Heinrich Wilhelm Dove

Heinrich Wilhelm Dove (ur. 6 października 1803 w Legnicy; zm. 4 kwietnia 1879 w Berlinie) – niemiecki fizyk i meteorolog. (wyznanie ewangelickie)

Heinrich Wilhelm Dove 1857
Heinrich Wilhelm Dove.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Pochodził z westfalskiej rodziny aptekarskiej i kupieckiej, osiadłej od 1661 r. w Legnicy.

  • Ojciec: Wilhelm Benjamin (1754–1817), hurtownik w Legnicy, syn kupca Ernsta Reinholda w Legnicy;
  • Matka: Susanne Brückner (1767–1825), córka kupca z Legnicy;
  • Rodzeństwo: 10;
  • Ożenił się: z Luise (1810–77), córką pruskiego generała i geografa Franza Augusta von Etzela (1784–1850) i córką właściciela garbarni Elise Adelaide Hitzig, siostrą pisarza Juliusa Eduarda Hitziga (1780–1849);
  • Dzieci: 6 synów m.in. Richard Wilhelm (1833–1907) - niemiecki profesor prawa kościelnego w Getyndze i 4 córki;

Życiorys

Heinrich Wilhelm Dove uczył się od 1815 r. w Akademii Rycerskiej w Legnicy, po czym od 1821 r. studiował filologię, filozofię, historię i astronomię na uniwersytetach we Wrocławiu i Berlinie (od 1824). We Wrocławiu słuchał wykładów Franza Passowa (1786–1833), Johanna Gottloba Theaenusa Schneidera (1750–1822), Ludwiga Wachlera (1767–1838), Heinricha Wilhelma Brandesa (1777–1834) i Henricha Steffensa (1773–1845), a w Berlinie Paula Ermana (1764–1851) i Georga Wilhelma Friedricha Hegla (1770–1831). 4 marca 1826 r. doktoryzował się dysertacją pt. De barometri mutationibus i w tym samym roku habilitował się pismem De distributione caloris per tellurem w Królewcu, gdzie został Privatdozentem, a w 1828 r. profesorem nadzwyczajnym fizyki. W 1829 r. przeniósł się do Berlina, gdzie początkowo uczył w Gimnazjach Friedricha Werderscha i Friedricha-Wilhelma, a później także Powszechnej Szkole Wojennej, Szkole Artyleryjskiej i Inżynieryjnej oraz w Królewskim Instytucie Rzemiosła. Jednocześnie wykładał na uniwersytecie, gdzie od 1845 r. był profesorem zwyczajnym fizyki. Od 1849 r. był doradcą naukowym pruskiego Instytutu Meteorologii, stworzył w Prusach sieć obserwatoriów meteorologicznych i popierał zakładanie telegrafów pogodowych.

Dzięki wprowadzeniu miesięcznych izoterm (1840) i isanomalii (1852, linia łącząca miejsca, których odchylenie od normalnej wartości jest takie samo) Heinrich Wilhelm Dove stał się twórcą klimatologii porównawczej oraz prognozy pogody i jej zastosowania w rolnictwie. Dokonał także przełomu w meteorologii dynamicznej dzięki ustaleniu tzw. prawa Dove’a, według którego ciepłe i zimne masy powietrza osiągają ruch wirowy wskutek siły odśrodkowej wywołanej przez ruch obrotowy ziemi (kierunek obrotowy cyklonów na półkuli południowej jest przeciwny do kierunku ruchu wskazówek zegara, a na północnej zgodny z ruchem wskazówek zegara). Stworzył też teorię o prądach polarnych i równikowych, która wyjaśnia pochodzenie i zmianę codziennych zjawisk pogodowych. Dove jest również uważany za odkrywcę zjawiska dudnień różnicowych, które opisał w Repertorium der Physik (tom 3, 1839). Fizyka zawdzięcza mu aparat polaryzacyjny (1835) i fotometr (1861).

Heinrich Wilhelm Dove był członkiem Akademii Nauk w Berlinie (od 1837), Monachium (od 1854) i Sankt Petersburgu (od 1842) i Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina (od 1860). W 1853 r. Towarzystwo Królewskie w Londynie przyznało mu Medalem Copleya, a w 1860 r. otrzymał pokojowy order „Pour le mérite für Wissenschaften und Künste”.

Jego uczniem był August Toepler (1836–1912).

Dzieła (wybór)

  • Meteorologische Untersuchungen, Berlin 1837.
  • Über die nichtperiodischen Änderungen der Temperaturverteilung auf der Oberfläche der Erde, 6 części, Berlin 1840–59.
  • Über den Zusammenhang der Wärmeveränderungen der Atmosphäre mit der Entwicklung der Pflanzen, Berlin 1846.
  • Temperaturtafeln, Berlin 1848.
  • Verbreitung der Wärme auf der Oberfläche der Erde: erläutert durch Isothermen, thermische Isanomalen und Temperaturkurven, Berlin 1852.
  • Die Monats- und Jahresisothermen in der Polarprojektion, Berlin 1864.
  • Darstellung der Wärmeerscheinungen durch fünftägige Mittel, 3 części, Berlin 1856–70.
  • Die Witterungserscheinungen des nördlichen Deutschlands: 1850-1863, Berlin 1864.
  • Das Gesetz der Stürme, Berlin 1857.
  • Die Stürme der gemäßigten Zone, Berlin 1863.
  • Klimatologische Beiträge, 2 części, Berlin 1857–69.
  • Klimatologie von Norddeutschland, 2 części, Berlin 1868–71.
  • Eiszeit, Föhn und Sirocco, Berlin 1867.
  • Der schweizerische Föhn, Berlin 1868.
  • Über Maß und Messen, Berlin 1835.
  • Untersuchungen im Gebiete der Induktionselectricität, Berlin 1843.
  • Über Wirkungen aus der Ferne, Berlin 1845.
  • Über Electricität, Berlin 1848.
  • Darstellung der Farbenlehre. Berlin 1853.
  • Optische Studien Berlin 1859.
  • Anwendung des Stereoskops, um falsches von echtem Papiergeld zu unterscheiden, Berlin 1859.
  • Der Kreislauf des Wassers auf der Oberfläche der Erde, Berlin 1866.
  • Gedächtnisrede auf Alexander von Humboldt, Berlin 1869.

Literatura

  • Dove, Alfred, "Dove, Heinrich Wilhelm" w Allgemeine Deutsche Biographie 48 (1904), s. 51-69; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd116190949.html#adbcontent
    • Richard Scherhag:
  • Scherhag, Richard, "Dove, Heinrich Wilhelm" w Neue Deutsche Biographie 4 (1959), s. 92-93; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd116190949.html#ndbcontent
Autor: Roman Penkała