Hermann Ebbinghaus

Hermann von Ebbinghaus (ur. 24 stycznia 1850 w Barmen (obecnie część miasta Wuppertal); zm. 26 lutego 1909 w Halle (Saale)) - niemiecki psycholog uważany za pioniera badań kognitywno-psychologicznych oraz założyciel eksperymentalnych badań pamięci. (wyznania ewangelickiego)

Hermann Ebbinghaus. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Carl (1815-66), kupiec, syn właściciela fabryki papieru Friedricha; matka Juliane (1815-88), córka rzemieślnika Adolfa Klewitza z Schwerte; - ożenił się w Birkenfeld w 1884 z Adele (1857-1949), córką radcy sądowego Ludwiga Görlitza; miał 2 synów m.in. Juliusa Ebbinghaus (1885-1981), profesora filozofii i 2 córki.

Życiorys

Hermann Ebbinghaus w latach 1867-70 studiował historię i filologię na uniwersytetach w Bonn, Halle i Berlinie. Po wojnie prusko-francuskiej w 1870/71, w której brał udział, wrócił do Bonn, gdzie w 1873 r. doktoryzował się dysertacją »Eduard von Hartmanns Philosophie des Unbewussten« (Filozofia nieświadomości Eduarda von Hartmanna). Następne 7 lat spędził we Francji i Anglii. Jego zainteresowanie psychologią eksperymentalną obudziło dzieło Gustava Theodora Fechnera »Elemente der Psychophysik« (1860, Elementy psychofizyki). W 1880 r. habilitował się w Berlinie i odtąd pracował tam jako Privatdozent. Na uniwersytecie w Berlinie założył trzecie w Niemczech laboratorium do testów psychologicznych (po Wilhelmie Wundt i Georgu Eliasie Müller). W 1885 r. opublikował dzieło »Memory: Ein Beitrag zur Psychologie« (Memory (pamięć): przyczynek do psychologii), dzięki któremu w 1886 r. awansował na profesora nadzwyczajnego. W 1890 r. był współzałożycielem czasopisma »Die Psychologie und Physiologie der Sinnesorgane«, które miało być przeciwwagą dla czasopisma Wundta »Philosophische Studien«. W 1894 r. powołano go jako profesora zwyczajnego na uniwersytet do Wrocławia, a jego następcą w Berlinie został Carl Stumpf. W 1905 r. przeniósł się na uniwersytet w Halle.

Badania dotyczące pamięci

Znaczenie Hermanna Ebbinghausa dla historii psychologii polega w rzeczywistości na oryginalności jego myśli i pomysłowości eksperymentów. Dziełem »Über das Gedächtnis» (1885, O pamięci) założył eksperymentalną psychologię pamięci i uczenia się. Zdefiniował w niej pojęcie krzywej uczenia i zapominania. Jasny styl i precyzyjny sposób wyrażania zapewnił książce zaskakujący sukces.

Przed nim badało się pamięć przez zapamiętanie tekstów, które były niezmienne. Ebbinghaus wyeliminował składnię i zastąpił te teksty przez listę słów. Następnie wyeliminował zawartość znaczeniową aby otrzymać proste sylaby bez znaczenia. Ustanowił w ten sposób 2300 sylab typu spółgłoska/samogłoska/spółgłoska jak BAT,CAP,LAK,POL itd. Ebbinghaus prowadził eksperymenty na sobie w sposób bardzo dokładny (rachunek swoich sukcesów/błędów, mierzył czas swoich odpowiedzi,...), była więc to raczej autoobserwacja niż introspekcja.

