie zatwierdzenia traktatu wersalskiego. Philipp Scheidemann i część rządu nie chciała tego poprzeć i ogłosiła swoją rezygnację. Ebert przewodniczył ostatnim próbom zjednoczenia w gabinecie, w konsultacjach międzygrupowych i w negocjacjach między Rzeszą a krajami związkowymi. Nie udało mu się jednak powstrzymać Scheidemanna od rezygnacji. Apel do grupy parlamentarnej SPD również nie powiódł się. Udało mu się nakłonić Gustava Bauera do utworzenia nowego rządu. Po podpisaniu traktatu, Ebert opowiedział się za bezwarunkowym jego przestrzeganiem, ale również dążył do jego rewizji.

Prezydenturze Eberta stale towarzyszyły polemiki z niemieckimi narodowymi lub komunistycznymi publicystami i politykami. Historyk i biograf Eberta Walter Mühlhausen mówi o „oszczerczej kampanii, która towarzyszyła Ebertowi aż do jego wczesnej śmierci”.

Po rozporządzeniu rozwiązującym Freikorps Marines Brigade Ehrhardt i Marine-Brigade von Loewenfeld generał Walther von Lüttwitz zaprotestował i 10 marca 1920 roku próbował nakłonić Eberta do wycofania rozkazu. Ebert odrzucił ten wniosek, a także żądania Lüttwitza dotyczące rozwiązania Zgromadzenia Narodowego, wyboru nowego Reichstagu i prezydenta Rzeszy. Minister Reichswehry Rzeszy Gustav Noske usunął Lüttwitza z urzędu. W ten sposób Lüttwitz został zmuszony do rozpoczęcia przed czasem zaplanowanego już wraz z Wolfgangiem Kappem zamachu stanu. Wkrótce okazało się, że dowódca Reichswehry, generał Hans von Seeckt i duża część oddziałów zostawiła rząd na lodzie i ogłosiła neutralność.

Dlatego też w nocy z 12 na 13 marca 1920 roku prezydent Rzeszy, socjaldemokraci z rządu i zarząd SPD wystosowali wspólny apel do robotników o przeprowadzenie strajku generalnego przeciwko puczystom Kappowi i Lüttwitzowi. Z perspektywy czasu, członkowie rządu socjaldemokratów twierdzili, że nic nie wiedzieli o tym wezwaniu i oskarżyli rzecznika prasowego Rzeszy Ulricha Rauschera o działanie w pojedynkę. Heinrich August Winkler uważa za pewne, że przynajmniej Gustav Noske i Otto Wels znali i zatwierdzili ten tekst przed jego publikacją. Z drugiej strony, Bauer, Ebert i inni ministrowie mogli o tym nie wiedzieć.

Strajk generalny sparaliżował dużą część gospodarki i transportu. Większość urzędników poparła również rząd Bauera i odmówiła pójścia za Kappem. Oprócz powodów oportunistycznych, wśród podsekretarzy stanu, którzy wypowiadali się w imieniu wyższej służby cywilnej, pewną rolę odgrywała także prawdziwa lojalność i szacunek dla Eberta. Strajk i lojalność urzędników wobec rządu spowodowały, że po pięciu dniach przewrót upadł.

Jednak po niepowodzeniu zamachu stanu kryzys jeszcze się nie skończył. W Zagłębiu Ruhry Armia Czerwonej Ruhry, wspierana przez USPD, walczyła o szybką socjalizację przemysłu ciężkiego. Scheidemann, zarząd SPD, związki zawodowe, a nawet część służby cywilnej zażądały zwolnienia Gustava Noske. Ebert chciał go jednak zatrzymać, jeśli to możliwe, i groził, że sam poda się do dymisji. Związki domagały się również socjalizacji i innych daleko idących reform strukturalnych. Zdaniem Eberta, żądania te były sprzeczne z konstytucją. Friedrich Ebert zareagował na coraz głośniejsze żądania nowego rządu, stawiając warunek, że „należy mu dać swobodę w tworzeniu gabinetu”. Poprzedni rząd wyraził na to zgodę, a Ebert wyznaczył Hermanna Müllera na nowego kanclerza Rzeszy. Próba uzyskania przez związki zdecydowanego wpływu na rząd ostatecznie zakończyła się niepowodzeniem ze względu na opór Eberta. Musiał jednak zdymisjonować Gustava Noske w trakcie przetasowań w gabinecie.

