Robert Delaunay
Robert Victor Félix Delaunay (ur. 12 kwietnia 1885 w Paryżu; zm. 25 października 1941 w Montpellier) - francuski malarz, twórca i czołowy przedstawiciel orfizmu, autor pism dotyczących teorii sztuki. Bliskie związki (korespondencyjne, artystyczne, a nawet przyjacielskie) łączyły go z poetami Guillaume'em Apollinaire'em, Blaise'em Cendrarsem, rosyjskimi malarzami Wasilijem Kandinskim i Michelem Łarionowem, niemieckimi malarzami Augustem Macke i Franzem Marc oraz słowackim malarzem Gezą Szoblem. Jego żona, Sonia Delaunay, była malarką i dekoratorką. Związany był z artystami należącymi do nurtu dadaistycznego i surrealistycznego, którym wykonał kilka portretów, nie przejmując jednak ich punktu widzenia i wizji artystycznych. Łączyła go silna i trwała przyjaźń z poetą Tristanem Tzarą.
 |
| Robert Delaunay. Źródło: Wikimedia Commons |
Biografia
Robert Delaunay był synem biznesmena Georges'a Louis'a Delaunaya (1854-1895) i hrabiny Berthe Félicie de Rose (1862-1937)[1], która była bardziej samolubnie zajęta sztuką, podróżami i paryskim życiem towarzyskim. Po rozwodzie rodziców 16 maja 1894 r., wychowywany był przez starszą siostrę matki Marię i jej męża Charles'a Damoura w posiadłości koło Bourges.W związku z tym Delaunay prawie nie znał ojca, a matkę widywał tylko podczas okresowych pobytów u rodziny pomiędzy jej podróżami.
Od najmłodszych lat fascynowały go kwiaty. W zamku La Rongère, w Saint-Eloy-de-Gy, miejscu rodzinnych wakacji, spędzał długie chwile samotnie w ogrodzie, robiąc szkice kwiatów, które stały się główną naturalną pasją, wraz ze słońcem[2]. Szkoła go nie interesowała, to też opuścił liceum w wieku 17 lat i przez dwa lata (1902-1904) uczył się w pracowni dekoratora teatralnego Eugène'a Ronsina w Belleville jako praktykant w zakresie scenografii. Tam rozwinął swoje upodobanie do wielkich powierzchni i monumentalności, a także uświadomił sobie rolę światła i grę perspektywicznych zniekształceń przestrzeni scenicznej.
W 1903 r. wyjechał do Bretanii, gdzie spotkał grupę malarzy z Pont-Aven i zaczął malować neoimpresjonistyczne widoki morskie. Od 1904 r. obrazy Delaunaya pojawiały się na wystawach. W 1904 i 1906 r. wystawiono jego prace w Salonie Jesiennym (fr. Salon d’Automne), a od 1904 do 1914 r. w Salonie Niezależnych (fr. Salon des Indépendants). W 1905 r. zainteresował się fowizmem. Między 1905 a 1907 r. zaprzyjaźnił się z Jeanem Metzingerem i Henrim Rousseau oraz studiował teorię kolorów Michela-Eugène'a Chevreula. Dodatkowo interesowało go malarstwo Paula Cézanne'a. Od 1907 r. odbywał służbę wojskową jako bibliotekarz w Laon, a w 1908 zwolniono go z niej z powodu „zaburzenia funkcji serca”.
 |
| Portret Jeana Metzingera, 1906. Źródło: Wikimedia Commons |
Po powrocie do Paryża poznał Sonię Uhde-Stern, żonę Wilhelma Uhde. W 1910 r. Sonia rozwiodła się i 15 listopada 1910 r. wyszła za mąż za Roberta Delaunaya, z którym była w ciąży. W dniu 18 stycznia 1911 r. urodził się ich syn Charles Delaunay (1911-1988), późniejszy ekspert jazzowy. Robert Delaunay namalował małą wieżę Eiffla, którą podarował Soni jako prezent zaręczynowy.
