Wilhelm Dilthey

Wilhelm Dilthey, właściwie Wilhelm Christian Ludwig Dilthey (ur. 19 listopada 1833 roku w Biebrich k. Wiesbaden, zm. 1 października 1911 roku w Seis (Tyrol)) - niemiecki teolog, pedagog, historyk i filozof. (wyznania ewangelicko-reformowanego)

Wilhelm Dilthey
Wilhelm Dilthey.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec: Maximilian Dilthey (1804–67), naczelny kapelan dworski w Biebrich; matka: Maria Laura (1810–87), córka kapelmistrza książęcego Johanna Petera Heuschkela (1773–1853); brat: Karl (1839–1907); siostra: Lilli (1846–1920, wyszła za mąż za profesora filologii klasycznej w Bonn Hermanna Usenera); ożenił się w Berlinie w 1874 roku z Kathariną Püttmann (1854–1932); miał 1 syna i 2 córki.

Życiorys

Wilhelm Dilthey po ukończeniu gimnazjum w Wiesbaden w 1852 roku i zdaniu egzaminu dojrzałości wstąpił na uniwersytet w Heidelbergu, aby zgodnie z rodzinną tradycją studiować teologię. Po 3 semestrach przeniósł się do Berlina. Już w Heidelbergu duży wpływ na niego wywarł filozof Kuno Fischer, a w Berlinie m.in. Friedrich Adolf Trendelenburg, August Boeckh i Leopold von Ranke. Coraz bardziej zwracał się w kierunku filozofii i historii prądów intelektualnych. Wprawdzie dla uspokojenia rodziców zdał jeszcze w 1856 roku w Wiesbaden egzamin teologiczny, ale jeszcze w tym samym roku, w Berlinie zdał także egzamin państwowy z filologii uprawniający do nauczania w szkole.

Przez dwa lata uczył w Berlinie w gimnazjum Joachimsthalsches Gymnasium, po czym żył jako wolny pisarz i opublikował w tym czasie liczne rozprawy i omówienia, z których część ukazała się pod pseudonimem i dopiero po jego śmierci zidentyfikowano je jako jego twórczość. W 1864 roku promował się w Berlinie pracą o etyce Friedricha Schleiermachera i jeszcze w tym samym roku habilitował się rozprawą Versuch einer Analyse des moralischen Bewußtseins (pol. Próba analizy moralnej świadomości) W 1866 roku został profesorem filozofii w Bazylei, ale już w 1868 przeniósł się do Kilonii i w 1871 do Wrocławia. We Wrocławiu duży wpływ na jego twórczość filozoficzno-historyczną wywarła przyjaźń z hrabią Paulem Yorckiem von Wartenburgiem Po nagłej śmierci Rudolfa Hermanna Lotze (1881) został w 1882 roku powołany na uniwersytet do Berlina i związany był z tym miastem przez dalsze swoje życie. W 1905 roku zakończył działalność pedagogiczną na uniwersytecie. Ostatnie lata życia spędził pisząc liczne prace naukowe.

Jego znanymi uczniami byli Bernhard Groethuysen, Max Frischeisen-Köhler, Georg Misch, Herman Nohl i Eduard Spranger.

Wilhelm Dilthey zmarł 1 października 1911 w Seis am Schlern (obecnie Siusi allo Sciliar we Włoszech) z powodu dezynterii i został pochowany na cmentarzu w Biebrich (obecnie Wiesbaden-Biebrich).

Znaczenie

Poglądy filozoficzne

Znaczenie Wilhelma Dilthey leży przede wszystkim w założeniu pewnego rodzaju historycznej filozofii życia. Połączył ogólne życiowo-filozoficzne dążenia z metodycznym zdyscyplinowaniem przez konkretne prace historyczne. Jego rozwiązanie polega na rozróżnieniu nauk przyrodniczych i humanistycznych, które powinno przywrócić zarówno autonomię i wolność rozumnego charakteru człowieka. Zamiast w kontekście natury łączy człowieka w jego historyczno-kulturalnym związku, wewnątrz którego ukazuje się i kształtuje jego duchowa spontaniczność. Podobnie jak Immanuel Kant w Kritik der reinen Vernunft (pol. Krytyka czystego rozumu) próbuje wyjaśnić teoretyczno-poznawcze podstawy nauk przyrodniczych, tak Dilthey stara się w swoim projekcie Kritik der historischen Vernunft (pol. Krytyki historycznego rozumu) ustalić podstawy rozumu dla nauk humanistycznych. Sam tytuł Kritik der historischen Vernunft wskazuje przy tym już na krytykę Kanta. Tak więc u Diltheya rozum nie jest ponadczasową i niezmienną wielkością lecz ma swoje szczególne cechy wynikające z przebiegu historii i przez to daje swoje świadectwo. Wpływają na niego działania i doświadczenia charakteru kulturalnego człowieka przez co wraca do historyczno-filozoficznego wyobrażenia historyzmu Johann Gustav Droysen. Jego krytyka historycznego rozumu opiera się nie tylko na poglądach Kanta lecz rozważa całą historię metafizyki. Opierając się na Hegla Phänomenologie des Geistes (pol. Fenomenologia ducha) opisał swój program jako Phänomenologie der Metaphysik (pol. Fenomenologia metafizyki), który w przeciwieństwie do procesu historycznego Hegla nie prowadzi do metafizycznego systemu absolutnej wiedzy, ale powinien oferować absolutną pewność wynikającą z wielu małych pewników, które są zakorzenione w bezpośrednich przeżyciach i w samym życiu. Takie podejście służy mu jako fundament do powstania nauk humanistycznych, których celem jest zrozumienie życia i historii.

