Hugo Distler

Hugo Distler (ur. 24 czerwca 1908 w Norymberdze; zm. 1 listopada 1942 w Berlinie) - niemiecki kompozytor i ewangelicki muzyk kościelny. Razem z Kurtem Hessenbergiem, Ernstem Peppingiem i Günterem Raphaelem uważany za jednego z wybitnych przedstawicieli ruchu odnowy ewangelickiej muzyki kościelnej po 1920 roku.

Hugo Distler
Hugo Distler, 1941.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec August Louis Gotthilf Roth, inżynier budowy maszyn; matka Helene Distler, krawcowa i modystka w Norymberdze; - ożenił się w październiku 1933 r. z Waltraut Thienhaus, córką lubeckiego nauczyciela gimnazjalnego Paula Thienhausa.

Życiorys

Hugo Distler był nieślubnym dzieckiem modystki Helene Distler i Augusta Louisa Gotthilfa Rotha. Po wyjeździe matki do Stanów Zjednoczonych Ameryki Hugo od czwartego roku życia wyrastał w domu dziadków Johanna Michaela Herza i Kunigundy Herz (owdowiała Distler). Dzięki dziadkom lekcje gry na fortepianie udzielali mu Elisabeth Weidmann i kierownik prywatnej szkoły muzycznej Carl Dupont oraz umożliwili mu naukę w »Reform-Realgymnasiums«. Pojawienie się matki w 1919 r. z jej drugim synem Anthonym w Norymberdze, nie okazało się dla niego korzystne, odczuł odtrącenie, gdyż matka przelewała całą miłość na drugiego syna. W 1923 r. powrócił do zubożałych w międzyczasie dziadków, a matka zamieszkała w innej dzielnicy Norymbergi. Po śmierci babci Kunigundy w 1925 r. ubiegał się o stypendium w konserwatorium w Norymberdze, którego nie otrzymał.

Po zdanej maturze i zdanym z wyróżnieniem egzaminie wstępnym został przyjęty do konserwatorium w Lipsku. Studiował dyrygenturę u Maxa Hochkoflera, kontrapunkt i naukę form u Hermanna Grabnera, grę na fortepianie u Carla Adolfa Martienssena i grę na organach u Günthera Ramina. W tym czasie poznał Arthura Honneggera, którego podziwiał kompozycje wystawiane w lipskim »Gewandhausie«. 8 kwietnia 1930 r. miała miejsce w Lipskim Konserwatorium prapremiera jego »Sonate für zwei Klaviere op. 1«, w której solistami był on i jego kolega ze studiów Carl Seemann. W tym samym roku, po śmierci dziadka stracił wsparcie finansowe i musiał przerwać studia.

Dzięki pośrednictwu Günthera Ramina otrzymał 1 stycznia 1931 r. posadę organisty w ewangelicko-luterańskim kościele »St. Jakobikirche« w Lubece. Zainspirowany przez tamtejszego pastora Wernera Axela Kühla i kierownika chóru Bruno Grusnicka zaangażował się tzw. »ruch liturgiczny«. W 1931 r. skomponował »Choralmesse op. 3«, która wystawiona została 4 października 1931 r. przez »Lübecker Sing -und Spielkreis« kierowany przez Bruno Grusnicka. W latach 1931-32 skomponował »Jahrkreis op. 5«, zbiór 52 małych utworów religijnych. W 1932 r. skomponował utwór organowy »Nun komm, der Heiden Heiland op. 8,1« i »Choralpassion op. 7«, która 29 kwietnia 1933 miała prapremierę w Berlinie i prawie jednocześnie wystawiona została m.in. w Lipsku (Thomanerchor), Wuppertalu, Norymberdze i Królewcu. W tym czasie w Niemczech wewnątrz Kościoła ewangelickiego tworzył się wówczas nacjonalistyczny ruch »Glaubensbewegung Deutsche Christen« (DC). Doprowadziło to do tarć między wiernymi wyznaniu Kościołami krajowymi (Landeskirchen) i zborami z jednej strony oraz »Deutschen Christen« z drugiej strony. W Lubece Kościół luterański po objęciu władzy przez nazistów w 1933 r. znalazł się w defensywie wobec »Deutschen Christen«, który w sześcioosobowym senacie miasta reprezentowany był przez 4 przedstawicieli. Aby zmienić stanowisko pastorów nakłoniono ich współpracowników do wstąpienia do NSDAP, w tym Distlera.

W lecie 1933 r. zaczął komponować utwór »Weihnachtsgeschichte op. 10«, którego premierę wykonał Gottfried Grote 1 grudnia 1933 r. w kościele »Karthäuserkirche« w Kolonii. W październiku tego samego roku został docentem w nowo założonym konserwatorium w Lubece.

W 1934 r. skomponował muzykę do wiersza »Lied von der Glocke« Schillera. Kompozycja ta została krytycznie przyjęta i określona jako »muzyka negroidalna«. W tym samym roku napisał pierwszy motet »Singet dem Herrn ein neues Lied«. W następnym roku odbyła się w Hamburgu premiera utworu »Cembalokonzert«, który przez jednych był chwalony, a innych krytykowany jako »bolszewicka kultura« i groziło mu wciągnięcie na »czarną listę«. Wzrastający konflikt między »Kościołem Wyznającym« (Bekennende Kirche) a »Deutschen Christen«, próba zabronienia wystawienia utworu »Weihnachtsgeschichte« w kościele »St. Jakobi«, uwięzienie jego ucznia Jana Bendera spowodowały, że 31 grudnia 1936 r. Distler zrezygnował z funkcji organisty w kościele St Jakobi.