W 1909 r. zobaczył w galerii Kahnweilera kubistyczne prace Georges'a Braque'a i Pablo Picasso, co spowodowało ok. 1909 r. jego zwrot ku kubizmowi. Pod wpływem kubizmu, a zwłaszcza Cézanne'a, zredukował w 1910 r. paletę barw do monochromatycznej, a następnie, pod wpływem Soni, ponownie wprowadził ciepłe kolory. Od 1912 r. zwrócił się ku orfizmowi serią obrazów „Okna” („Les Fenêtres” w Muzeum w Grenoble i Philadelphia Museum of Art). Z Sonią tworzył symultanizm, bazujący na prawie jednoczesnym kontraście barw. Nawiązał korespondencję z pionierem sztuki abstrakcyjnej Wasilijem Kandinskim, którego tekst teoretyczny „O duchowości w sztuce” (który Sonia przetłumaczyła dla niego z języka niemieckiego) wywarł na niego ogromny wpływ i stał się dla niego drogowskazem. W 1911 r. przyłączył się do grupy malarskiej „Błękitny Jeździec” (niem. Der Blaue Reiter), której pierwsza wystawa odbyła się w grudniu tego samego roku w Moderne Galerie Heinrich Thannhauser w Monachium. Robert Delaunay odniósł tam sukces, sprzedał trzy z czterech wystawionych obrazów, m.in. jeden obraz z serii „Wieża Eiffel” (fr. „La Tour Eiffel”). W 1912 r. obrazy Delaunaya wystawiono w Berlinie, Paryżu, Zurychu i Moskwie. 11 kwietnia Paul Klee odwiedził Delaunaya w jego paryskim atelier. W tym czasie poznał też poetę Guillaume'a Apollinaire'a, który mieszkał w jego atelier w listopadzie i grudniu oraz Blaise'a Cendrarsa, Paula Klee, Alberto Giacomettiego, Henriego Matisse'a i Henriego Le Fauconnier.
 |
| Wieża Eiffla, 1911. Źródło: Wikimedia Commons |
W towarzystwie Apollinaire'a wyjechał w 1913 r. do Berlina, gdzie eksponował swoje prace. Przy tej okazji poznał Franza Marca, Maxa Ernsta i Augusta Macke. Paul Klee przetłumaczył na język niemiecki teoretyczne pismo Delaunaya „La Lumière” („Światło”), które ukazało się w styczniu w czasopiśmie „Der Sturm” pt. „Über das Licht” („O świetle”). Apollinaire napisał poemat „Okna” (fr. „Les Fenêtres”), który stanowił przedmowę do serii obrazów malarza, które były tak samo zatytułowane. W lutym, Alexandra Exter poprosiła małżeństwo Delaunayów o zgłoszenie jej, Michaiła Łarionowa i Nataliję Gonczarową do Salonu Niezależnych, w ten sposób rozpoczęła się jego korespondencja z artystami rosyjskiej awangardy i on zaprezentował ich publiczności francuskiej. W tym czasie Apollinaire, który około 1912 roku ukuł termin orfizm, początkowo tylko odnośnie prac Roberta Delaunaya, uważał go za równie wpływowego malarza jak Picasso: „Istnieją nowe tendencje w malarstwie nowoczesnym; najważniejsze wydają mi się, z jednej strony, kubizm Picassa, z drugiej - orfizm Delaunaya” (Guillaume Apollinaire „Die Moderne Malerei” [„Malarstwo nowoczesne”] w „Der Sturm”, luty 1913). Sam Delaunay odrzucił określenie „orfizm” ze względu na komponent liryczny kojarzący się z Apollinairem, zwłaszcza że chciał, aby jego obrazy określano raczej jako „cubisme écartelé” (kubizm rozczłonkowany).
 |
| Route de Laon, 1912. Źródło:arthive.net |
Dwa obrazy Delaunaya zaprezentowano w lutym 1913 r. w Armory Show w Nowym Jorku, a trzeci, „La Ville de Paris” („Miasto Paryż”), odrzucono z powodu dużych rozmiarów. Malarz Samuel Halpert zażądał, na zlecenie Delaunay, usunięcie wszystkich obrazów Delaunaya, jednak „Les Fenêtres sur la ville” (Okno na miasto, nr 4) i „Route de Laon” pozostały w programie wystawy, ale nie pojechały na wystawę do Chicago[3]. We wrześniu 1913 r. Robert Delaunay i jego żona brali udział w „Pierwszym Niemieckim Salonie Jesiennym” (niem. Erster Deutscher Herbstsalon), gdzie Delaunay pokazał 21 obrazów, a Sonia 25 prac[4]. Przez cały ten okres malował swoje obrazy w małym miasteczku Louveciennes, gdzie mieszkał z Sonią, a do Paryża lub za granicę wyjeżdżał dopiero po ukończeniu pracy, aby ją zaprezentować lub spotkać się z przyjaciółmi malarzami i poetami.
