Hermann Duncker

Hermann Ludwig Rudolph Duncker (ur. 24 maja 1874 w Hamburgu; zm. 22 czerwca 1960 w Bernau bei Berlin) – niemiecki aktywista Komunistycznej Partii Niemiec, profesor historii ruchów społecznych, socjolog, współzałożyciel Marksistowskiej Szkoły Robotniczej (Marxistische Arbeiterschule, MASCH lub MASch) i od 1949 aż do śmierci rektor Gewerkschaftshochschule „Fritz Heckert“.

Genealogia

  • Ojciec: Hermann Duncker, kupiec;
  • Matka: Miny Duncker;
  • Żona: od 1898 nauczycielka, publicystka i aktywistka socjalistycznego ruchu kobiecego Käte Döll (1871–1953);
  • Dzieci: córka Hedwig (1899–1996, lekarka) i synowie Karl Duncker (1903–1940, psycholog i jeden z przedstawicieli teorii postaci) oraz Wolfgang Duncker (1909–1942, publicysta komunistyczny i krytyk filmowy, jako ofiara czystek stalinowskich zmarł w gułagu Workuta).

Życiorys

Hermann Duncker przyszedł na świat 24 maja 1874 w Hamburgu jako syn kupca Hermanna Dunckera i nauczycielki Miny Duncker. Od 1883 do 1891 r. uczęszczał do gimnazjum w Getyndze, po czym do 1896 r. studiował w Konserwatorium Lipskim. W 1893 został członkiem SPD. Po ukończeniu studiów muzycznych zdał eksternistycznie w 1896 r. maturę w Goslar i studiował nauki polityczne, historię oraz filozofię na uniwersytecie w Lipsku, gdzie jego nauczycielami byli m.in. Wilhelm Wundt, Karl Bücher i Karl Lamprecht. W 1903 r. doktoryzował się dysertacją pt. Das mittelalterliche Dorfgewerbe (Średniowieczna wiejska działalność gospodarcza).

Od 1900 do 1933 Hermann Duncker uczył w Robotniczym Związku Edukacyjnym (Arbeiterbildungsverein). Od 1903 r. był pracownikiem redakcji gazety "Leipziger Volkszeitung" wydawanej przez SPD, a kierowanej przez Franza Mehringa. W latach 1904–05 kierował Sekretariatem Robotniczym (Arbeitersekretariat) w Lipsku, potem od 1907 do 1908 r. w Dreźnie. Po zjeździe partii SPD w Mannheim pracował jako "wędrowny nauczyciel" socjaldemokracji, a od 1912 do 1914 r. w Partyjnej Szkole Rzeszy SPD (Reichsparteischule) w Berlinie. Prowadzone przez Dunckera kursy dotyczyły zasadniczo kwestii ekonomicznych, ale także tematów literackich i kulturalnych. Uczestnikom kursów w prosty sposób przybliżał marksistowską teorię ekonomiczną, podstawowe pojęcia takie jak "kapitał" i "wartość dodatkowa". Na potrzeby kursów napisał też wydane w 1908 r. pismo Volkswirtschaftliche Grundbegriffe (Podstawowe pojęcia ekonomiczne). W latach 1915–18 brał udział w I wojnie światowej.

Hermann Duncker należał do założycieli Związku Spartakusa. Brał udział w rewolucji listopadowej i uczestniczył w zakładaniu Komunistycznej Partii Niemiec (Kommunistische Partei Deutschlands, KPD), w której został członkiem zarządu w 1919 roku. Redagował też pierwszy numer gazety "Die Rote Fahne", która stała się organem prasowym KPD. Był wydawcą Kleine Leninbibliothek (Mała biblioteka leninowska) i Elementarbücher des Kommunismus (Podstawowe książki komunizmu). W tych seriach pisma klasyczne zostały opublikowane z przedmową ustalającą ich aktualność oraz z dodatkiem w postaci przypisów. "Czym byłaby ludzkość bez wynalezienia ognia? Czymże jest człowiek bez książki?! Przezwycięża czas i przestrzeń - jako czytelnik. Książka przekazuje zgromadzone doświadczenia, systematycznie przetwarzaną wiedzę, wnioski skierowane ku przyszłości. Książka jest uniwersytetem mas, najważniejszą instytucją edukacyjną proletariatu" - wyjaśniał Hermann Duncker znaczenie literatury rewolucyjnej.

W latach 1920–33 był ponownie wędrownym nauczycielem, kierował regionalnymi szkołami partyjnymi i Szkołą Partyjną Rzeszy im. Róży Luksemburg (Reichsparteischule Rosa Luxemburg). W 1925 r. był współzałożycielem i ostatecznie kierownikiem Marksistowskiej Szkoły Robotniczej (Marxistische Arbeiterschule, MASCH), której placówki mieściły się w 30 miejscowościach. Za udział w prowadzonych przez placówki kursach uczestnicy płacili tylko kilka fenigów, a nauczyciele pracowali nieodpłatnie. Sama berlińska placówka MASCH oferowała w 1931/32 400 kursów na temat polityki, historii, ekonomii, kultury, medycyny i seksu. Dla osób, które nie mogły uczestniczyć w kursach, a chcieli uczyć się w domu, wydawał razem z Wittfogelem i Goldschmidtem zeszyty Geschichte der Internationalen Arbeiterbewegung (pol. wyd. Historia międzynarodowego ruchu robotniczego) i Politische Ökonomie (pol.wyd. Kurs ekonomii politycznej). Ważnym punktem programu MASCH były wystąpienia znanych postaci jak Bertolt Brecht czy Albert Einstein oraz projekcje radzieckich filmów.