1 kwietnia 1937 r. Hugo Distler zaczął uczyć teorii muzyki, gry na organach i dyrygowania chórem w wyższej szkole muzycznej w Stuttgarcie. Nadzieja na uniknięcie problemów politycznych nie spełniła się, ponieważ tamtejsi nazistowscy studenci atakowali go z powodu jego muzyki kościelnej. Postanowił opuścić Niemcy i udać się do Szwecji. Mimo, że w sierpniu 1937 r. przebywał w Szwecji to wrócił do ojczyzny. W październiku 1937 r. odbył się w Berlinie festiwal muzyki kościelnej, w którym Hugo Distler nie brał udziału. W tym samym czasie objął kierownictwo »Esslinger Singakademie«. W Niedzielę Palmową w 1938 r. wystawił z »Singakademie« »Pasja według św. Jana« Jana Sebastiana Bacha. Ponieważ odbyło się to bez zezwolenia komórki kulturalnej NS (narodowych socjalistów) doszło do rozwiązania akademii śpiewaczej »Singakademie«. W 1938 r. miał brać udział w koncercie organowym we Fryburgu, ale gdy dotarła do niego wiadomość, że organizator usunął z programu jego religijne utwory organowe, zdecydowanie odmówił. 26 czerwca 1939 r. wielki sukces w Graz odniósł jego koncert z stuttgarckim chórem, w którym zaprezentował »Mörike-Chorliederbuch«. We wrześniu zaczął projektowanie tekstu do oratorium pokoju »Die Weltalter.10«. Wybuch wojny napawał go strachem, że zostanie zmuszony do służby wojskowej.

W sierpniu 1940 r. został powołany do Berlina do »Staatliche Hochschule für Musik« jako profesora kompozycji, dyrygowania chórem i gry na organach. 1 października rozpoczął tam pracę i przeżył pierwsze bombardowanie Berlina. W listopadzie przeprowadził się z rodziną do Strausbergu, 35 km na północny-wschód od Berlina. Zaczął owocną współpracę z reżyserem teatralnym Jürgenem Fehlingiem. Skomponował muzykę do inscenizacji »Ritter Blaubart« Ludwiga Tiecka. W 1941 r. intensywnie zajął się przerwaną od początku wojny pracą nad tekstem do oratorium »Die Weltalter« i połączył w swoim dziele opowieści Kasandry (wg »Agamemnona« Ajschylosa) z mitami o "złotym wieku" oraz użył fragment tekstu Novalisa. Od kwietniu 1942 r. kierował chórem »Staats- und Domchor Berlin« i otrzymał służbowe mieszkanie w pobliżu katedry. W tym czasie uwagę na niego zwróciło SS, którego niektórzy członkowie np. HJ-Obergebietsführer Karl Cerff uważali chrześcijaństwo i judaizm za to samo, a ludzi piszących nową muzykę religijną za wrogów narodu niemieckiego.

14 października 1942 r. Hugo Distler otrzymał szósty nakaz stawienia się do wojska (pięć mógł nie przyjąć). 1 listopada 1942 r. popełnił samobójstwo.

Jego dzieła instrumentalne ustępują znaczeniem świeckim i religijnym utworom chórowym i organowym. Był jednym z najwybitniejszych kompozytorów niemieckich XX wieku i jednym z najważniejszych przedstawicieli nowoczesnej muzyki Kościoła Ewangelickiego.

Dzieła (wybór)

  • Konzertante Sonate op. 1 na 2 fortepiany (1931).
  • Herzlich lieb hab ich dich, o Herr, Motette op. 2 na 2 chóry mieszane (1931).
  • Kleine Adventsmusik, op. 4 na flet, obój, skrzypce, chór, organy Sprecher (1932).
  • Christ, der du bist der helle Tag, kleine geistliche Abendmusik op. 6 Nr. 1 na chór trzygłosowy, 2 skrzypiec i generałbas (1933).
  • Geistliche Chormusik op. 12 (1934-1941).
  • Liturgische Sätze op. 13.
  • Neues Chorliederbuch op. 16 (1936–1938).
  • Mörike-Chorliederbuch op. 19 (1939).
  • Lied am Herde, kantata na baryton i fortepian op. 21 Nr. 1 (1941).

Literatura

  • Barbara Distler-Harth: Hugo Distler – Lebensweg eines Frühvollendeten. Mainz 2008, s. 69.
  • Helmut Bornefeld: „Distler, Hugo” Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 3, Duncker & Humblot, Berlin 1957, ISBN 3-428-00184-2, s. 745 (online).
  • Friedrich Wilhelm Bautz: Distler, Hugo. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 1, Bautz, Hamm 1975. 2., unveränderte Auflage Hamm 1990, ISBN 3-88309-013-1, s. 1332-1334.

Linki

Artykuł jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.

Autor: Roman Penkała