Podczas wybuchu wojny w 1914 r. małżonkowie przebywali w Hiszpanii i postanowili nie wracać do Francji. W latach 1915-1917 mieszkała w Hondarribia w Hiszpanii, a od 1915 do 1917 r. w Vila do Conde w Portugalii. Uznano go za dezertera, ale Robert wykorzystał swoje znajomości i 13 czerwca 1916 r. uzyskał w konsulacie francuskim w Vigo zwolnienie ze służby wojskowej. W 1917 r. małżonkowie żyli w Madrycie i Barcelonie. Małżonkowie dużo czasu spędzali w muzeum Prado w Madrycie. Robert Delaunay pasjonował się pracami Rubensa i El Greco. Poznali Siergieja Diagilewa, twórcę baletu Les Ballets Russes, Leonida Miasina, Diego Riverę i Igora Strawińskiego. W 1918 r. Delaunay zaprojektował dla Diagilewa dekoracje do baletu „Kleopatra”, a jego żona kostiumy. W 1919 r. prace Delaunayów zaprezentowano w „Asociaciòn de Artistas Vascos“ w Bilbao. W tym okresie powstały motywy z Półwyspu Iberyjskiego oraz jedyne w dorobku artysty obrazy przedstawiające akty, takie jak „Femme nue lisant” („Czytająca naga kobieta”).
Kiedy w 1921 r. wrócili do Francji, ruch dadaistyczny był u szczytu popularności. Nawiązali kontakty z poetami i muzykami, ale także z nielicznymi malarzami, i ocierali się o środowisko dadaistów i surrealistów, o czym świadczą liczne portrety przyjaciół wykonane w tym okresie, w tym portrety Tristana Tzary, wiernego przyjaciela André Bretona i Philippe'a Soupaulta. Utrzymywali również kontakt z Louisem Aragonem, Jeanem Cocteau, Igorem Strawińskim i rosyjskim poetą Władimirem Majakowskim. Te przyjacielskie spotkania pozwoliły Robertowi Delaunayowi na przedstawienie swoich teorii literackich, które później przelał na papier. W 1922 r. w Galerie Paul Guillaume pokazano jego prace. W tym samym roku rozpoczął drugą serię obrazów z wieżą Eiffla. Przy okazji olimpiady w Paryżu namalował w 1924 r. obraz „Biegacze” (fr. „Les coureurs”), w którym zredukował ciało ludzkie do form geometrycznych. W 1925 r. wykonał freski w Palais de l’Ambassade de France na Międzynarodową Wystawę Sztuk Dekoracyjnych w Paryżu oraz scenografie do kilku filmów. Od 1929 r. przebywał z Hansem Arpem, Sophią Taeuber-Arp i Tristanem Tzarą w Bretanii.
 |
| Rytm bez końca, 1934. Źródło:arthive.net |
W 1931 r. przyłączył się do międzynarodowej grupy abstrakcjonistów Abstraction-Création. W latach 30-tych Robert Delaunay wrócił do orfizmu w serii obrazów „Rytm” (fr. „Rythme”), w której powrócił do tematu tarczy z 1913 r. i kształtu koła. Ta seria, której duża część powstała w 1934 r., wydaje się być kulminacją jego badań nad harmonią obrazową. Równocześnie rozpoczął badania nad nowymi materiałami. Z okazji światowej wystawy „Exposition internationale des arts et des techniques appliqués à la vie moderne” w Paryżu w 1937 r. wykonał z żoną kilka dużych murali w Palais de l'Air i Pavillon des Chemins de Fer, każdy o powierzchni 225 metrów kwadratowych, w tym „Dalekie podróże” (fr. „Voyages lointains”) i duży obraz na płótnie o wymiarach 950 x 1450 cm zatytułowany „Powietrze, żelazo i woda” (fr. „L'air, le fer et l'eau”). Fresk w Palais de l'Air jest powiększonym przedstawieniem obrazu z cyklu „Rytm”. W następnym roku ozdobił salę rzeźb Salon des Tuileries, dla której wykonał trzy duże „Rytmy”, swoje ostatnie ważne prace.