Od 1927 do 1928 r. kierował sekcją edukacji Komitetu Centralnego KPD. Ponieważ w KPD należał do bardziej umiarkowanej "grupy środkowej", która opowiadała się za zjednoczonym frontem z SPD, wraz z radykalizacją KPD stracił po 1929 r. wpływy. W 1932 r. został członkiem Arbeitsgemeinschaft zum Studium der sowjetischen Planwirtschaft (ARPLAN), którego przewodniczącym był Friedrich Lenz, a kierownikiem Arvid Harnack.

Po przejęciu władzy przez reżim nazistowski Hermann Duncker przebywał w więzieniu w Spandau i Brandenburg an der Havel. Zwolniono go jesienią 1933 r., ale pod nadzorem policyjnym żył do 1936 r. w Friedrichroda. W 1936 r. emigrował do Danii, następnie w 1937 r. do Wielkiej Brytanii i w 1938 r. do Francji. Pod wpływem panujących w Związku Radzieckim prześladowań licznych komunistów, w tym jego syna Wolfganga i przyjaciela Nikołaja Bucharina, odrzucał pakt Stalina z Hitlerem, co spowodowało konflikt z przywódcami KPD w Moskwie. W Paryżu prowadził kursy w Deutsche Volkshochschule. Po wkroczeniu w lecie 1940 r. Wehrmachtu do Paryża Duncker schronił się w nieokupowanej części Francji. W 1941 r. dołączył do przebywającej w USA żony Käte. W Stanach Zjednoczonych Ameryki należał od 1944 r. do emigracyjnej organizacji Council for a Democratic Germany.

W maju 1947 r. Käte i Hermann Duncker wrócili do Niemiec, gdzie wstąpił do Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands, SED). We wrześniu 1947 r. został profesorem zwyczajnym historii ruchu socjalistycznego i dziekanem Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu w Rostocku. Mimo że był prawie niewidomy, Duncker został w lutym 1949 r. dyrektorem szkoły Wolnych Niemieckich Związków Zawodowych (niem. Freier Deutscher Gewerkschaftsbund – FDGB) w Bernau bei Berlin, z której w 1952 r. utworzono Gewerkschaftshochschule „Fritz Heckert“, którą kierował do śmierci w czerwcu 1960 roku.

Urna z jego prochami została umieszczona w okrągłej ścianie Pomnika Pamięci Socjalistów na Cmentarzu Centralnym Friedrichsfelde w Berlinie ( Zentralfriedhof Friedrichsfelde ).

Pisma (wybór)

  • Das Recht auf das Leben (Prawo do życia). 1896.
  • Gewerkschaft und Klassenkampf (Związek zawodowy a walka klasowa). 1898.
  • Utopisten (Utopiści). 1909.
  • Was heißt Sozialismus? (Co to znaczy socjalizm?). 1909.
  • Über den Kampf Rosa Luxemburgs gegen den Reformismus (O walce Róży Luksemburg z reformizmem). 1925/26.
  • Kautskys sozialistische Entwicklung von der Wissenschaft zur Utopie (Socjalistyczny rozwój Kautsky'ego od nauki do utopii). 1927.
  • Marx und Engels im Kampf gegen den kleinbürgerlichen Sozialismus (Marks i Engels w walce z drobnomieszczańskim socjalizmem). 1928.
  • Das geistige Testament von Engels (Duchowy testament Engelsa). 1928.
  • Auch für dich schrieb Marx „Das Kapital“! (Także dla Ciebie Marks napisał "Kapitał"!). 1948.
  • Willensfreiheit? (Wolność woli?). 1948.
  • Einführungen in den Marxismus. Ausgewählte Schriften und Reden (Wprowadzenie do marksizmu. Wybrane pisma i mowy). 2 tomy, Berlin 1958/59.

Polskie wydania pism Hermanna Dunckera

  • Historia międzynarodowego ruchu robotniczego (Geschichte der internationalen Arbeiterbewegung, współautorzy Alfons Goldschmidt, K. A. Wittfogel), zeszyty 1–12, 1934–36, Lwów : "Wydaw. Biblioteka Uniwersalna" B. Han.
  • Kurs ekonomii politycznej (współautorzy Alfons Goldschmidt, K. A. Wittfogel), zeszyty 1 i 8, 1935, Lwów : Wydaw. "Nowa Książka".

Literatura

  • Hermann Duncker – Wanderprediger der Partei, online, dostęp 16.07.2021.
  • Helmut Müller-Enbergs: Duncker, Hermann. W: Wer war wer in der DDR? 5 wydania. Tom 1, Berlin 2010, online.

Linki

Autor: Roman Penkała