Aby sprawdzić swoją zdolność zapamiętywania robił powtórki do momentu kiedy był w stanie recytować całą listę przynajmniej dwa razy z rzędu bez błędu. Potem zapamiętywał inną listę i sprawdzał swoją pamięć w okresach od 20 minut do 31 dni. Ustalił relację między zapominaniem a czasem: informacja jest bardzo szybko zapominana po nauce nawet jeśli czynniki takie jak sposób w jaki informacja została zapamiętana i liczba powtórek wpływają na prędkość zapominania. Niemniej utrata informacji zwalnia z upływem czasu i nie osiąga zera: pewne informacje pozostają w pamięci. W 1885 r. opublikował krzywą zapominania. Zdefiniował cztery sposoby testowania pamięci:

1. Przypominanie serii: wymienianie kolejnych składników w porządku w jakim znajdują się na liście do nauki.
2. Przypominanie swobodne: wymienianie kolejnych składników bez zachowania ich porządku zgodnego z listą.
3. Rozpoznawanie: począwszy od długiej listy, rozpoznanie na niej tych wyrazów, które były już przedmiotem nauki.
4. Czas ponownego zapamiętania zwany też metodą oszczędności: przy pomocy liczby koniecznych etapów nauki zapamiętywania materiału, który kiedyś był już wyuczony i został zapomniany mierzy się liczbę powtórek. Przy czym materiał uważa się za nauczony, kiedy bezbłędnie może zostać powtórzony. Liczba zaoszczędzonych powtórek przy następnej próbie jest określana jako »miara pamięci« (Gedächtnismaß).

Hermann Ebbinghaus wykazał, że rozpoznanie może mieć miejsce, gdy nie udało się przypomnienie i że czas utrwalenia w pamięci może być skrócony zarówno bez znalezienia przypomnienia, jak i rozpoznania.

Inne badania

W diagnostyce psychologicznej stał się znany dzięki »testowi luk« (Lücken-Test, 1897), który jeszcze dzisiaj jest częścią składową postępowania sprawdzającego inteligencję i testów kwalifikacyjnych. Jako niezależny myśliciel odegrał czołową rolę w psychologii eksperymentalnej i bronił jej w sposób mądry i pełen dowcipu m.in. przed atakami Wilhelma Diltheya (»Ideen über eine beschreibende und zergliedernde Psychologie«, w: Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften zu Berlin, 1894).

Interesował się również percepcją kolorów. Używał w swoich pracach piramidę kolorów Leonarda de Vinci, w której zaokrąglił rogi. W 1893 r. opublikował »Theorie des Farbensehens» (Teoria widzenia kolorów) w czasopiśmie »Zeitschrift für Psychologie«.

Hermann Ebbinghaus zajmował się także złudzeniem optycznym, zwanym złudzenie Ebbinghausa, polegającym na błędnej percepcji wielkości kształtów. W najbardziej znanej wersji tej iluzji dwa koła tej samej wielkości znajdują się obok siebie, przy czym jedno z nich otoczone jest większymi od siebie kołami, a drugie mniejszymi. Pierwsze koło środkowe wydaje się być większe niż drugie koło środkowe. Złudzenie występuje jedynie w przypadku, gdy figura otoczona jest tymi samymi, lub bardzo podobnymi figurami. Na przykład, jeżeli koło będzie otoczone przez trójkąty lub prostokąty, to nie wystąpi złudzenie percepcji wielkości figury w środku. Złudzenie to zostało zastosowane w psychologii poznawczej (kognitywnej), aby więcej dowiedzieć się o różnych drogach postrzegania w naszym mózgu.

Jego uczniem był Karl Marbe i William Stern.

Dzieła (wybór)

• Über die Hartmannsche Philosophie des Unbewußten, 1873.
• Über das Gedächtnis : Untersuchungen zur experimentellen Psychologie, 1885.
• Über erklärende und beschreibende Psychologie, 1896.
• Grundzüge der Psychologie, 2 tomy, 1902-1908.
• Abriß der Psychologie, 1912.

Literatura

• Günther W. Mühle: „Ebbinghaus, Hermann” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 4, Duncker & Humblot, Berlin 1959, ISBN 3-428-00185-0, s. 216 (online).