Po agresji Niemiec na Francję Delaunayowie zamieszkali w Owernii, w wolnej strefie, w Montpellier, a zimą do Mougins, gdzie nadal angażował się w życie artystyczne. Robert Delaunay zmarł 25 października 1941 r. z powodu problemów z płucami (rak płuc). W 1952 roku jego grób został przeniesiony na cmentarz w Gambais, około 60 km od Paryża, gdzie Delaunayowie mieli posiadłość. Tam też w 1979 roku u boku męża została pochowana Sonia Delaunay.
Obrazy
- 1903 : Paysage de la Ronchère : bord de la Yèvre, olej na płótnie, 72,5 × 91,5 cm, Musée National d'Art Moderne, Centre Georges-Pompidou, Paryż.
- 1905 : Le Marché - paysage de Bretagne (Targ - pejzaż z Bretanii), olej na płótnie , 39 × 46 cm, Musée National d'Art Moderne, Centre Georges-Pompidou, Paryż.
- 1905 : Portret Jeana Metzingera lub mężczyzna z tulipanem, olej na płótnie, 73,5 × 49 cm, kolekcja prywatna, Paryż.
- 1907 : Portret Wihlema Uhde, olej na płótnie, 80,7 × 64,8 cm, kolekcja Sonia Delaunay, Paryż.
- 1909 : Autoportret, olej na płótnie, 73 × 60 cm, Musée National d'Art Moderne, Centre Georges-Pompidou, Paryż.
- 1909 : Święty Seweryn, olej na płótnie, kolekcja prywatna (część serii).
- 1910 : Miasto, olej na płótnie, 146 × 114 cm, Musée National d'Art Moderne, Centre Georges-Pompidou, Paryż.
- 1911 : Portret Guillaume'a Apollinaire'a, gwasz na płótnie, 100 × 75 cm, Musée national d'Art moderne, Paryż.
- 1912 : Okna, olej na płótnie, 35 × 91 cm, Philadelphia Museum of Art.
- 1917 : Kolorowa symfonia, olej na płótnie, 144 × 204 cm, Musée national d'Art moderne, Paryż.
- 1923 : Portret Tristana Tzary, olej na kartonie, 105,8 × 75 cm, kolekcja Sonia Delaunay, Paryż.
- 1926 : Wieża Eiffla, olej na płótnie, 170 × 104 cm, Musée d'Art Moderne de la Ville de Paris.
- 1930 : Rytm, radość życia, olej na płótnie, 228 × 200 cm, Musée National d'Art Moderne, Centre Georges-Pompidou, Paryż.
- 1934 : Rytm bez końca, olej na płótnie, 207,5 × 52,1 cm, Musée national d'Art moderne, Paryż.
Literatura
- Michel Hoog: Robert Delaunay, Flammarion, 1976.
- Georg Schmidt: Robert Delaunay, Baden-Baden, W. Klein, 1964.
- Jean-Clet Martin: Entre destruction et construction : Delaunay, Chimères 2/2006 (No 61), s. 49-77 (online).
Linki
- Robert Delaunay w Internet Archive (online), dostęp 6.05.2022.
Przypisy
- ↑Berthe Félicie de Rose (1862 - 1937).
- ↑Robert Delaunay: Du cubisme à l'art abstrait : documents publiés par P. Francastel et suivis d'un catalogue de l’œuvre de Robert Delaunay par G. Habasque, Paris, SEVPEN, 1957, s.10.
- ↑Armory Show: Gallery I, French Paintings and Sculpture, University of Virginia, dostęp 6.05.2022.
- ↑„Max Ernst – Leben und Zeit” - Serie von Dr. Jürgen Pech w Internet Archive.
Tematy pokrewne