W 1883 roku ukazało się jego dzieło Einleitung in die Geisteswissenschaften, Versuch einer Grundlegung für das Studium der Gesellschaft und der Geschichte (pol. Wprowadzenie do nauk humanistycznych, próba stworzenia fundamentu dla badania społeczeństwa i historii), w którym zawarte są istotne podstawy historyczne. Rozwinął w nim pojęcie świadomości jako centralną instancję przeżyć. W pojmowaniu świadomości jako całego stanu faktycznego życia leży zdaniem Diltheya przezwyciężenie filozofii, która przyjmuje tylko jako punkt wyjścia teoretyczny rozum i dlatego nigdy nie może przezwyciężyć sprzeczności ciało-dusza i świat wewnętrzny i zewnętrzny człowieka. Zarówno umysł i ciało, jak i świat wewnętrzny i zewnętrzny człowieka są zawsze powiązane przez świadomość, w której to wszystko jest dane. Przy czym wprawdzie wydarzenia świata zewnętrznego przebiegają niezależnie, ale istnieją zawsze dla świadomości i dlatego proces życia istnieje zawsze w odniesieniu do zewnętrznego świata jako jedność poznania, wyobrażenia, oceniania, uczucia, działania i woli.

W rozprawie Ideen über eine beschreibende und zergliedernde Psychologie (1894) ujmuje różnicę między naukami przyrodniczymi i humanistycznymi. Nauki przyrodnicze wyjaśniają jak jest stworzona przyroda (natura) w jej sensie elementarnym i próbują określić jej hipotetyczną budowę i przebieg zachodzących w niej procesów, natomiast w przeciwieństwie do nich, nauki humanistyczne usiłują ją zrozumieć jako wytwór ludzkiego ducha i opracować ją tylko w jej wewnętrznej strukturze i te jako twór człowieka mogą być przez niego zrozumiane.

W tym kontekście, wyrosły liczne jego eseje literackie i historyczne, które później stały się antologią Das Erlebnis und die Dichtung (pol. Doświadczenia i wiersz). W esejach tych zajmuje się życiem i twórczością Lessinga, Goethego, Novalisa i Hölderlina.

Hermeneutyka

Wilhelm Dilthey jako metodę nauk humanistycznych sformułował hermeneutykę zgodnie z tradycją Friedricha Schleiermachera. Schleiermacher jako pierwszy uwolnił hermeneutykę od tylko metody interpretacji tekstu. Zawiera nie tylko każde słowo swoje znaczenie w kontekście tekstu lecz także jest uwzględniany przebieg myśli czy literacki gatunek. Dilthey na tej bazie, poszerzył hermeneutyczne rozważania na wszystkie oznaki ludzkiego życia. Znaczenie ich jest zawsze zależne od kontekstu i nigdy nie jest ostateczne. Gesty człowieka, sztuka, styl architektoniczny, przepisy prawne, przekonania religijne są zrozumiałe jedynie w kontekście znaczenia.

Według Diltheya w hermeneutyce istnieje jeden problem, a mianowicie próbując zrozumieć jednostkę w kontekście całości, należy przyjąć, że jest już znana całość. Z drugiej strony właśnie przez zrozumienie poszczególnego aspektu powinno zostać uzyskanie związku całości. W związku z tym powstaje koło hermeneutyczne. Zgodnie z tą figurą nie można zrozumieć całości bez zrozumienia szczegółu, a szczegół nie może być zrozumiany bez odwołania się do całości. Problem ten został sformułowany przez Friedricha Asta i odegrał także ważną rolę w hermeneutyce Schleiermachera. Sformułowanie tego koła bierze pod uwagę fakt, że uzyskuje się jednostkowy element kompleksowego sensu znaczenia tylko przez jego odniesienie do sensu całości i całość może być zrozumiana tylko dzięki poszczególnym elementom.

Sformułowaną przez Diltheya metodę tą rozwinęli w XX wieku Martin Heidegger, Hans Georg Gadamer i Paul Ricoeur.

Dzieła (wybór)

  • De principiis ethices Schleiermacheri. 1864.
  • Über die Einbildungskraft der Dichter. 1878.
  • Einleitung in die Geisteswissenschaften. Versuch einer Grundlegung für das Studium der Gesellschaft und der Geschichte. 1883.
  • Dichterische Einbildungskraft und Wahnsinn. 1886.
  • Die Entstehung der Hermeneutik. 1900.
  • Die Jugendgeschichte Hegels. 1905.
  • Studien zur Grundlegung der Geisteswissenschaften. 1905.
  • Das Erlebnis und die Dichtung. 1906.
  • Systematische Philosophie. 1907.
  • Der Aufbau der geschichtlichen Welt in den Geisteswissenschaften. 1910.

Literatura

  • Friedrich Wilhelm Bautz: Dilthey, Wilhelm. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 1, Bautz, Hamm 1975, ISBN 3-88309-013-1, s. 1307-1310.
  • Otto Friedrich Bollnow: Dilthey, Wilhelm Christian Ludwig. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 3, Duncker & Humblot, Berlin 1957, ISBN 3-428-00184-2, s. 723-726.
  • Heiko Schmitz: Von der "Kritik der historischen Vernunft" zur "Kritik der Kultur" Königshausen & Neumann, 2006.
  • Ulrich Herrmann: Dilthey, Wilhelm. W: Theologische Realenzyklopädie. Tom 8 (1981), s. 752–763.

Linki

Autor: Roman Penkała