Przy poparciu Eberta, wojska Reichswehry i Freikorps krwawo stłumiły powstanie Armii Czerwonego Zagłębia Ruhry. Ruch na rzecz socjalizacji przemysłu ciężkiego osłabł po tej porażce. W całej Rzeszy, jak pokazały wybory do Reichstagu, doszło do politycznego przesunięcia ku prawicy.

Rok 1923 był naznaczony różnymi sytuacjami kryzysowymi, z których niektóre były ściśle powiązane. Konflikt dotyczący wypłat przez Rzeszę Niemiecką odszkodowań wojennych zakończył się okupacją Zagłębia Ruhry przez wojska francuskie i belgijskie. Natomiast rząd niemiecki ogłosił bierny opór. Koszty tzw. walki z Zagłębiem Ruhry przyczyniły się do dalszego wzrostu inflacji. Niemiecka waluta praktycznie załamała się. Przemysłowcy nad Renem i w Zagłębiu Ruhry, w szczególności Hugo Stinnes, byli zdecydowani negocjować z Francją, w razie potrzeby bez względu na rząd Rzeszy. W Nadrenii istniały tendencje separatystyczne. W Saksonii i Turyngii popularne rządy składały się z KPD i SPD, które coraz częściej stawały w opozycji do rządu Rzeszy. W Saksonii, komunistyczni członkowie rządu wzywali do ustanowienia proletariackiej dyktatury. W Bawarii Generalny Komisarz Państwa Gustav Ritter von Kahr współpracował z organizacjami prawicowo-ekstremistycznymi, w tym z NSDAP. Kilkakrotnie sprzeciwiał się decyzjom rządu Rzeszy i działał na rzecz jej obalenia i wprowadzenia dyktatury.

Okres prezydentury Eberta nękały również konflikty dotyczące reformy walutowej i polityki społecznej, co prowadziło do kolejnych zmian w rządzie. Dochodziło do konfliktu Eberta także z jego własną partią SPD, w której był wyraźnie marginalizowany. W ostatnich miesiącach rządów Friedrich Ebert ponosił wiele porażek. Zarzucano mu w prasie współudział w porażce wojennej ze względu na jego postawę przed i po wojnie. W trakcie procesu o znieważenie, który Ebert wszczął następnie przed Sądem Rejonowym w Magdeburgu, wyszła na jaw jego tajna umowa z generałem Wilhelmem Groenerem. Omówiono również zachowanie Eberta podczas styczniowego strajku w 1918 roku. Ebert podkreślił, że pozwolił się wybrać do komisji strajkowej tylko po to, by jak najszybciej zakończyć strajk. Wprawdzie 23 grudnia 1924 roku sąd skazał dziennikarza z powodu obrazy głowy państwa, ale w uzasadnieniu wyroku stwierdził, że jego twierdzenie, że Ebert popełnił zdradę jako uczestnik strajku styczniowego, było słuszne w sensie karnym. Dopiero pośmiertnie Ebert został zrehabilitowany przez sąd Rzeszy w 1931 roku.

Ze względu na trwający proces, Friedrich Ebert opóźnił operację zapalenia wyrostka robaczkowego, które w lutym 1925 roku zaostrzyło się. W wieku 54 lat zmarł 28 lutego 1925 roku na zapalenie otrzewnej spowodowane perforacją wyrostka robaczkowego („zapalenie wyrostka robaczkowego”), które rozpoznano podczas operacji 23 lutego. Pochowany został w rodzinnym mieście na cmentarzu Bergfriedhof w Heidelbergu. Mimo że Ebert został ochrzczony jako katolik i opuścił Kościół, protestancki teolog Hermann Maas, pastor w Heiliggeistkirche w Heidelbergu, wygłosił kazanie pogrzebowe.

Literatura

  • Emil Felden: Eines Menschen Weg – Ein Fritz-Ebert-Roman. Friesen-Verlag, Bremen 1927.
  • Georg Kotowski: Ebert, Friedrich w Neue Deutsche Biographie 4 (1959), s. 254-256; online.
  • Werner Maser: Friedrich Ebert. Der erste deutsche Reichspräsident. Ullstein, Frankfurt am Main 1990.
  • Walter Mühlhausen: Friedrich Ebert. Dietz, Bonn 2018.
  • Peter-Christian Witt: Friedrich Ebert: Parteiführer – Reichskanzler – Volksbeauftragter – Reichspräsident. 3 wydanie, Verlag J.H.W. Dietz Nachf., Bonn 1992.

Linki

  • Friedrich Ebert w de.wikipedia.org (online).